Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

Girov predmetlərinin keyfiyyət müəyyənliyinə qarşı irəli sürülən ümumi tələblər maddi 
məzmunundan asılı olmayaraq aşağıdakılara halla- ra məruz qalır:
 
•
 
girov predmetləri (əĢyalar və əmlak hüququ) borcalan (girov verən Ģəxsə) məxsus olmalı və 
ya onun təsərrüffat idarəetməsində yer- ləĢməlidir; 
•
 
girov predmetləri pul qiymətinə malik olmalıdır; 
•
 
girov predmetləri ödəmə qabiliyyətinə, yəni reallaĢma imkanı- na və qabiliyyətinə malik 
olmalıdır. 
Girov predmetinin kəmiyyət müəyyənliyinə qarĢı irəli sürülən ümumi tələblər girovu verən Ģəxsin 
girovu saxlayan Ģəxsə qarĢı münasi- bətdə yaranan əsas öhdəlik ilə müqayisədə girov qoyulan 
əmlakm dəyə- rinin yüksəkliyindən ibarətdir. yəni girov qoyulan əmlakm dəyəri kredi- tin və ona 
hesablanan faizlərin məbləğindən artıq olmalıdır.
 
Girov predmetinin kəmiyyət və keyfiyyət müəyyənliyinə qarşı irəli sürülən səciyyəvi tələblər müvafıq 
girov əməliyyatlarmı müĢayət edən riskin dərəcəsindən və növündən asılı olur.
 
Girov üçün əmtəə-maddi dəyərlərin məqbulluğu iki amillə müəyyən olunur:
 
dəyərlərin keyfiyyəti ilə;
 
kreditorun onlarm qorunmasma nəzarət etmək imkanı ilə.
 
Əmtəə-maddi dəyərləritı keyfiyyət meyarları bunlardır. reallaĢmamn sürəti, qiymətlərin nisbi 
sabitliyi, sığortanm məcburiliyi, qorunmanm uzunmüddətliliyi. Buna görə də, daha tez xarab olan 
məhsullar bir qay- da olaraq girov üçün istifadə olunmur.
 
Kreditləşmə məqsədləri üçün ümumi tələblər növbəti şərtlər ilə ta- mamlanır:
 
•
 
girov üçün istifadə olunan dəyərlər 180 gündən artıq olmayan müddət ərzində onlarm nəinki 
reallaĢma imkanmı, eləcə də qabiliyyətini təsdiq edən sabit bazara malik olmalıdır; 
•
 
kreditorun girov hüquqlarma qarĢı münasibətdə bütün hüquqi sənədləri mövcud olmalı və bu 
sənədlərdə bu hüquqlarm reallaĢmasma mane olan Ģəraitin yoxluğu haqqmda təminatlar mövcud 
olmalıdır. 
Bu baxımdan nəinki keyfiyyət meyarlarını təyin etmək, onlara müvafıq olan dəyərləri seçmək, eləcə 
də onlarm qorunmasmı da təmin 
 
etmək vacibdir. Yalnız bu halda dəyərlərin girovu kreditin qaytarılma- sma zəmanət verə bilər. Buna 
görə də, girov qoyulan dəyərlərin qorun- masma dair daha etibarlı təminat üsulu kimi onların 
kreditora, yəni banka ötürülməsi çıxıĢ edir. Bu halda borc alan Ģəxs vasitəli mənimsəmə ilə birlikdə 
girov qoyulmuĢ əmlakm mülkiyyətçisi olaraq qalır. O girov qoyulmuĢ dəyərləri idarə edə və ya 
onlardan istifadə edə bilməz. Kredi- tor girov zamanı girov qoyulmuĢ əmlakdan istifadə hüququnu 
əldə edir. Eyni zamanda ona girov prelmetini lazımi qaydada saxlamaq və qoru- maq, onun 
itirilməsinə və korlanmasma görə məsuliyyət daĢımaq kimi vəzifə də keçir.
 
Bankda anbarlarm yoxluğu zamanı əmtəə-maddi dəyərlərə qarĢı münasibətdə bu cür girov məhdud 
tətbiq sahəsinə malik olur. Valyuta dəyərləri, qiymətli metallar, incəsənət məmulatları, bəzək əĢyaları 
girov predmeti kimi çıxıĢ edə bilər.
 
