Musa qasimli
Yüklə 4,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türkiyə baş nazirinin 33 ildən sonra SSRİ-yə ilk səfəri
156 Moskvanın hətta Aralıq dənizinə enmək istəkləri olduğunu qeyd edirdilər. Onlar sovetlərin Aralıq dənizində nüfuz qazanmağa çalışdığını, ölkəyə sovet fəhlələrini gətirməyi təklif etməklə kommunist təbliğatını yaymaq istədiyini deyirdilər. Ədalət Partiyası mayın 24-də SSRİ-yə etimadsızlıqla dolu бir bəyanat yaydı. Təklif olunan sovet kreditlərindən imtinanı tələb etdi. Antisovet təşkilatlar isə SSRİ-nin Türkiyədəki işsizlərdən proletariat sinfi yaradıb mövcud quruluşa qarşı istifadə etməsindən narahatlıq keçirirdilər. Qromıkonun səfəri Qərb ölkələrində birmənalı qarşılanmadı. Bəzi ölkələrdə bu, qısqanclıq yaratdı. Almaniya Federativ Respub- likasının Ankaradakı səfiri Qromıkonun səfəri zamanı yayılan “sovetlərin Türkiyəyə 300 mln. dollar kredit verməsi” xəbərindən narahat oldu 232
. Bütün təzadlı mövqelərə baxmayaraq, Qromıkonun səfərindən sonra münasibətlər yaxşılaşdı. Türk rəsmi dairələri münasibətlərin inkişafına tərəfdar oldular. TBMM-də ölkə büdcəsinin müzakirəsi zamanı çıxış edən xarici işlər naziri Hasan İşık sovet-Türkiyə münasibətlərinə də toxundu. SSRİ ilə Türkiyə arasında yaxşı müna- sibətlərin qurulmasının zəruriliyini bildirərək “çünki biz qonşuyuq” dedi. İşık hər iki tərəfin qarşılıqlı münasibətlərində bir-birinin daxili işlərə qarışmamaq, müstəqillik, bərabərhüquqluluq prinsiplərinə əməl edəcəklərini söylədi. “Hərgah bu prinsiplər münasibətlərin əsası kimi qəbul ediləcəksə, onda iki ölkə arasında mədəni, ticarət- iqtisadi münasibətlər də inkişaf edəcəkdir” dedi. Qromıkonun səfərini qarşılıqlı münasibətlərdə yeni mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirdi 233 .
Səfərin ilk bəhrələri
Səfərdən sonra iki юlkə arasında münasibətlərdə yaxınlaşma gücləndi. Türk diplomatiyası бəzi beynəlxalq məsələlərdə SSRİ-nin isтəklərini müdafiə etməyə başladı. İyun ayında Türkiyə hökuməti SSRİ-nin Asiya və Afrika юlkələrinin konfransında iştirakı məsələ- sinə dair öz mövqeyini açıqladı. Soveт İттifaqının bu konfransda iştirakına tərəfdar çıxdı 234
. Məтбuaтda soveтləri müdafiə edən
157 yazılar verildi. Jurnalist Kayhan Saklamer çap eтdirdiyi məqalə- sində soveт müsəlmanlarını nəzərdə тuтaraq “SSRİ-nin bu kon- fransın işində iştirakdan kənarda qalması Asiyanın milyonlarla nümayəndəsinin təmsil olunmaması deməkdir” deyə vurğulayırdı. Qromıkonun səfərindən sonra münasibətlər daha dinamik xarakter aldı. 1965-ci il iyunun 2-də Kosıgin Kremldə Halil Sezai Erkut başda olmaqla Ankara bələdiyyəsinin nümayəndə heyətini qəbul etdi. Dostcasına söhbət oldu. Görüşdə Moskva şəhər icraiyyə komitəsinin sədri V. F. Promıslov iştirak edirdi. Qonaqlar eyni zamanda SSRİ Ali Sovetinin sədri N.Podqornı ilə də görüşdülər. İyunun 25-də SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri A.N.Kosıgin Sovet İttifaqında səfərdə olan türk jurnalisti, “Akis” jurnalının baş redaktoru M. Tokeri qəbul edərək suallarına cavab verdi. Söhbətdə SSRİ XİN mətbuat şöbəsinin müdiri L.M.Zamyatin iştirak etdi 235 .
