Beynəlxalq İpək Yolu
142
ölçüsü daha aydın və əyani təsəvvür edilsin deyə müəllif neçə-neçə ölkənin
ordularının iki qütbə bölünüb bir-biri ilə ölüm-dirim savaĢına qalxdıqları
Birinci dünya müharibəsinin epizodlarını canlandırır. Əsərin sonrakı
pərdələrində də ustalıqla əks etdirilmiĢ hadisələr əsasında oxucu və tamaĢaçı
görür və inanır ki, dünyada baĢ verən irili-xırdalı müharibələr də buraya daxil
olmaq Ģərtilə, bütün Ģər iĢlərin mifik və mövhumi qüvvələrə, o cümlədən də
Ġblisə heç bir dəxli yoxdur. Bununla belə, əsərin finalında baĢ vermiĢ
münaqiĢələrdən salamat qalan surətlər yenə də Ġblisi lənətləyir və təkidlə onun
cəzalandırılmasını tələb edirlər.
Dörd pərdəli faciə olan ―Ġblis‖ əsərinin mahiyyəti ondadır ki, əsər
oxucuda zülmə, Ģərə qarĢı nifrət oyadır və hər bir insanı vicdanının səsinə qulaq
asmağa vadar edir. ―Ġblis‖ oxucuya nə zamansa qarĢılaĢdığı iblis təbiətli
məxluqları xatırladır, fitnə toxumu səpən, baĢqalarının bədbəxtliyindən kam
alan bəzi çağdaĢlarımızı əsərin iĢığında aydın görmək olur. ―Ġblis‖ əsərinin
gücü bir də bundadır ki, insana öz daxili aləmini göstərir, onu öz xasiyyət və
xarakterini, hərəkət və adətlərini tənqidi surətdə nəzərdən keçirməyə sövq edir,
haradasa bir insan, yaxud hadisəyə münasibətdə vicdanının səsinə qulaq
asmadığı üçün onu təftiĢ edir, düzlüyə, fəal həyat mövqeyinə çağırır.
Fikrimizi Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin H.Cavid sənətinin
əbədiyaĢarlığı haqqında dediyi müdrik bir fikir ilə tamamlamaq istərdik:
―Xalqımız, millətimiz nə qədər yaĢayacaqsa, Hüseyn Cavid irsi də o qədər
yaĢayacaq və xalqımız ondan istifadə edəcək‖.
Açar sözlər: H.Cavid, Naxçıvan ədəbi mühiti, ―Ġblis‖, mif, xaos
ОБУЧЕНИЕ РУССКИМ ФРАЗЕОЛОГИЗМАМ В
АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ АУДИТОРИИ
АРИФ ЗЕЙНАЛОВ
Нахчыванский Государственный Университет
arifzeynal@mail.ru
Среди выразительных средств русского языка особое место занимает
фразеология. Различные типы устойчивых сочетаний позволяют ярко
описать явление, привлечь к нему собеседника, образно оценить тот или
иной факт. Русский язык обладает большим количествам фразеологизмов,
придающих ему особый колорит, но затрудняющих его усвоение.
При обучении студентов-азербайджанцев русскому языку большое
внимание уделяется лексике, расширению словарного запаса, а одним из
действенных
средств
обогащения
лексики
является
изучение
фразеологизмов.
Tezislər
143
Фразеология была выделена в отдельную лингвистическую
дисциплину в конце 40-х годов ХХ века академиком Виноградовым В.В.
Он положил начало качественно новому изучению русской фразеологии.
«Фразеологизмы (или фразеологические единицы языка) – это
устойчивые
сочетания
слов,
характеризуемые
слитностью,
нечленимостью значения, принудительностью воспроизведения в речи».
Большой вклад в изучение фразеологии русского языка внесли ученые:
Шанский Н.М., Палевская М.Ф., Бабкин А.М., Федоров А.И., Жуков В.П.,
Архангельский В.Л. Кунин А.В., Тагиев М.Т., Гусейнов Ф.Г., Мамедли
А.М. и др.
Работы этих ученых заложили прочный фундамент в учение о
классификации фразеологизмов.
