nam
əsini bütünlüklə «Osmanlı imperatorluğunun ən böyük
das
tanı» [273, s.481] kimi dəyərləndirir və qeyd edir ki «yazar
g
əzdiyi və gördüyü yerləri anlatırkən ən geniş təsvirlərlə bir-
likd
ə maddi və mənəvi təhlillərə, o günə və keçmişə aid bilgi-
l
ərə də yer verir» [273, s.481]. Lakin bununla belə səyahətna-
m
ələrində «gördüyü, söylədiyi hadisələrdən bəzisi inanılma-
yacaq
əhvalatlardır. Əsərdə nağıllara, xalq arasında yayılan rə-
vay
ətlərə xeyli yer ayrılmışdır» [274, s.126].
İlk dəfə müəyyən bir şəxsiyyət tərəfindən yaradılan folklor
nümun
ələri yüzilliklər boyu yaddaş və xatirələrdə yaşamışdır.
Bel
ə nümunələrdən biri də «Koroğlu» eposudur. XVII yüzil şi-
fahi xalq
ədəbiyyatının ən dəyərli nümunələrindən olan «Ko-
roğlu» tərcümeyi-hal örnəklərinin zənginliyi ilə seçilən tarixi-
q
əhrəmanlıq dastanıdır. Tərcümeyi-hal örnəkləri aşıqlar tərə-
find
ən yaradılmış, nəsillərdən-nəsillərə keçə-keçə hər dəfə bir
q
ədər dəyişdirilərək mükəmməlləşdirilmiş «Koroğlu» dasta-
nındakı şeir nümunələrində qoŞm a və gəraylılarda aydın şə-
kild
ə əks olunmuşdur. «Koroğlu» qoşmaları və gəraylıları
XVII-XVIII
əsrlərin əlyazmalarında tez-tez təsadüf olunur. Bu
da dastandakı lirik şeirlərin çox məşhur olmasını bir daha sü-
buta yetirir
. «Koroğlu» qoşmalarında böyük bir əzəmət var.
Burada bir t
ərəfdən özünə arxalanan, igidliyinə, məğlubedil-
m
əzliyinə arxayın olan qəhrəmanların özləri haqqında söylə-
dikl
əri sözlərə, ikinci tərəfdən sərkərdənin dəliləri döyüşə ça-
ğıran ruhlandırıcı əmrlərinə, tapşırıqlarına rast gəlirik [28,
s.43]. H
ələ eposun əvvəlində Koroğlu özünü Dəli Həsənə belə
t
əqdim edir:
Adımı soruşsan bil, Rövşən olu,
Atadan, babadan cinsim Koroğlu;
M
ənəm bu yerlərdə bir dəli, dolu,
Gündoğandan ta günbatan mənimdi! [125, s.35].
Koroğlu onu aşıq zənn edən Hasan paşaya isə özü haq-
qında bunları bildirir:
40
M
ən anadan mərd olmuşam,
O Ç
ənlibeldən gəlmişəm,
Koroğluyam, at minmişəm,
Yüz min bel
ə fellərim var [125, s.177].
Özünün avtobioqrafik cizgil
ərini
qonaqp
ərvər, qeyrətli
v
ə namuslu olmasını, çətinliyə düşənə kömək əlini uzatmasını,
m
ərdlərə arxa, dayaq olub namərdlərdən uzaq durmasını Ko-
roğlu şeir nümunələrində təsvir edir. O həm də ustad aşıq ol-
duğundan bu şeirləri saz havaları üstündə oxuyur. Düşmənlə
üz-üz
ə gələndə:
Baş əymərəm xotkar yazan fərmana,
G
ələrsən əlimdən axır amana,
Koroğluyam, nərəm çıxar asmana,
Qoşun qaçar dörd bir yana, əfəndim! [125, s.313].
