N. Ş. Hüseynov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 10 Siklonun ayrı-ayrı mərhələlərinin onun ümumi mövcud olduğu dövrə olan nisbəti
Siklonun intensiv inkişafı proqnoz müddəti ərzində onun alçaq təzyiq sahəsindən yüksək təzyiq sahəsinə çevrilməsinə səbəb olur, bunun da nəticəsində, siklon qəflətən zəifləyir və ya ümumiyyətlə, dərinləşmir. Çox zaman buraxılmış səhvlər siklonun maksimal inikişafı zamanı baş verir. Bu zaman orta tendensiya sıfıra yaxınlaşır. Bu arada siklon dolma mərhələsinə keçə bilər və ya yenidən regeneriyasiya edə bilər. Hər iki halda siklonun mərkəzindəki təzyiqin proqnozunda səhvlər qaçılmazdır. Təcrübələr göstərir ki, tendensiyaya görə təzyiqin hesablanması ancaq o halda kafi hesab olunur ki, siklon proqnoz müddəti ərzində eyni mərhələdə qalsın. Belə ki, tendensiyaya görə proqnoz – ekstrapolyasiyadır və onun istifadəsi ancaq atmosfer hadisələrinin inkişafının birinci mərhələsində mümkündür. Bəzən bir mərhələdən digərinə keçidi proqnoz etmək üçün təzyiqin gözlənilən dəyişmə qiymətini müəyyən etmək kifayətdir. AT 700 izollohipsləri – barik əmələgəlmənin mərkəzində təzyiq dəyişməsi ilə onun üzərindəki 700 hPa səthin hündürlüyünün dəyişməsi arasında müəyyən əlaqə var. 700 hPa-lıq səthin hündürlüyünün artması siklonun (antisiklonun) mərkəzində təzyiqin artması ilə, hündürlüyün azalması isə təzyiqin düşməsi ilə əlaqələndirilir. Bu şərt mütləq deyil, burada istisnalar da mövcuddur. 1. Maksimal inkişafa çatmış, intensiv inkişaf edən siklonlarda qalxan hərəkətlər yüksək qiymətlər alır. Bununla əlaqədar olaraq, havanın temperaturunun düşməsi 700 hPa-lıq səthin hündürlüyünün düşməsinə səbəb olur. Bu zaman maksimal inkişafa çatmış siklon dərinləşmə mərhələsini başa çatdırır, mərkəzindəki təzyiq demək olar ki, dəyişmir, bəzi hallarda isə hətta artır. 2. Yay aylarında antisiklonlarda əhəmiyətli temperatur dəyişmələri müşahidə olunur. Temperaturun dəyişməsi nəticəsində 700 hPa-lıq səthin hündürlüyü də tərəddüd edir. Bu zaman antisiklonun mərkəzində təzyiq 700 hPa-lıq səthin hündürlüyündən asılı olmayaraq dəyişə də, dəyişməyə də bilər. Cəbhələrin vəziyyəti – siklonlar cəbhələrin vəziyyətinə və dəyişməsinə görə siklonun inkişaf mərhələsi haqqında fikir söyləmək olar. Gənc siklonda cəbhələr nə qədər tez hərəkət edərsə, onun maksimal inkişafı və dolması bir o qədər tez olar. Cəbhələrin yerdəyişmə sürətini təyin etməklə proqnoz müddətinin sonunda onların vəziyyətini təyin etmək olar. Onların vəziyyətinə əsasən asanlıqla okklyuziya mərhələsinin başlayıb-başlamayacağını da görmək olar. Əgər bu mərhələ başlayarsa, o zaman proqnoz müddəti ərzində siklonlar maksimal inkişaf mərhələsinə keçəcək. Əgər okklyuziya mərhələsi sürətlə baş verərsə, siklon dolma mərhələsinə keçəcək. Siklona yeni atmosfer cəbhəsinin yaxınlaşması onun regenerasiyasına səbəb ola bilər. Siklonun bir mərhələdən digərinə keçməsini proqnoz etmək üçün onun hər