Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

olunan kreditin məbləğinin girov qoyulan maddi-qiymətlilərin dəyərinə uyğunluğunu sistematik 
Ģəkildə yoxlamalıdır.
 
Kreditin təminatmm yoxlanmasma dair nümunəvi sxem növbəti Ģəkildə ola bilər. 
 
 
 
 
 
 
Kreditin təminatının yoxlanmasma dair nümunəvi sxettı
 
 
(mllyon man)
 
1. 1 aprel 2008-ci ildə təqdim olunan 
kredit üzrə borc
 
520
 
2. Bu tarixdə borc alan Ģəxsin 
məlumatlarına əsasən girov qoyulan 
maddi-qiymətlilərin dəyəri
 
700
 
3. ReallaĢmadan əldə olunan itkilər 
riskini nəzərə almaqla bank tərəfmdən 
müəyyən olunan marja,
 
%
 
30%
 
(girov qoyulan qiymətlilərin 
dəyərindən)
 
4. Girov qoyulan qiymətlilə- rin real 
dəyəri
 
700 - (700-dən 30 %) = 490
 
5. Ġzafı (+) təminat, təminatın 
çatıĢmamazlığı (-)
 
520 - 490 = - 30
 
Deməli, təqdim olunmuĢ kreditin təminatınm yoxlanması nəticələ- rinə əsasən bank girov qoyulmuĢ 
əmlakın dəyərinin azalmasmı və onun 30 milyon manat məbləğində çatıĢmamazlığmı müəyyən 
etmiĢdir. Bu iĢarə olunmuĢ məbləğ ilə bağlı itirilmiĢ girovun yerinin dərhal doldu- rulması haqqında 
borc alan Ģəxsə qarĢı tələblərin irəli süriılməsi zərurəti deməkdir. Bir sıra hallarda bank girov 
qoyulan qiymətlilərin tərkibinin yerində yoxlanmasmdan sonra bir qiymətlilərdən birinin digərləri 
ilə, daha çox likvidli qiymətlilərlə əvəz olunmasım tələb edə bilər.
 
Girova dair cərimərıin tutulması qaydası girov mexanizminin və girov hüququnun reallaşmasının ən 
son mərhələsidir. Girov ilə təmin olunan öhdəliyin kredit alan Ģəxs tərəfindən icra olunmaması girov 
qoyulan əmlaka və ya əmlak hüququna dair cərimənin tutulması üçün əsasdır.
 
Kreditorda (bankda) girov qoyulmuĢ əmlakm alınmasma yönəlmiĢ hüququn yaranması müddəti 
aĢağıda qeyd olunan müddətlər ola bilər:
 
♦> öhdəliklərin (kredit müddətinin) icra olunması müddətinin ba- 
 
 
Ģa çatması am;
 
•
 
kreditin ödənilməsi müddəti və girov haqqmda müqavilədə nə- zərdə tutulan güzəĢt müddəti 
baĢa çatdıqda. 
Girovun kreditor tərəfindən alınmasının tətbiqinin iki üsulu müəyyən olunmuşdur.
 
Birinci üsul - məhkəməyə iddia ərizəsinin təqdimatı yolu ilə. O növbəti hallarda istifadə olunur.
 
•
 
daĢınmaz əmlak girovun predmeti olur; 
KitabYurdu.az 
204
 

---

•
 
girov haqqmda müqavilənin bağlanması üçün digər Ģəxsin və ya orqanın razılığı və ya icazəsi 
tələb olunur; 
•
 
cəmiyyət üçün əhəmiyyətli bədii, tarixi və ya digər dəyərə malik olan əmlak girov predmeti 
olur; 
•
 
girov verən Ģəxs yoxdur və onun yerinin müəyyən etmək mümkün deyildir. 
Kreditor məhkəməyə iddia ərizəsi ilə müraciət edir və bu ərizəyə zəruri sənədlər əlavə olunur.
 
Ikinci üsul - məhkəmə qərarı olmadan - əsas etibarilə iki halda isti- fadə olunur:
 
•
 
əgər bu girov müqaviləsində nəzərdə tutulmuĢdursa və ya bank və girov verənin əlavə yazılı 
razılaĢmasmda müəyyən olunmuĢdursa, o zaman daĢman əmlaka qarĢı münasibətdə; 
•
 
əgər kredit müqaviləsi üzrə ödəniĢ müddətinin bitməsindən so- nra bank ilə girov verən 
arasmda notarial qaydada təsdiq olunmuĢ müqavilə bağlanmıĢdırsa, o zaman daĢmmaz əmlaka qarĢı 
münasibətdə. 
Borcalanm borcu qaytara bilməməsi zamanı girov qoyulmuĢ əm- lakm reallaĢması kreditor 
tərəfmdən girov predmetinin cəriməsinin hər iki halmda hərracda əmlakm satılması yolu ilə baĢ verir. 
Hərracı buraxı- lan əmlakın ilkin ödəmə qiyməti növbəti Ģəkildə müəyyən olunur:
 
•
 
əgər əmlaka dair cərimənin tətbiqi məhkəmə qaydası ilə həyata keçirilirsə, o zaman 
məhkəmənin icazəsi ilə; 
•
 
qalan hallarda isə - girov saxlayanm girov verənlə müqaviləsi 
ilə.
 
