Musa Quliyev Naxçıvan xanlığının Qafqazda hərbi-siyasi mövqeyi və əlaqələri Naхçıvan 2013
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
-62- döndü və bizim evlərimizi düşmənlərimiz dağıtdılar, onda Rusiyaya xidmət edərəm. Knyaz Sisiyanovu mənə pis adam kimi məlumatlandırıblar. əgər ruslar Gürcüstanda qərar tutarlarsa, onda mən sizin hökmdarınıza xidmət edərəm: Ayın 28-də (fevral ayında–M.Q.) İrana şahın yanına yola düşəcəyəm ki, patriarx Danili Naxçıvana gətirim”. I Kalbalı xan bu məktubu 6 fevral 1803-cü ildə yazıb (67, s. 633). Məlumat üçün deyək ki, Osmanlı imperiyasında yaşayan ermənilər istəyirdilər ki, Üçmüəzzindəki (Üçkilsədə) Danil patriarx olsun, David yox. Buna görə də Rusiya tərəfi İrəvan xanı Məhəmməd xandan və Naxçıvan xanı I Kalbalı xandan tələb edirdi ki, Danilin Tehrandan qayıtmasını təmin etsinlər, onda işğaldan kənarda qalarlar (134, s. 127-128). Əlbəttə, Rusiya tərəfi də diplomatik hiylə işlədirdi. çünki ön planda Irəvan və Naxçıvan xanlıqlarını zəbt edib Rusiya im- periyasına qatmaq onların ən vacib planlarından biri idi. Bölgədə vəziyyət gərginləşmişdi. Artıq 1804-cü ildə Rusiya və İran qoşunları döyüşməyə başladılar. Elə bu vaxt Fətəli şah I Kalbalı xana məktubla bildirirdi ki, ruslarla döyüşsün. Kəngərli arxivinə məxsus əlyazma sənədlərindəki məlumata görə I Kalbalı xan cavab verir ki, naxçıvanlılar rus qoşunları ilə döyüşməyəcəklər (129, s. 22-27). 1804-cü ilin mart ayında Fətəli şahın əmri ilə Pirqulu xanın qoşunları Naxçıvana hücum edir və Naxçıvan qalasını tuturlar (123, s. 31). Bu zaman artıq I Kalbalı xan döyüşçüləri ilə İrəvan qalasına çəkilmişdi. Mayor Montrezor 3 aprel 1804-cü ildə Qarakilsədən knyaz Sisianova göndərdiyi raportunda yazırdı ki, I Kalbalı xan Qacarlarla axıradək döyüşməyi qərara alıb (67, s. 806). Fətəli şahın oğlu Abbas Mirzə 60 min qoşun toplayaraq II İraklinin oğlu şahzadə Aleksandrla birgə İrəvan qalasına tələsirdi (123, s. 31). Öz müstəqillikləri uğrunda döyüşmək üçün İrəvan qalasına sığınan I Kalbalı xana və irəvanlı Məhəmməd xana Fətəli şah -63- hədələyici məktublar göndərərək yazırdı ki, Irəvan qalasını onlara təslim etməsələr, girovluqda olan oğullarını öldürəcək (67, s. 611-612). 1804-cü il mayın 5-də knyaz Sisiyanov I Kalbalı xana məktub göndərmiş, tələblərini bildirmiş və həvəslə istifadə etdiyi “hədələmə” üsulunu da unutmamışdı: “çox razıyam ki, siz al- icənablıq göstərərək Rusiyanın tərəfini saxlayırsınız. Nə vaxt iş uğurla nəticələnsə, Allaha and içirəm ki, siz–mənim dostum, Naxçıvan xanlığının taxtında oturacaqsınız”. Knyaz Sisiyanov hər iki xanlıqdan tələb edirdi: 1) Peterburqa xeyirli olan Danili Üçmüəzzinə patriarx təyin etmək; 2) İrəvana rus qoşunlarını bu- raxmaq; 3) Rusiya çarına sədaqət andı içmək; 4) hər il 80 min rubl bac-xərac vermək. Knyaz Rusiya hökuməti adından I Kalbalı xana bildirirdi: 1) Bütün bunların əvəzində siz əvvəlki hüquqlarınızı saxlayacaqsınız, ancaq edam etməkdən başqa; 2) Xanlıq titulu veriləcək sizə; 3) İranda olan və əmanat