bir mərhələsinin davamiyyət müddəti haqqındakı məlumatlardan istifadə etmək lazımdır (cədvəl 10). Məlumdur ki, siklonlar nə qədər tez dərinləşərlərsə, bir o qədər də tez dolmağa başlayarlar. Cədvəl 10-un məlumatlarından istifadə etməklə və cəbhələrin yerdəyişmə sürətlərini bilməklə siklonun proqnoz müddəti ərzində hansı inkişaf mərhələsində olması haqda mülahizə sürmək çətin deyil. Məsələn, hər hansı bir siklonun dalğa mərhələsi 12 saat davam edərsə və atmosfer cəbhələrinin hərəkət sürəti onu göstərir ki, okklyuziya mərhələsi onda əmələ gələn birinci qapalı izobarik 30 saat sonra əmələ gələcək. Maksimal inkişafa çatmış siklonun inkişafı təxminən yarımgün davam edir. Əgər regenerasiya baş verməzsə, 2 gündən sonra siklonun dolmasını gözləmək olar. Belə yanaşma antisiklona aid edilmir, çünki onlarda mövcud olan cəbhələr aydın müşahidə olunmur Cədvəl 10 Siklonun ayrı-ayrı mərhələlərinin onun ümumi mövcud olduğu dövrə olan nisbəti Siklonun inkişaf mərhələləri Mərhələnin davametmə müddəti (%) Dalğa 10-15 Gənc siklon 25-30 Maksimal inkişafa çatmış siklon 10-15 Dolma mərhələsi 40-55 Barik əmələgəlmənin fəza strukturu – barik əmələgəlmənin fəza strukturu və xüsusən, onun dəyişməsi evolyusiya prosesinin qəflətən dəyişməsinə səbəb olur ki, bu da siklonların dərinləşməsindən onların dolmasına keçməsini və ya antisiklonların güclənməsindən dağılma mərhələsinə keçdiyini göstərir. Siklonun (antisiklonun) alçaq təzyiq sahəsindən hündürlük təzyiq sahəsinə çevrilməsi siklonun (antisiklonun) mərkəzindəki təzyiqin kəskin aşağı düşməsinə (artmasına) işarədir. Belə ki, barik əmələgəlmənin hündürlük və yerüstü mərkəzləri uyğun deyilsə, təzyiqin düşməsi (artması) dayanmır. Hündürlük oxu kvazişaquli olduqdan sonra barik əmələgəlmənin mərkəzindəki təzyiq dəyişməsi dayanır, əgər siklonun (antisiklonun) regenerasiyası baş verməzsə, gələcəkdə baş verəcək evolyusiya prosesi yerüstü sürtünmə ilə müəyyən edilir. Antisiklonlarda təzyiqi aşağı salan proseslər kifayət qədər yavaş gedir. Bəzən antisiklonun dağılmasını hiss etmək üçün bir neçə gün keçir. Antisiklonun gücü nə qədər çox olarsa, onun dağılma sürəti də bir o qədər az olur. Soyuq adveksiya – siklonun arxasında soyuq adveksiyanın intensivliyi temperatur kontrastını artırır, həmçinin siklonun dərinləşməsinə səbəb olur. Siklonun arxasında soyuq adveksiyanın zəifləməsi isə onun dolmasına gətirib çıxarır. Atmosferin stratifikasiyası – atmosferin rütubətli stratifikasiyası zamanı siklonun əmələgəlməsi üçün əlverişli şərait yaranır. Rütubətli-dayanıqlı havanın qalınlığı nə qədər çox olarsa, siklonun inkişafı bir o qədər tez gedir. Atmosferin dayanıqlı halı barik sahələrin inkişafına az təsir göstərir. Ancaq kiçik ölçülü siklon və antisiklonların (R<200 km) inkişafı dayanıqlı atmosferdə dayanır. R>200 km atmosferin dayanıqlı stratifikasiyası zamanı siklon və antisiklonun Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|