Banklar girov predmeti kimi vekselləv (ticarət və maliyyə) də qəbul edir. Girov predmeti kimi çıxıĢ
edən ticarət vekselinə qarĢı irəli sürülən əsas tələb ondan ibarətdir ki, o, real əmtəə sövdələĢməsini
əks etdirsin. Təqdim olunan kreditin müddəti veksel üzrə ödəniĢ müddətindən az olmalıdır. Vekselin
girovu altında kreditin maksimal məbləği bir sıra ölkələrin təcrübəsinə görə təminatm dəyərinin 75-
90%-ni təĢkil edir. MDB ölkələrinin təcrübəsində girov kimi əsas etibarilə maliyyə veksellə- ri
istifadə olunur. Bu zaman emitent pul vəsaitlərinin müəyyən olunmuĢ hiss'əsinin ödənilməsini öz
öhdəliyinə götürür. Onun girov kimi istifadə- si zamanı bu cür vekselə qarĢı irəli sürülən əsas tələb
düzgün buraxıhĢ, ödəmə mexanizminin varlığı, likvidlikdir.
KreditləĢmə məqsədləri üçün girov kimi əsasən, Maliyyə Nazirliyi- nin vekselləri, eləcə də inkiĢaf
etmiĢ ölkələrin qrupuna daxil olan ölkələ- rin mərkəzi bankları, mərkəzi bank tərəfmdən aksept
edilmiĢ veksellər qəbul olunur.
Girov hüququ, krediti verən bankda yerləĢən depozit əmanətlərinə də Ģamil olunur. Bu cür əmanətlər
bir qayda olaraq istifadə ilə bağlı məqsədli xarakterə malikdir. Məsələn, təsərrüffatm təĢkili,
istehsalat kapital qoyuluĢlarınm həyata keçirilməsi və ya sosial sahənin obyektlə- rinin: yaĢayıĢ
binalarmm, profılaktoriyaların, uĢaqlarm məktəbəqədər idarələrinin, idman komplekslərinin tikintisi
üçün pul ehtiyatları topla- nır. Bankda cari istehsalat ehtiyacları üçün kreditin almması zamanı
müəssisə girov kimi müvafiq məbləğdə yaradılmıĢ depozitləri, o cümlə- dən də valyuta depozithrini
istifadə edə bilər. Valyuta depoziti zamam manat kreditinə adekvat məbləğdə hesabm bloklanması
haqqmda bank əməkdaĢlarma verilən sərəncam girov kimi təqdim olunur. Əgər depozit sertifikat ilə
tərtib olunürsa, o zaman bu banka qorunmaq üçün təhvil verilə bilər. Daxil olan mədaxilin hesabma
kreditin ödənilməsinin yu- banması zamanı bank depozit əmanəti sayəsində kreditin qaytanlmasım
təmin edir. Bu kreditin qaytarılmasma zəmanət verən daha sadə və eti- barlı üsuldur.
Birgə və ya iri obyektin kreditləĢməsi anbarda mallardan, qiymətli kağızlardan, veksellərdən ibarət
qarıĢıq girovun istifadəsini tələb edə bilər. Bu halda qarışıq girovun elementlərinə qarĢı irəli sürülən
tələblər yuxarıda təsvir olunduğu kimi qalır. Bu halda kreditin maksimal məb- ləği, əsasən girov kimi
qəbul olunan birgə təminatm ümumi dəyərinin 75%-dən artıq olmamalıdır.
Girovun istifadəsinin bəzi xüsusiyyətləri ipoteka kreditlərinm tə- qdimatı zamanı təzahür edir. Bu
halda ipoteka kimi girov növü, yəni da- Ģmmaz əmlakm girovu meydana çıxır.
Ipoteka iiçün növbəti cəhətlər xarakterikdir:
•
əmlakm girov verən Ģəxsin istifadəsində və ixtiyarmda saxlan-
ması;
•
ipoteka predmetinin istifadəsindən alınan gəlirdən girov verən Ģəxsin müstəqil Ģəkildə
istifadə etmək imkam;
•
əlavə ipoteka kreditlərinm eyni əmlakmm girov altmda girov verən Ģəxs tərəfindən almması
imkanı;
•
məcburi sığortalanma və girovun qeydiyyatı;
•
girov saxlayan Ģəxsin girov predmetinin qorunmasma nəzarəti.
Ġpoteka adətən uzunmüddətli kreditlərin hüquqi və fiziki Ģəxslərə
təqdimatı zamanı istifadə olunur:
•
əhaliyə ev və ya mənzilin əldə olunması üçün,
•
fermerlərə tikinti və ya torpağm abadlaĢdırılması üçün.
Ġpoteka kreditinin təqdimatı zamam girovun dəyərini düzgün qiy-
mətləndirmək vacibdir. Xarici təcrübədən göründüyü kimi qiymətlən- dirmənin uğuru
qiymətləndirən Ģəxsin qabiliyyətindən, təcrübəsindən və səriĢtəsindən asılı olur. Bank bu məsələyə
böyük əhəmiyyət verir.
Ġpoteka obyektləri kimi aĢağıdakılar çıxıĢ edə bilər:
•
torpaq sahələri;
•
sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə olunan müəssisələr, eləcə də binalar, tikililər və digər
daĢmmaz əmlak;
yaĢıyıĢ binaları, mənzillər və yaĢayıĢ binaları ilə mənzillərin bir
KitabYurdu.az
200
hissəsi;
•
bağlar, bağ evləri, qarajlar və istehlak təyinatlı digər tikililər;
•
hava və dəniz gəmiləri, daxili sularda üzən gəmilər və kosmik obyektlər.
