Mustaqil ish mavzu: Nisbiylik nazariyasi elementlari

4.Lorens almashtirishlari – ikkita inersialsanoq tizimlarida
qandaydir hodisaning koordinatalari va vaqtini bog‘lovchi
tenglamalardir.
Galiley almashtirishlaridan farqli Lorens almashtirishlari MNN
postulatlariga zid emas: ya’ni harakatning absolyutligini va yorug‘lik
tezligi doimiyligini kuzataolmaslik postulati.
• K va К’ sanoq tizimlarini kuzataylik. K sanoq tizimini shartli qo‘zg‘almas
deb hisoblaymiz. Qandaydir hodisa paydo bo‘layotganligini faraz
qilaylik.
• x, у, z, t - K sanoq tizimidagi hodisaning koordinatalari va vaqtning
qiymatlari; K‘ sanoq tizimida esa — x', y', z', t‘ qiymatlar bilan
belgilanadi. K‘ sanoq tizimi yorug‘lik tezligiga yaqin tezlik bilan
harakatlanadi.

Lorens almashtirishlari natijalari:

- birvaqtdalikning nisbiyligi;
- vaqt oraliklarining nisbiyligi;
- uzunlikning (masofaning) nisbiyligi;
- massaning nisbiyligi;
- tezliklarni almashtirish imkoniyati.

1920-yillarga kelib fizika jamiyati maxsus nisbiylikni tushunib, qabul qildi. Atom fizikasi, yadro fizikasi va kvant mexanikasining yangi sohalarida teorisyenler va eksperimentalistlar uchun juda muhim va zaruriy vositaga tezda aylandi.

Taqqoslash uchun, umumiy nisbiylik Nyuton tortishish nazariyasi mazmuniga kichik tuzatishlarni kiritmasdan ham foydali koʻrinmaydi. Eksperimental test uchun juda kam imkoniyatni taklif qilgandek tuyuldi, chunki uning koʻpchiligi astronomik miqyosda edi. Uning matematikasi juda kam sonli odamlar tomonidan murakkab va toʻliq tushunilgan edi. Taxminan 1960-yillarda umumiy nisbiylik fizika va astronomiyaga katta eʼtibor qaratdi. Yangi riyoziy texnika umumiy nisbiylik darajasini sodda hisoblash uchun qoʻllash va uning kontseptsiyalarini yanada osonroq namoyon qildi. Kvazarlar (1963), 3-kelvin mikrodalga fon radiatsiyasi (1965), pulsarlar (1967) va birinchi qora tuynuk nomzodlari (1981), kabi astronomik hodisalar aniqlangach, ular yana nazariyani tasdiqladi.
5.XULOSA. Nisbiylik nazariyasi—fazo va vaqt har qanday fizik jarayon uchun o’rinli bo’lgan xususiyatlari hozirgi zamon fizika ta’limoti,
Albert Enstein yaratgan maxsus nisbiylik nazariyasi va umumiy nisbiylik nazariyasi , hamda Galileo Galileyning nisbiylik prinsplari oxirida Lorens almashtirishlaridan iborat hamda shular orqali nisbiylik nazariyasi elementlari haqida o’rganish mumkin.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

1. Q.P.Abduraxmanov, V.S.Xamidov, N.A.Axmedova. FIZIKA.
Darslik. Toshkent. 2018 y.
2. К.П.Абдурахманов, Ў.Эгамов “Физика”. Дарслик.
Тошкент. 2013 й.
3. https://staff.tiiame.uz.
4. https://uz.m.wikipedia.org.