saxlanılan yaxınlarınızı sizə qaytaracağıq. Məktubun sonundakı hədə isə knyaz Sisiyanovun işğalçı niyyətlərini apaydın ortaya gətirirdi: “Allaha and olsun ki, əgər mənim yürüşüm dəyişilsə, onda gərək günəş qərbdən- şərqə hərəkət etsin, Xəzər dənizində gərək bir damla su qalmasın. Fərq ondadır ki, ya oraya xilas edən kimi gələcəyəm, ya da əgər imperatorun iradəsinin əleyhinə getsəniz sizi Gəncəli Cavad xan kimi cəzalandıracağam” (67, s. 634). Knyaz Sisiyanovun hədələyəci məktubu I Kalbalı xanı çox qəzəbləndirdi. çünki Gəncə xanlığı hələ 1752-ci ildən Naxçıvan xanlığının yaxın müttəfiqlərindən biri idi. Ona görə də I Kalbalı xan əmr verdi ki, İrəvan qalası müdafiə üçün var gücü ilə döyüşəcək. Sisianov xanların cavablarını gözləyə bilmədi. Gen- eral-mayor Leontyevə əmr verdi ki, iki piyada batalyonu ilə və 5 topla Pəmbəkə doğru yürüş etsinlər (123, s. 32). Artıq iyunun 1-də hücum yürüşü reallaşdı. 19 iyunda Sisiyanovun qoşunları Üçmüəzzinin yaxınlığında dayanmışdı (67, s. 615). -64- Mirzə Adıgözəl bəy “Qarabağnamə”də yazır: “Bu zaman Naxçıvan hakimi Kalbalı xan da İrəvanda idi. Doğrudur, Məmməd xan İrəvanın müstəqil hakimi idi, lakin o, məmləkəti idarə etmək, yaxın və uzağın mühüm işlərini nizama salmaqda Kalbalı xanın rəyinə tabe idi... ” (34, s. 67). 1804-cü il iyun ayının axırında Rusiya qoşunları knyaz Sisiyanovun rəhbərliyi altında İrəvan qalasına yaxınlaşdılar. Çünki knyazın irəvanlı Məmməd xana ünvanlanan 318 nömrəli məktubu 26 iyun 1804-cü ildə yazılmışdır. Qafqaz Aktlarının II cildində bu haqda da məlumat vardır (67). Məktubun mətni aktlarda verilmişdir. I Kalbalı xan qaynı Məhəmməd xanla qərara aldılar ki, Qacarlarla və Sisianovun qoşunları ilə son nəfəsədək döyüşəcəklər. Knyaz Sisiyanov çar II İraklinin ocağını, yurdunu-yuvasını dağıtmışdı. II İraklinin gəlini Məryəm erməni mənşəli general Lazarevi xəncərlə öldürmüşdü. Çünki Lazarev İraklinin varislərini zorla Rusiyaya deportasiya edirdi. Sisiyanov istəyirdi ki, hakimiyyətdə marağı olan varislərdən biri belə qalmasın. Məryəm Kartli-Kaxetiyanın axırıncı çarı, II İraklinin oğlu XII Georginin həyat yoldaşı idi. Sisiyanovun qohumu olsa da, onu Voronejə aparıb, Beloqorsk monastrına saldılar (123, s. 33). Çar II İraklinin dul arvadı Darecanı isə Moskvaya apardılar (134, s. 652). Darecanı dəfələrlə azərbaycanlılar ölümün cay- nağından qurtarmışdılar. Onun oğlanlarından yalnız Teymuraz qaçıb dağlarda gizlənmişdi. O biri oğlu Aleksandr isə müsəlmanlığı qəbul etmiş və Fətəli şahın yanında qalmışdı. Ona sığınacaq verib uzun müddət Naxçıvanda gizlədən I Kalbalı xan olmuşdu (82,s.545). Bütün bunlara görə I Kalbalı xan Sisiyanova və Naxçıvanı dağıdan Fətəli şaha möhkəm dərs vermək qərarına gəldi. Bu döyüş həm də böyük risk idi, çünki naxçıvanlıların və irəvanlıların taleyi indi onların necə döyüşmələrindən çox asılı idi. I Kalbalı xan və Məhəmməd xan birlikdə hərəkət etməyə qərar verirlər. Əslində Məhəmməd xanın buna böyük mənəvi Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|