ĠĢarə olunan əmlak mülkiyyət hüququ və ya təsərüüffat idarəetməsi hüququ ilə girov verən Ģəxsə
məxsus olarsa, o zamani qeyd olunan əmlak ipoteka predmeti ola bilər.
Əgər əmlak ümumi müĢtərək mülkiyyətdə olursa və ya icarə müqaviləsi ilə təqdim olunursa, o
zaman bütün mülkiyyətçilərin və ya icarəçinin razılığı zəruridir.
Müəssisənin ipoteka prelmeti olması zamanı tələb etmə hüquqlarmı və ya müstəsna hüquqları, o
cümlədən də ipoteka dövründə əldə olunan tələbləri də daxil etməklə bütün daĢman və daĢmmaz
əmlak girov qoyulan əmlakm tərkibinə daxil olur. Binanm və ya tikilinin ipotekası bu binanm və ya
tikilinin yerləĢdiyi torpaq sahəsində eyni müqavilə üzrə eyni ipoteka ilə mümkün olur. Əgər
müqavilədə digər Ģərt nəzərdə tutulmursa, o zaman torpaq sahəsinin ipotekası zamanı girov hüququ
girov verən Ģəxsin bu sahədə yerləĢən və ya tikilən binasma və ya tikilisinə Ģamil olunmur.
Müasir bank təcrübəsində kreditlərin verilməsi zamam nəinki müĢtəriyə məxsus olan əmlak, həm də
onun əmlak hüquqları girov predmeti kimi çıxıĢ edir. Nəticədə girovun müstəqil növü - hüquqlann
girovu ayırd edilir. Bu halda hüquqlar girov obyekti kimi çıxıĢ edir:
•
icarədarm - binalara, tikililərə, torpağa hüququ;
•
müəllifm - mükafatlandırmaya hüququ;
•
sifariĢçinin - podradçı müqavilə üzrə hüququ;
•
komissionçunun - komisyon xərclər müqaviləsi üzrə hüquqları;
•
digər hüquqlar.
Kreditin qaytarılmasmm təminatı üçün girov hüququndan istifadə zamanı bank pul vəsaitlərinin borc
alan Ģəxsə daxil olması müddətinin dərhal ssüdanm ödənilməsi müddətinə müvafiq olmasma əmin
olmalı- dır.
3.GİROV PREDMETİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ
Girov predmetinin qiymatlmdirilməsi girov mexanizminin digər elementidir. Beynəlxalq təcrübə
bununla bağlı növbəti prinsipial müddəaları iĢləyib hazırlamıĢdır:
•
girov predmetlərinin böyük hissəsi bazar dəyəri üzrə qiymət- ləndirilir. Bu mahiyyət etibarilə
daha yüksək qiymət olub, potensial alı- cınm və sövdələĢmənin yerinə yetirilməsinə dair kifayət
qədər vaxtm varlığı zamanı mülkiyyət bu qiymətə reallaĢa bilər. Bütün bunlar ilə ya-
naĢı, bir çox hallarda bank kreditin ödənilməsi üçün girov mexanizmini reallaĢdırdıqda, ilkin dəyər
real qiymətə uyğun olmur. Bu bir sıra səbəb- lərdən yaranır və bu səbəblərə maraqlanan alıcılarm
yoxluğu, müvafıq mülkiyyətə dair qiymətin azalması, iqtisadi tənəzzül, alıcmı daha sürətlə tapmaq
zərurəti aiddir;
•
qəbul olunmuĢ təminat istənilən zaman kredit riskini ödəmək üçün mütəmadi Ģəkildə yenidən
qiymətləndirilməlidir;
•
girov predmetlərinin dəyərinin qiymətləndirilməsini müvafiq ixtisaslı mütəxəssislər həyata
keçirməlidir;
•
incəsənət əsərlərinin, antikvariatm və digər predmetlərin dəyəri və həqiqiqilyi təsdiq
olunmahdır;
•
xüsusilə qiymətləndirmə prosesinə zəruri ekspert mütəxəssislər cəlb olunmuĢdursa, o zaman
əmtəə-maddi dəyərlərin girov kimi istifa- dəsi zamanı onun dəyəri girov təminatımn mütəmadi
Ģəkildə qiymətlən- dirilməsinə dair məsrəflərdən ibarət olmalıdır;
•
girovun qiymətləndirilməsi zamanı əsas diqqəti ödəmə dəyəri- nin və əmlakm reallaĢması
üzrə məsrəflərin düzgün təyin edilməsinə yö- nəltmək lazımdır.
Əgər açıq bazarm qiymətindən aĢağıdakıları çıxsaq, o zaman əm- lakm məcburi satıĢı zamanı
kreditin ödənilməsinin real səviyyəsini təyin etmək mümkündür:
•
reallaĢmaya aid məsrəflər;
•
məcburi ödəmə marjası;
•
əmlaka dair istənilən prioritetli tələblərin həcmi;
•
məhkəmə itkilərinin ödənilməsi.
Əgər xalis real dəyərdən təhlükəsizliyin tələb olunan marjasım çıxsaq (risk dərəcəsindən asılı
olaraq), o zaman kreditin qaytarılmasmm təminatı olan əmlakm həqiqi dəyərini alarıq.
KitabYurdu.az
201
Dostları ilə paylaş: |