Qüvvədə olan qanunvericilik vasitəsilə girov qoyulmuĢ əmtəə- maddi dəyərlərin girov verən Ģəxsdə 
saxlanması imkam (tərəflərin razı- lığına əsasən) da nəzərdə tutulur. Əgər girov verən Ģəxsdə qalan 
pred- metlərə onun girov qoyulması haqqmda Ģəhadətlik edən niĢanlar qoyu- lursa, o zaman sərt 
girov da müəyyən yer tutur. Bu halda borc alan Ģəxs girov qoyulan dəyərləri istifadə etmək (sərf 
etmək) hüququna malik dey- ildir.
 
Təcrübədən göründüyü kimi sərt girovun tətbiqı sahəsi məhdud- laĢdırılmıĢdır. Çünki o cari istehlak 
üçün nəzərdə tutulmayan dəyərlərə hesablanmıĢdır.
 
Dəyərlərin girov verən Ģəxsdə saxlanması zamanı girovun daha ge- niĢ yayılmıĢ növü dövriyyədə 
olatt mallavın girovu ortaya çıxır. Bu halda girov verən Ģəxs nəinki bilavasitə girov qoyulan 
dəyərlərə sahib çıxır, eləcə də onları sərf edə bilər.
 
Dövriyyədə olan malların girovu müasir dövrdə Milli və xarici banklarm təcrübələrində ticarət 
təĢkilatlarmm kreditləĢməsi zamanı tət- biq olunur. Bu təĢkilatlarm hər zaman likvidlika çıxarmaq 
üçün maddi ehtiyyatları olmalıdır. Bu halda girov predmeti nəinki mənimsənilir, həmçinin borc alan 
Ģəxsin ixtiyarmda və istifadəsində olur. Girovun bu növü zamam təĢkilat girov qoyulmuĢ bir maddi-
dəyərliləri digərləri ilə əvəz edə bilər. Lakin bu zaman da mallarm sərf olunan dəyərlər məb- ləğində 
məcburi qaydada yeniləĢdirilməsi mallarm ödəmə Ģərti olur. Dövriyyədə olan mallarm girovu 
dəyişən tərkibli girov adlanır. Çünki mallarm ödəmə məqamı ilə əmtəə ehtiyatlarmm bərpa olunması 
KitabYurdu.az 
198
 

---

məqamı arasında uyğunsuzluq mümkündür və bu halda girov öhdəliyi hər za- man kreditin 
qaytarılmasma zəmanət vermir. Bu cür zəmanət yalmz real Ģəkildə mövcud olan əmtəə ehtiyatlarma 
Ģamil olunur. Dövriyyədə olan malların girovunun müxtəlif növü kimi emal prosesində olan 
malların
 
girovu çıxıĢ edir. O sənaye müəssisələrinin, xüsusilə də emal kəqd tə- sərrüffatı xammalmm 
kreditləĢməsi zamanı tətbiq olunur. Girovun bu növünün xüsusiyyəti - borc alan Ģəxsin girov 
qoyulmuĢ xammalı və gi- rovun predmetinə daxil edilən materialları istehsalatda istifadə etmək və 
hazır məhsula dəyiĢmək hüququdur. Bu zaman təkrar emal üçün nəzər- də tutulan dəyərlərin 
anbardan müəssisənin sexinə aparılmasma yol ve- rilir.
 
Əgər bank tərəfmdən dəyərlərin yenidənemalı prosesində əvvəlkin- dən də daha yüksək dəyərli 
məhsulun almdığı sübuta yetirilərsə, o za- man bank tərəfmdən dəyərlərin yenidən emalına icazə 
verilir. Dəlil- sübutlar üçün xüsusi hesablaĢma təqdim olunur və o girov qoyulmuĢ xzammahn və 
materiallarm kəmiyyətini və dəyərini, onun yenidənemäl dövrünü, təkrar emal olunmuĢ məhsulun 
orta hasilatmı, qorunma yerini göstərir. Lakin bu halda bank girov qoyulan dəyərlərin qorunmasma 
təsirli nəzarəti həyata keçirə bilməz.
 
