Murakkab chorraha: xulq-atvorning psixofiziyologik asoslarini ochish
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
1 2
Xulq atvor- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Genetika xulq-atvorini quyidagicha o’rganib chiqishdi
- Rahmat!
Ongsizlik shunday psixik jarayonlar va hodisalar yig„indisiki, unda inson o„z xatti-harakatlariga javob bermaydi, anglamaydi. Bunga tush ko„rish, ba‟zi patologik hodisalar, alaxlash, gallyusinatsiya kabilar kiradi. Xulq-atvor Hulq-atvor – bu tirik organizmning tashqi muhit ta’sirlariga javoban yuzaga keladigan murakkab reaksiyalar majmuasi hisoblanadi. Hulq-atvorning psixofiziologik asosi Sizni siz qiladigan narsa nima? Eng muhimi, bizning har bir inson betakror. Har bir insonning ko‟rinishi turlicha: uning ovozi, tili turlicha, insonlarni bir- biridan farq qiladigan shaxsiy xususiyatlari, qiziqishlari, madaniy va oilaviy sharoitlari mavjud. Bizning qarindoshligimiz bizning ijtimoiy xulq- atvorimizda paydo bo'ladi. Vongmi, Nikomomi, Smitmi, yoki Gonzalesmi, biz tahminan sakkiz oylik bo‟lganimizdan so‟ng notanishlardan qo'rqishni boshladik va kattalar kabi, biz munosabat va o‟xshashligiga ko‟ra kishilarni afzal ko‟ramiz. Genetika xulq-atvorini quyidagicha o’rganib chiqishdi Egizaklarni tadqiq etish. Egizaklarning bir va har xil otalangan tuxum hujayradan paydo bo‟lganligi bir necha metodlar orqali aniqlanadi. Odatda bir tuxum hujayradan rivojlangan egizaklar tashqi qiyofasi, salomatligi, xatti-harakati, jinsi bilan o‟xshash bo‟ladi. Ulardagi o‟xshashlik ularning vujudga keltirishda rol o‟ynagan blastomeradagi xromosomalar, genlarning o‟xshashligi bilan izohlanadi. Ikki xil tuxum hujayradan hosil bo‟lgan egizak ona qornida bir vaqt bir xil sharoitda taraqqiy qilsalar ham, ulardagi xromosomalar genlar tafovut qilganlari sababli ularning tashqi qiyofalari, belgi xossalari bir- biridan farq qiladi. Asrab olingan bolalarni tadqiq etish. Tabiiy-ijtimoiy eksperiment o‟tkazish jarayonida mehribonlik uyidan asrab olingan bolaning 2 guruhga oid qarindoshlari o‟rganildi. Bulardan biri genetik qarindoshlar (biologik ota-ona) va ijtimoiy qarindoshlar (bolani asrab olgan ota- ona). Genetiklarni bolani qaysi qaysi guruhdagi qarindoshlariga ko‟proq o‟xshashligi qiziqtiradi. Va qay darajada o‟xshashliklari qiziqtiradi. o‟xshash belgilarning egizaklarda rivojlanib borishini o‟rganishdan iborat. Ma‟lumki, odamda egizaklar ikki xil bo‟ladi. Ba‟zi hollarda bir emas, balki ikkita (kamdan kam hollarda uchta va hatto to‟rtta) tuxum hujayra urug‟lanadi. Egizaklar bitta tuxum hujayradan va har xil tuxum hujayradan rivojlanadi. Bitta tuxum hujayradan rivojlangan egizaklar bir jinsli va bir-biriga nihoyatda o‟xshash bo‟ladi. Bu tushunarli albatta, chunki ular bir xil genotipga egadirlar. Ular o‟rtasida tafovutlar esa faqat muhit ta‟siriga bog‟liq bo‟ladi. Har xil tuxumdan rivojlangan egizaklar egizakmas aka-uka yoki opa-singillardek bir-biriga o‟xshash, bir xil yoki har xil jinsli bo‟ladi. Egizaklar usuli Tabiiy saralash mexanizmi: Tabiiy saralash jarayonida mutatsiya, ya’ni organizmlarning moslashuv jarayoni mustahkamlanadi. Tabiiy