Mundarija: 1

1.81-jadval
Qishloq xo‘jalik ekinlarini tuzlar ta’siriga chidamliligi
(FAO ma’lumotlari ES bo‘yicha, dsm/m)

№	Ekinlar	Hosildorlik kamayishi, %
		0		10		25		50		Max
		TEK	TSA	TEK	TSA	TEK	TSA	TEK	TSA
1	Arpa (hordeum Valgare)	8,0	5,3	10,0	6,7	13,0	8,7	18,0	12,0	28,0
2	G‘o‘za (Gossypium hirsutum)	7,7	5,1	9,6	6,4	13,0	8,4	17,0	12,0	27,0
	Qand lavlagi (Beta Vulgoris)	7,0	4,7	8,7	5,8	11,0	7,5	15,0	10,0	24,0
3	Bug‘doy (triticum aestivum)	6,0	4,0	7,4	4,9	9,5	6,4	13,0	8,7	20,0
4	Qo‘qon jo‘xori Sorghum bicolor	4,0	2,7	5,1	3,4	7,2	4,8	11,0	7,2	18,0
5	Qovun (Cucumis melo)	2,2	1,5	3,6	2,4	5,7	3,8	9,1	6,1	16,0
6	Lavlagi (Beta Vulgoris)	4,0	2,7	5,1	3,4	6,8	4,5	9,6	6,4	15,0
7	Ismaloq (Spinacia olyeracea)	2,0	1,3	3,3	2,2	5,3	3,5	8,6	5,7	15,0

II bob bo’yicha savollar:
1. Tuz o‘simliklarning minyeral oziqlanishni buzishi mumkinmi?
2. Tuzlar paxta tolasining sifatiga qanday ta’sir ko‘rsatadi?
3. Tuz ta’siriga chidamsiz o‘rtacha chidamli va chidamli ekinlar turlarini ko‘rsating.
4. Qishloq xo‘jalik ekinlari uchun zararli bo‘lgan tuzlarga qaysi tuzlar kiradi?
5. Nima uchun tuproqda namlik kamayganda o‘simliklar tuzlardan ko‘proq zaharlanadi?


Xulosa va tavsiyalar
O’zbekistonning sug’oriladigan mintaqalarda yerlar asosan sho’rlanish va botqoqlanish tufayli noqulay holatga keladi. Tuzning kelib chiqishi asosiy manbalari quyidagilar hisoblanadi: tog’ jinslari va minerallarning yemirilishi, vulqon otilishi, yer yuzasiga yaqin joylashgan gumbaz, tosh tuzlar (tosh konlari), yerning tub qatlamlaridan chiqayotgan sho’r buloqlar, biokimyoviy omillar tasirida tuzning paydo bo’lishi kabilardir. Sizot suvlar minerallashgan mintaqalarda, ular sathining ko’tarilib ketishi natijasida ham tuproqlar sho’rlanadi. O’zbekiston sharoitida eng kuchli xavf solib turgan holat - bu minerallashgan sizot suvlari sathining yuqoriga ko’tarilishidir. Sug’orish natijasidagi sho’rlanish, avvalgi tuproq suv rejimining buzilishi oqibatida sodir bo’ladi. Bunda yer tuproq-gruntning juda chuqur qatlamlaridagi tuz zahiralarini sizot suvlarida erishi hisobiga sho’rlanadi. Respublikamizda sug’oriladigan yerlarning 60-70% turli darajada sho’rlangan bo’lib, ularning sho’rlanish darajalarini aniqlashning amaliy ahamiyati shundaki, ular sho’r yuvish meyorini belgilashda , ekinlarni tarkibi va ularni joylashtirishda, kollektor-zovur tarmoqlarini ish faoliyatini baholashda muhim ahamiyatga egadir.
Shimoliy iqlim zonasida g’o’zani 1-2-0 yoki 1-3-0 sxemada 3-4 marta sug’orish kifoya qilsa, markaziy iqlim zonasida 2-3-0 yoki 2-4-1 sxemada 5-7 marta, janubiy iqlim zonasida esa 1-5-1 yoki 2-6-1 sxemada 7-9 marta sug’orish kifoyadir.
Ekinlarning tuz ta’siriga chidamliligi o’simliklarning yoshiga, tuproqdagi tuzlar tarkibiga, tuproq namligiga, tuproq unumdorligiga, iqlimiy sharoitlarga, ekin turiga bog’liq bo’ladi. Ekinlar tuz ta’siriga chidamliligi bo’yicha 3 guruhga bo’linadi: chidamsiz, o’rtacha chidamli va chidamli. O’simliklarni o’sish sharoitlarini o’zgartirish yo’li bilan ularni tuz ta’siriga chidamliligini oshirish mumkin.