Beləliklə, maddi qiymətlilərin (və ya onları təmsil edən hesablaĢma sənədlərinin) girov qoyulmasmm 
müxtəlif növləri kreditin qaytarılması- na dair zəmanətlərin eyni dərəcəsinə malik olmur. Daha real 
zstnanəti girov verir. Girovun qalan növləri kreditin qaytarılmasına dair Ģərti zə- manətlərə malik 
olur. Buna görə də xarici ölkələrin kommersiya bankla- rınm təcrübəsində girovun bu növləri özlərini 
müsbət tərəfdən xarakte- rizə etmiĢ müĢtərilər, yəni kredit sövdələĢmələri üzrə etibarlı tərəfdaĢlar 
üçün tətbiq olunur.
 
Bazar iqtisadiyyatmda mallarm reallaĢması konyukturu operativ Ģəkildə dəyiĢildiyi üçün girov 
qoyulan dəyərlərin həcmi hər zaman tə- qdim olunan kreditin məbləğindən yüksək olur. Bu müddəa 
«girov obyektinin kafiliyi» anlayıĢmı təyin edir. Xarici ölkələrin təcrübəsində əmtəə-maddi 
dəyərlərin girovu altmda kreditlərin maksimal məbləği bir qayda olaraq girov predmetinin dəyərinin 
85%-dən artıq olmur. Bu cür fərq banka gözlənilməyən hallarm yaranması zamanı kreditin qaytarıl- 
masma dair əlavə zəmanəti verir.
 
Lakin hər bir konkret halda kredit sövdələĢməsinin riskini nəzərə almaqla fərdi marja (girov qoyulan 
qiymətlilərin dəyəri ilə borcalanm bank qarĢısmda kredit və faizlər ilə bağlı borcu arasmdakı fərq) 
müəyyən olunur.
 
Xarici və milli təcrübədə əmtəə-maddi dəyərlərin girovundan sa- vayı kreditlərin qiymətli kağızların 
girovu altmda təqdimatı da istifadə olunur.
 
Qiymətli kağızların girov üçün məqbulluğu zamanı qiymətli kağızla- rm keyfiyyət meyarları kimi 
sürətli reallaĢma imkanı və emitentin ma- liyyə durumu əsas meyar olur. Buna görə də, xarici və 
milli təcrubədə yüksək likvidliyə malik dövlət qiymətli kağızları ən yüksək keyfiyyət 
 
 
reytinqinə malik olur. Kreditlərin onlarm girovu altmda təqdimatı za- manı kreditin maksimal 
məbləği qiymətli kağızların dəyərinin 95%-nə çata bilər. ġirkətlər tərəfmdən buraxılan səhmlər 
formasmda qiymətli kağızların girov kimi istifadəsi zamanı kreditin məbləği onlarm bazar 
qiymətinin 80-85%-ni təĢkil edir.
 
Xarici ölkələrin kommersiya bankları kreditləri həm, birjada qiy- məti təyin edilən, kotirovkalı həm 
də təyin edilməyən qiymətli kağızlarm girovu ilə təqdim edir. Kotirovkasız halda, kreditin 
təminatmm key- fıyyəti aĢağı olur və banklar girovun dəyərinin qiymətləndirilməsi za- manı daha 
yüksək marjanı müəyyən edirlər. Kreditin qaytarılmasmm təminatı məqsədləri üçün girov kimi qəbul 
olunan qiymətli kağızlarm siyahısı əsasən ölkənin mərkəzi bankı tərəfindən müəyyən olunmuĢdur. 
Onlara aĢağıdakılar aid edilir:
 
a)bir sıra xarici dövlətlərin qiyməti təyin olunan qiymətli kağızla- 
n;
 
b)mərkəzi bankın istiqraz vərəqələri; 
c)Maliyyə Nazirliyi tərəfındən emissiya olunan veksellər və qiymətli kağızlar; 
d)üçüncü Ģəxslərin qiymətləri təyin olunan qiymətli kağızları; 
e)kredit təĢkilatınm xüsusi borclu qiymətli kağızları; 
f)sabit  maliyyə vəziyyətinə malik hüquqi Ģəxslərin emissiya qiymət- li kağızları və digərləri. 
KitabYurdu.az 
199
 

---