Виноградов В.В. предложил принцип классификации русской
фразеологии по степени семантической слитности компонентов, согласно
которому наметил три типа:
1)
фразеологические
сращения,
они
немотивированны
и
непроизводны, эквивалентны слову, их значение никак не связано со
значением компонентов и не выводится из них: очертя голову, бить
баклуши, точить балясы и т.д.;
2) фразеологические единства, они также семантически неделимы и
значение в них также не равно сумме значений компонентов, как и в
сочетаниях первой группы: закинуть удочку, тянуть лямку, первый блин
комом и т.д.;
3) фразеологические сочетания – это тип фразеологического оборота,
в котором есть слова как со свободным значением, так и с
фразеологически связанным: утлый челн, кромешный ад, скалить зубы и
т.д. Особенностью их является то, что слова со фразеологически
связанным значением могут заменяться синонимичными: скоропостижная
(внезапная) смерть; расквасить (разбить) нос.
Ключевые слова: фразеологи, Русский язык, семантика
Beynəlxalq İpək Yolu
144
FOLKLORġÜNASLIQ
NAXÇIVAN FOLKLORUNUN JANR POETĠKASI
AYBƏNĠZ ƏLĠYEVA-KƏNGƏRLĠ
AMEA Folklor Ġnstitutu
aybeniz.kengerli@gmail.com
Naxçıvan ərazisindən tapılmıĢ folklor nümunələri ən müxtəlif janrlarda öz
əksini tapmıĢdır. Bunlardan mövsüm və mərasim nəğmələri, miflər, mifık
inamlar, əfsanə və rəvayətlər xalqımızın bədii təfəkkürünün ən qədim dövrləri
ilə çağdaĢ həyat və məiĢəti arasında sanki körpü salır, əsrlər, nəsillər arasında
canlı əlaqə yaradır.
Naxçıvan folklorundakı inam və sınamalar istər say, istər mövzu, istər
Ģəkil, istərsə də qaynaq etibarilə çox zəngin və rəngarəngdir. Bu zəngin
xəzinənin yalnız kiçik bir hissəsinə toxunduq ki, bunlar da əsasən, regional
xüsusiyyətləri ilə seçilən nümünə və variantlardır.
Naxçıvan özünün zəngin, rəngarəng, orjinal folklor nümunələri ilə də
seçilir. XIX əsrdən baĢlayan təĢəbbüslər-bu nümunələrin toplanması və nəĢri
iĢi- bü gün də davam etdirilir.
Onu da qeyd edək ki, dünyagörüĢünün geniĢlənməsinin özü də hələ
təfəkkürün inkiĢafı demək deyildir. Məsələn, dahilər kompüterin nə olduğunu
bilmirdilər. Lakin onların təfəkkürü, XX əsrin sonunda kompüterlə fala
baxdıranların və buna inanların təfəkküründən xeyli irəli getmiĢ sayılmalıdır.
Deməli, inamlar və sınamalar kütləvi təfəkkürün məhsuludur və kütlə
üçün nəzərdə tutulmuĢdur.
Ġnam və sınamaların digər bir praktik əhəmiyyəti sırf insan psixologiyası
ilə bağlıdır. Əlamətlərə, iĢarələrə inanan insan, bunların tələblərini yerinə
yetirdikdə psixoloji cəhətdən sakitləĢir, arxayınlaĢır, hərəkətlərində və
davranıĢında daha inamlı və qətiyyətli olur ki, bu da bir çox hallarda fəaliyətin
uğurla sona çatdırılmasını təmin edir.
Naxçıvan folklorundakı inam və sınamaların hamısı eyni xarakterdə deyil.
Bunlardan ən qədimləri mistik səciyyə daĢıyır. Məsələn, «qurd ağzı bağlamaq»
ən qədim mistik-totemik təsəvvürlərlə bağlıdır və islamdan öncəki dövrlərlə
əlaqədardır. Burada oxunan əfsun, bu əfsunun oxunma tərzi də qam-Ģamam
mərasimini çox xatırladır.
Açar sözlər: Naxçıvan, folklor, animistik inam, sınama, qadağan və
tabular, kütlə təfəkkürü, mistik- fəlsəfi dünyagörüĢü
Dostları ilə paylaş: |