deyib özünü t
ərif edir. Koroğlunun düşmənlə qarşı-qarşıya
g
əldiyi çətin məqamlarda bir tərəfdən igidliyi xilas edirsə, di-
g
ər tərəfdən dəli nərə çəkərək dediyi qoşmalar ruhlandırır. Bu
qoşmalar həm onun dostlarına, həm də Qırata bir güc, qüvvət
verir. Bir k
əs Çənlibeldə qalıb Koroğlu ilə çiyin-çiyinə düşmə-
n
ə qarşı vuruşmaq arzusunda olanda əgər Koroğlunun sazı, sə-
si, sözü ona t
əsir etsəydi, onun mərd adam olduğu anlaşılardı.
Koroğlu çatdırmaq istədiyi fikrin əsas məğzini, hər hansı bir
s
əfərdən gələndə səfərin necə keçməsi barədə verilən sualın
cavabını lirik şeirlərlə bildirir. Telli xanımı Ərzurumdan gətir-
m
ək məsələsinə gəldikdə Koroğlu sazı sinəsinə basıb deyir:
İgid dəlilərim, xəbərdar olun,
Bu gün bir t
ədbirə gəlmək gərəkdir.
Ərzurum qızından xəbər gəlibdi,
M
ətləbi anlayıb bilmək gərəkdi [125, s.77].
Nigar xanımı Çənlibelə gətirdikdən sonra Koroğlu özünü
daha xoşbəxt hiss edir. Nigar kimi xanımı, Çənlibel kimi oy-
lağı, Qırat kimi dayağı, düşmənə aman verməyən igidləri olan
Koroğlu öz iç dünyasını, daxili aləminin təlatümlərini bu mis-
ralarla bildirir:
41
İstanbuldan buta alıb gəlmişəm,
İstanbulda arzumanım qalmadı.
Ç
ənlibel oylağım, Qırat dayağım,
At minm
əkdə arzumanım qalmadı [125, s.60].
Qeyd etm
ək lazımdır ki, «Koroğlunun Ərzurum səfəri» qo-
lunda t
ərcümeyi-hal örnəkləri üstünlük təşkil edir. Bu qolda
Koroğlu Cəfər paşaya olan nifrətini, Dəmirçioğlunu tutmaqla
sin
əsinə dağ çəkdiyini, Dəmirçioğlu da öz növbəsində ca-
nından qorxmayaraq düşmənlə mərdi-mərdanə vuruşduğunu
n
əzm parçaları ilə bildirir. Koroğlunun özünü türk gözəli Ni-
gar xanıma tanıtması, onu hara aparacağı sualına cavabı das-
tanda bel
ə göstərilir:
Alagözlü Nigar s
əni
M
ən Çənlibelə aparram.
Alıb Qıratın tərkinə,
Dön
ərəm yelə, aparram [125, s.53].
Öz yurd-
yuvasına, güllü-çiçəkli oylaq olan Çənlibelə bağlı
Koroğlu öz məskənini canından artıq sevir, onunla fəxr edir.
Nigar xanımın Çənlibel budurmu?
sualŞ
na qürurla bel
ə
cavab verir:
Çiskinli dağların başı,
Nigar, Ç
ənlibel budu, bu!
İgidlər açan savaşı,
Nigar, Ç
ənlibel budu, bu!
Ucalardan uca dağı,
H
ərgiz gələ bilməz yağı,
Koroğlutək ər oylağı
Nigar, Ç
ənlibel budu, bu! [125, s.59].
Koroğlu Qıratın dağ başında yel kimi çapmasını, bir aylıq
m
ənzili bir gündə qət etməsini, düşməni qorxuya salmasını,
dar günd
ə ona dayaq olmasını
bir sözl
ə Qıratla bağlı bütün
fikir v
ə düşüncələrini şeir nümunələri ilə bildirir. Qarşı tərəfə,
m
əsələn, Eyvaza, Nigar xanıma, Əhməd tacirbaşıya ünvanla-
42
Dostları ilə paylaş: |