saralashni odatda “aniq-ravshan” mexanizmlar Psixologiya – (qadimgi grek tilidan olingan bo’lib, qalb to’g’risidagi fan degan ma’noni anglatadi)- inson, ruhiyati va ruhiy faoliyatining rivojlanishi vazifa va qonunlarini yaratilishini o’rganadigan fan. Genlar o’z-o’zlarini tartibga soluvchilardir. Vaziyatga qaramasdan bir xil natijaga olib boruvchi andazadek harakat qilgandan ko’ra genlar reaksiyaga kirishadi. Afrikaning yozdagi yashil xonqizisi kuzda jigarrangga aylanadi. Bizdan xarakterimiz ko‟proq genlarimizning mahsulini yoki atrof- muhitnikimi deb so‟rash xuddi dalaning hududi ko‟proq uzunlikning mahsulimi yoki kengliknikimi deb so‟rash kabidir. Shunga qaramay biz turli xil dalalarning turli xil hududlari ko‟proq ularning kengligi va uzunligining farqining natijasimi deb so‟ray olamiz. Ikki xil tuxum hujayradan hosil bo’lgan egizak ona qornida bir vaqt bir xil sharoitda taraqqiy qilsalar ham, ulardagi xromosomalar genlar tafovut qilganlari sababli ularning tashqi qiyofalari, belgi xossalari bir-biridan farq qiladi. Instinkt tushunchasining mazmuni. Ushbu yuz yillik boshida, charlz darvinning evolyusiya nazariyasi ta‟sirining oshib borgani sari, barcha xulq turlarini instinktlar ko„rinishida tasniflash qabul qilindi. agar insonlar o„zlarini tanqid qilishsa, bu ularning “o„zini-o„zi kamsitish instinkti” oqibatida sodir bo„lgan. agar ular maqtansalar, bu ularning “o„z shaxsini namoyon qilish instinktini” aks etgan. sotsiologlardan biri, besh yuz kitobni ko„rib chiqib, 5759 ta ehtimoldagi odam instinktlaridan iborat ro„yxat tuzgan edi! har bir xulqga o„z instinktini belgilash bilan bog„liq intilish alaqachon Instinktga asoslangan hulq-atvor – biror bir turga mansub hayvonlarning barchasida bir xil yo„naltirilgan turga xos bo„lgan hulq- atvor hisoblanadi. Qoidaga ko„ra, instinktga asoslangan hulq-atvor biologik maqsadga muvofiqlik bilan belgilanadi va biror turning ma‟lum vakilini yoki yaxlit turni yashab qolish imkoniyati bilan ta‟minlaydi. Ammo, hayvon hulq-atvori faqat irsiyat tomonidan belgilangan va uning hayoti davomida o„zgarmasligi haqidagi fikrni juda ham to„g„ri deb bo„lmaydi. Instinktga asoslangan hulq-atvor Odam va hayvon psixikalari o‘rtasidagi tafovut Taxminan XVII asr o‘rtalarigacha bo‘lgan davrda ko‘pchilik inson va hayvonlar o‘rtasida tanasining ichki tuzilishi hulq-atvorida, chiqishida ham hech qanday umumiylik bo‘lishi mumkin emasligi haqida fikr yuritgan edi. So‘ngra tana mexanikasining umumiyligi tan olinib, inson psixikasi va hulq-atvori o‘rtasidagi tafovutlar saqlanib 1872 yilda CH. Darvin o‘zining «Odam va hayvonlar hissiyotlarining ifodalanishi» kitobini chop ettirdi, bu kitob biologik va psixologik hodisalar o‘rtasidagi aloqani tushunib etishda burilish yasadi. O‘zining bu asarida Darvin evolyusiya tamoyilining hayvonlarning faqat biologik rivojlanishiga emas, balki ularning psixologik, hamda, hulq-atvor rivojlanishiga ham qo‘llanilishi mumkinligini isbotladi. Uning fikriga ko‘ra, hayvon va odam hulq-atvori o‘rtasida umumiylik ko‘pchilikni tashkil etadi. Rahmat! Yüklə 0,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2