Girov qoyulan əmlak hərracda ən yüksək qiyməti təklif edən Ģəxsə satılır.
 
Əgər girov qoyulan əmlakm reallaĢmasmdan əldə olunan məbləğ kreditorun (bankm) tələblərinin 
təminatmdan çoxdursa, o zaman qalan vəsaitlər də girov verən Ģəxsə ötürülür.
 
Əgər girov qoyulan əmlakm reallaĢmasmdan əldə olunan məbləğ girov verənin (kreditor-bankm) 
tələblərinin təminatı üçün kifayət etmir- sə, o zaman vəsaitlərin kifayət etməyən məbləği ümumi 
qaydada, yəni girov üzrə əsaslanan üstün cəhətlər olmadan təmin olunur.
 
Hərraclarm tutarsız elan olunması Ģərtilə girov saxlayan Ģəxs girov 
verən Ģəxs ilə bağladığı müqaviləyə əsasən əmlakı mənimsəmək hüqu- quna malikdir.
 
Əgər bu cür sövdələĢmə baĢ tutmazsa, o zaman təkrar hərraclar elan edilir və bu hərraclar da tutarsız 
elan edilərsə, o zaman girovu ve- rən Ģəxs girov predmetini özündə saxlamaq və onun dəyərini təkrar 
hər- raclarda ilkin ödəmə qiymətindən də 10% aĢağı məbləğdə qiymətlən- dirmək hüququna 
malikdir.
 
Ümumilikdə, girovu kreditin qaytarılmasmm təminatı üsulların- dan biri kimi nəzərdən keçirərkən 
demək olar ki, bu cür təminatı kredi- tor qarĢısmda borc alan Ģəxsin hüquqi baxımdan təsbit olunmuĢ 
məsu- liyyəti doğurur. Bununla da kreditiorun maraqlarmm hüquqi baxımdan müdafiəsi yaradılır.
 
Girov zamanı kreditin qaytarılmasma dair iqtisadi zəmanəti birin- cisi, girov predmeti olan konkret 
dəyər və hüquqlar (daĢman və daĢm- maz əmlak, borc alan Ģəxsin daĢınmaz əmlaka dair hüquqları); 
ikincisi isə müĢtərinin, bəzən isə bir neçə Ģəxslərin ümumi əmlakı təmin edir. Məsələn, veksellərin 
girovu zamanı bank üstünlüyü ötürücü veksellərə verir və bu veksellər ilə bağlı yazıya üstünlük 
verən Ģəxslərin həmrəy mə- suliyyəti mövcud olur. Qiymətli kağızlarm girovu altında onları buraxan 
təĢkilatın maliyyə sabitliyi kreditin qaytarılmasmm təminatı olur.
 
Beləliklə, girov hüququnun effektivliyi nəinki kreditorun maraqla- rınm hüquqi müdafiəsi, girov 
predmetinin keyfiyyəti ilə, eləcə də borca- lanın ümumi maliyyə durumu ilə müəyyən olunur.
 
Bütün bunlarla yanaĢı, qeyd etmək lazımdır ki, müĢtərinin əmlakı- nın girovundan istifadə üsulunun 
bir sıra çatıĢmayan cəhətləri də vardır. Kreditora girovun müəyyən predmetini təqdim etməyə borclu 
olan debi- tor üçün onu istifadə sahəsindən çıxarmaq zərurəti meydana çıxır. La- kin debitora özünü, 
daĢman əmlakdan istifadə hüququndan məhrum etmək sərfəli deyildir (xammal, hazır məhsul, 
nəqliyyat vasitələri və.s). Buna görə də, əmlakm bu növləri bir qayda olaraq girovun predmeti olmur. 
Girov haqqmda müqavilədə nəzərdə tutulan və girov qoyulan dəyərlərin borc alan Ģəxsin 
istifadəsində saxlanması kreditor üçün müəyyən riskə malik olub, onlarm qorunmasma nəzarətin 
təĢkili zərurə- tini yaradır. Yalnız ipoteka istisna təĢkil edir.
 
Xarici ölkələrin təcrübəsində bu amilləri nəzərə alaraq kreditin qaytarılmasmm təminatı üçün 
girovun keyfiyyatini qiymətləndirirlər.
 
Bu halda girovun keyfiyyət meyavlan kimi aĢağıdakılar çıxıĢ edir:
 

 
girov qoyulan əmlakm dəyəri ilə kreditin məbləği arasmdakı qarĢılıqlı nisbət;
 
KitabYurdu.az 
205
 

---