olduğunu, etimadsızlığın arxada qaldığını dedi. Öz növbəsində “İzvestiya” qəzetinin müxbiri N. Paniev Anka- rada Türkiyə hökumətinin başçısı Suat Hayri Ürgüplü ilə görüşərək SSRİ-yə qarşıdakı səfəri ərəfəsində müsahibə aldı 236 . Müxbir baş nazirin ötən qış sovet parlament nümayəndə heyətinin səfəri zamanı dediyi “ölkələrimizi ayırmış buzlar çox tez əriyir” fikrini xatır- ladaraq münasibətlərin indiki vəziyyəti barədə soruşdu. Ürgüplü “qarşılıqlı səfərlər nəticəsində Qara dənizdəki buzlar əriməyə baş- lamışdır, mənim qarşıdakı səfərim ölkələrimizi daha da yaxınlaş- dıracaq” deyə cavab verdi. Atatürk və Lenin zamanından fərqli olan beynəlxalq şəraitin yarandığını qeyd etdi. Bildirdi ki, əvvəllər ölkələrimiz arasında fikir ayrılıqları olmuşdur. Lakin uzun illərdən sonra ilk dəfə olaraq 1963-cü ilin may ayından etibarən ölkələrimiz arasında ilk əlaqələr qurulmuşdur. Baş nazir ölkəsinin yalnız yenicə rus malları ilə tanış olduğunu və iki olkə arasında iqtisadi əməkdaşlıq üçün geniş perspektivlərin mюvcudluьunu, lakin iqtisadi əməkdaşlığın səviyyəsinin imkanlardan aşağı olduğunu söylədi. Ürgüplü iki il əvvəl səfər etdiyi Daşkənd, Səmərqənd, Volqoqrad, Leninqrad və Bakıya yenidən getmək, o vaxtdan bəri olan dəyişiklikləri, yenilikləri öz gözləri ilə gюrmək istəyirdi.
158 Türkiyənin baş naziri sovet xalqına hüdudsuz səadət arzuladı. Türkiyə baş nazirinin 33 ildən sonra SSRİ-yə ilk səfəri
1965-ci ilin yayında бaş nazir Suaт Hayri Ürgüplünün Moskvaya səfəri türk ictimai rəyində fikir müxtəlifliyi şəraitində keçdi. Bəzi qəzetlər, xüsusən müxalifət mətbuat orqanları SSRİ ilə əməkdaşlıqdan imtina olunmasını, Moskva ilə əlaqələrdən heç bir xeyir gəlməyəcəyini yazaraq səfərin təxirə salınmasını tələb edir- dilər. Onlar SSRİ-nin türk xalqlarının zülm altında yaşadıqlarını vurğulayırdılar. Səfərin təxirə salınması barədə məsələ hətta TBMM-də də qaldırıldı. Müzakirə zamanı çıxış edən sağ qüvvələrin nümayəndələri səfəri təhlükəli hesab edirdilər. Türkiyənin xarici siyasətini həyata keçirənlər isə belə mövqedə deyildilər. Onlarda siyasi realizm üstünlük təşkil edirdi. Soveтlərlə əməkdaşlıьın тərəfdarları səfərin siyasi və iqtisadi cəhətdən Türkiyə üçün faydalı olacağını əsaslandırırdılar. SSRİ ilə münasibətlərin inkişafı Türkiyənin müstəqil xarici siyasət yeritməsinin göstəricilə- rindən biri kimi təqdim edilirdi. Bu zaman Moskvanın Kipr məsələsində tutduğu obyektiv mövqe münasibətlərin inkişafına təsir edən əsas arqument kimi gюsтərilirdi. Lakin səfərin ciddi nəticələr gətirəcəyinə hətta hakim dairələr də şübhə edirdilər. Prezident Gürsel bu səfəri “nəzakət səfəri” adlandırırdı. Bəzi şəxslər Ürgüp- lünün səfərini turist səfəri, ekskursiya kimi qiymətləndirirdilər. Müxtəlif yanaşmalara baxmayaraq, Ürgüplünün səfəri son 30 ildən çox müddət ərzində sovet-türk münasibətlərində ciddi hadisə- yə çevrildi. SSRİ hökumətinin dəvəti ilə Ürgüplü həyat yoldaşı ilə 1965-ci il avqust ayının 9-16-da Sovet İttifaqında rəsmi səfərdə oldu
237 . Səfərdə baş naziri senatın üzvü, “Cumhuriyet” qəzetinin baş redaktoru Nadir Nadi, İstanbuldan deputat, ”Ulus” qəzetinin baş redaktoru Cihat Baban, İzmirdən deputat, “Ege Ekspres” qəzetinin sahibi və baş redaktoru Nihat Gürşat, Dövlət plan təşkilatının müşaviri Memduh Aytüp, Xarici İşlər Nazirliyi baş katibinin iqti- sadi məsələlər üzrə müavini, diplomatik nümayəndə Kamuran Gürün, dövlət xəzinədarlığının baş direktoru Kamal Cantürk, Xarici Yüklə 4,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|