N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
290 düzəlməsi r e p a r a s i y a adlanır. Ribosomlarda məlumat RNT-nin (mRNT) göstərişi ilə dRNT-lərlə gətirilmiş fəallaşmış aminturşuları müəyyən ardıcıllıq- la peptid rabitəsi ilə birləşməklə polipeptid zənciri əmələ gətirir. Peptid rabitəsinin əmələgəlmə prosesi t r a n s p e p t i d a s i y a adlanır. Polipeptid zəncirinin sintezi aminturşularında azotdan karbona tərəf istiqamətində aparılır. Ribosomlarda aminturşularının birləşmə prosesinin başlan- masına i n i s i a s i y a, polipeptid zəncirinin uzanmasına isə p r o- l o n q a s i y a (və ya e l o n q a s i y a) deyilir. Ribosom iki: iri və xırda subvahiddən ibarətdir. İri subvahiddə (50S) iki rRNT (5S və 23S rRNT) və 34 müxtəlif zülal, kiçik sübvahiddə (30S) isə bir rRNT (16S rRNT) və 21fərdi zülal vardır. Məlumat RNT-si xırda subvahidlə birləşir, polipeptid zənciri isə iri subvahiddə əmələ gəlir. Sonuncuda iki sahə: peptidil (R-sahəsi) və aminoasil sahəsi (A-sahəsi) vardır. Peptidil sahəsin- də d o n o r s a h ə s i və aminoasil sahəsinə a k s e p t o r s a h ə s i də deyilir. Aminoasil-dRNT əvvəlcə A sahəsi və sonra keçib R sahəsi ilə birləşir. Bu prosesə, yəni aminoasil-dRNT-nin A sahə- sindən R sahəsinə keçməsinə t r a n s l o k a s i y a deyilir. Amin- turşuları translokasiya zamanı bir-birilə birləşir, polipeptid zənciri əmələ gətirir. Bu proses prolonqasiya zamanı quanozintrifosfatın (QTF) iştirakı ilə xüsusi zülallar (U-amili) kataliz olunur. HN─CO HN─CO H 2 N COOH CH 2 NH 2 │ │ +NAD∙H 2 │ │ + H 2 O │ │ + H 2 O │ CO CH OC CH 2 OC CH 2 CH 2 + NH 3 +CO 2 │ ║ ─NAD │ │ │ │ │ HN ─ CH HN─CH 2 HN ─ CH 2 COOH Urasil Dihidrourasil Ureidalanin β-Alanin turşusu 291 Polipeptid zəncirlərində aminturşularının düzülmə ardıcıl- lığı məlumat RNT-sindəki və daşıyıcı RNT-lərdəki tripletlərlə Çarqaf qaydası ilə kodon və antikodonlarla nizamlanır. Bu triplet- lər (və ya kodlar) DNT və RNT-lərdə ardıcıl birləşmiş üç nukleo- tiddir. Nukleotidlərdə azotlu əsaslardan əsasən adenin (A), quanin (Q), sitozin (S), timin (T) və urasil (U) iştirak edir. Cədvəl 14. Aminturşuların kodonları Aminturşular Kodonlar Alanin QSU, QSS, QSA, QSQ Arginin SQU, SQS, SQA, SQQ, AQA, AQQ Asparagin AAU, AAS Asparagin turşusu QAU, QAS Sistein UQU, UQS Qlütamin turşusu QAA, QAQ Qlütamin SAA, SAQ, QQA, QQQ Qlisin QQU, QQS Histidin SAU, SAS İzoleysin AUU, AUS, AUA Leysin SUU, SUS, SUA, SUQ, UUA, UUQ Lizin AAA, AAQ Metionin AUQ Fenilalanin UUU, UUS Prolin SSU, SSS, SSA, SSQ Serin USU, USS, USA, USQ, AQU, AQS Treonin ASU, ASS, ASA, ASQ Triptofan UQQ Tirozin UAU, UAS Valin QUU, QUS, QUA, QUQ Burada A-adenil, Q-quanil, S-sitidil, U-uridil nukleotidləri- dir. Məlumat RNT-sindəki tripletlərə k o d o n l a r və daşıyıcı, 292 Ribosomun hərəkət istiqaməti Kiçik subvahid kodon ...QAA─USU─SUQ─UUQ─UQS─QQU─ ...mRNT │││ │││ ASQ ─── -Antikodon QAS AAS │ │ S İ S İle─Asp─Ser─ ley ← ley │ ASQ Gələn aminoasil d RNT Met │ S İ S Ark │ Fmet Böyüyən polipeptid Peptid rabitəsinin yaranması RNT-lərdəki tripletlərə isə a n i k o d o n l a r deyilir. Fenilalanin tripletində nukleotidlər SSU, alanininkində SSQ, triptofanınkında SQT,valininkində UUQ ardıcıllığında düzülmüşlər və s. Bunlar elə ardıcıllıqla düzülmüşdür ki, bir-biri ilə, yəni dRNT-nin tripleti mRNT-nin tripleti ilə birləşir. Buna k o d o n - a n t i k o d o n t a- n ı m a s ı deyilir. Bununla da aminturşularının ardıcıl birləşməsi nəticəsində polipeptid zəncirinin sintezi təmin olunur. Bunu sxe- matik olaraq belə göstərmək olar: Polipeptid zəncirinin uzanma prosesinin qurtarmasına pro- lonqasiyasının dayanmasına t e r m i n a s i y a deyilir. Termina- siya boş kodların-terminasiya kodlarının (UAQ, UAA, UQA) işti- rakı ilə dRNT ilə həyata keçirilir. Lakin onda aminturşusu olmur. Polipeptid zəncirinin əmələ gəlməsi tamamlandıqdan sonra onda formalaşma gedir, qıvrılaraq müəyyən forma alır. Bu isə hidrogen, disulfid tipli rabitələrin və s. yaranması ilə əlaqədardır. Bu rabitələr polipeptid zəncirinə xüsusi forma verməklə, zülal molekulunun ikinci və üçüncü quruluşunu yaradır. Yuxarıda gös- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|