ki, əhəmiyyətsiz dərəcədə dərinləşir. 700 hPa-dan başlayaraq
istənilən hündürlükdə bu parametrlərin qiymətinin vaxt keçdikcə
artması siklonun vəziyyətinin dəyişməyəcəyini göstərir. Digər
hallarda isə siklon dolur, daha intensiv dolma isə
H
2
və
n
H -in
bütün hündürlüklərdə azalması zamanı baş verir.
H
2
və
n
H -in
qiyməti hündürlük boyu artdıqca,
0
z
H
n
şərtinin
0
2
H
z
şərti ilə əlaqəsi zamanı siklonun əhəmiyyətli dəyişməsini gözləmək
lazımdır. Siklon və antisiklonların gələcək inkişafı haqda nəticəni
aşağıdakı
fikirlər
əsasında
irəli
sürmək
mümkündür.
0
y
v
x
H
D
şərti
siklonların
dərinləşməsinə
və
antisiklonların inkişafına səbəb olur.
0
D
şərti isə əksinə,
siklonların dolmasına, antisiklonların dağılmasına səbəb olur.
Aşağı troposferdə isti adveksiya yer səthi üzərindəki təzyiqin
düşməsinə, soyuq adveksiya isə təzyiqin artmasına səbəb olur.
Siklonlar, adətən,
0
2
T
t
şərtində dərinləşir, antisiklonlar isə
0
2
T
t
şərtində inkişaf edirlər. Siklon və antisiklonların
inkişafının sürət adveksiyasına görə dəyişməsi cədvəl 9-da
göstərilmişdir. Cədvəl 9-un məlumatları ilə evolyusiyanın
istiqamətini ehtimal etmək olar, buna görə bu məlumatlar proqnoz
vermək üçün kifayət deyildir.
Barik tendensiyalar.
1. Əgər sıfır izotendensiyası siklonun (antisiklonun) arxasından
keçərsə və onun mərkəzində təzyiq düşməsi (qalxması) müşahidə
olunarsa, o zaman siklon (antisiklon) dərinləşəcək (güclənəcək).
2. Əgər sıfır izotendensiyası siklonun (antisiklonun) önündən
keçərsə və onun mərkəzində təzyiq qalxması (düşməsi) müşahidə
olunarsa, o zaman siklon (antisiklon) dolacaq (dağılacaq).
Cədvəl 9
Yer səthində burulğan adveksiyasına görə siklon və
antisiklonların, zəifləməsi və güclənməsinin ehtimalı.
Barik
əmələgəlmə
Evolyusiya
H
500
dəyişməsi, gp.dkm.
≥0
≤0 <-4 <-6 ≤0
<0
>3
Siklon
Dərinləşmə
Sabit
Dolma
13
10
77
53
16
31
65
12
23
72
12
16
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Antisiklon
Güclənmə
Sabit
Zəifləmə
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
32
19
49
58
16
26
73
9
18
3. İzotendensiya siklonun (antisiklonun) mərkəzindən nə qədər
uzaq keçərsə onun evolyusiyası bir o qədər intensiv olur.
4. Əgər sıfır izotendensiyası siklonun mərkəzindən keçərsə, o
zaman belə siklon (antisiklon) yaxın zaman ərzində öz
intensivliyini dəyişməyəcək. Yadda saxlamaq lazımdır ki,
intensivliyin dəyişməz qaldığı vaxt siklonlarda, antisiklonlara
nisbətən qısadır (siklonlarda bir neçə saat, antisiklonlarda bir neçə
gün).
5. Əgər sıfır izotendensiyası barik yalın arxasından keçərsə, o
zaman o, dərinləşəcək (güclənəcək), əgər önündən keçərsə, o
zaman dolacaq (dağılacaq).
6.
Antisiklonun
kənarında
təzyiqin
qalxma
ocağının
yerdəyişməsi baş verərsə, o zaman antisiklon dağılmağa başlayır.
Barik tendensiya
təzyiqin son üç saat ərzində dəyişməsini
göstərir. Buna görə də barik əmələgəlmənin mərkəzini xəritələrdə
tərtib edilən müddətdən bir saat yarım əvvəlki vaxtda olduğu yerdə
qeyd etmək lazımdır.
Barik tendensiya kəmiyyətindən siklon və antisiklonların
mərkəzində atmosfer təzyiqinin sonrakı gedişatını hesablamaq üçün
də istifadə etmək olar. Belə ki, siklonun önündə kiçik, arxasında
isə böyük təzyiq qradiyenti müşahidə olunan zaman siklonun
önündəki mənfi tendensiya onun arxasındakı müsbət tendensiyadan
mütləq qiymətcə az olacaq. Hesablamalar siklonun mərkəzindəki
təzyiqin artmasına səbəb olacaq, baxmayaraq ki, siklonun
dolmaması da mümkündür. Belə hallarda assimmetrik göstəriciyə
düzəliş vermək məsləhət görülür.
Buna görə 24 saat ərzində siklonun (antisiklonun) gözlənilən
yerdəyişməsini müəyyən edirlər. Daha sonra düz xətt üzərində
siklonun mərkəzinin əmələ gəldiyi müddətdəki vəziyyətini
0
t
, 24
saatda sonrakı
24
t
vəziyyətini və 6 saat ərzində siklonun
yerdəyişməsinin
6
t vəziyyətini qeyd edirlər.
0
t
24
t
düz xəttini
siklonun arxasına doğru davam etdirərək, sikonun 6 saatlıq yolu
qədər mərkəzdən geri qalan
6
t
nöqtəsini tapırlar (şək. 101).
Şək. 101. Siklonun asimmetrik əmsalına düzəliş qrafiki
Assimmetrik göstərişə düzəlişi tapmaq üçün aşağıdakı tənlikdən
istifadə olunur:
δp
Δp
Δp
12
.
Siklonun və ya antisiklonun mərkəzindəki təzyiqin üzərinə
həndəsi olaraq
12
Δp
-ni gəlsək, siklonun 12 saatdan sonra
mərkəzində olacaq təzyiqi tapmaq mümkündür.
Siklonun mərkəzindəki təzyiqi tapmaq üçün tendensiyalardan
istifadə həmişə uğurlu nəticə vermir. Belə ki, siklonun sürətli
inkişafı zamanı bu üsulla proqnoz böyük səhvlərə səbəb olur.
t
-6
t
0
t
6
t
24
0>
Dostları ilə paylaş: |