Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti kimyo (kechki) 2-kurs talabasi qahramonova volidaning organik kimyo fanidan mustaqil ta’lim

NAVOIY DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI TABIIY FANLAR FAKULTETI KIMYO (KECHKI) 2-KURS TALABASI JUMANIYOZOVA MA’RIFATNING ORGANIK KIMYO FANIDAN MUSTAQIL TA’LIM.

Mavzu:Neft va uni qayta ishlash.Neftdan olinadigan mahsulotlar.

• Mavzu:Neft va uni qayta ishlash.Neftdan olinadigan mahsulotlar.

Neft tashqi ko`rinishlarga ko`ra o`ziga hos hidli quyuq moysimon suyuqlik turli tusdagi jigar rang ko`rinishga ega. Neftning zichligi 770-920 kg/m3 , yonish issiqligi 43000-45500 kDj/kg. Neftda uglerod miqdori taxminan 84-86%, vodorod miqdori - 10-14%, oltingugurt, kislorod va azot miqdori 1-3% bo`ladi. Massa bo`yicha uglevodorodlarniig umumiy miqdori 97-98% ni tashkil etadi. Tarkibidagi elementlarning o`xshashligiga qaramasdan turli joydan olingan neftlarning fizik va kimyoviy xossalari har xil bo`ladi. Bunga sabab, uglerod va vodorod atomlarining o`zaro turli shaklda birika olishida. Neft tarkibidagi barcha uglevodorodlar kimyoviy strukturasi bo`yicha 4 guruhga bo`linadi. I. To`yingan yoki parafin uglevodorodlar, umumiy formulasi: CnH2n+2

• Neft tashqi ko`rinishlarga ko`ra o`ziga hos hidli quyuq moysimon suyuqlik turli tusdagi jigar rang ko`rinishga ega. Neftning zichligi 770-920 kg/m3 , yonish issiqligi 43000-45500 kDj/kg. Neftda uglerod miqdori taxminan 84-86%, vodorod miqdori - 10-14%, oltingugurt, kislorod va azot miqdori 1-3% bo`ladi. Massa bo`yicha uglevodorodlarniig umumiy miqdori 97-98% ni tashkil etadi. Tarkibidagi elementlarning o`xshashligiga qaramasdan turli joydan olingan neftlarning fizik va kimyoviy xossalari har xil bo`ladi. Bunga sabab, uglerod va vodorod atomlarining o`zaro turli shaklda birika olishida. Neft tarkibidagi barcha uglevodorodlar kimyoviy strukturasi bo`yicha 4 guruhga bo`linadi. I. To`yingan yoki parafin uglevodorodlar, umumiy formulasi: CnH2n+2

To`yingan uglevodorodlar neftning tarkibida asosan past temperaturada qaynaydigan (engil) fraktsiyalarda ko`proq bo`ladi. Bu uglevodorodlarning birinchi 4 ta vakili 0°S haroratda va 0,1 MPa bosim ostida gaz holatida bo`ladi. Bularga: metan CH4, etan C2H6, propan C3H8, butan C4H10 kiradi. To`yingan uglevodorodlarning beshinchi vakili pentan C5H12 dan C16H34 vakiligacha suyuq holatda va C17H36 dan boshlab qattiq holatda bo`ladilar. Parafin uglevodorodlar kimyoviy strukturasiga qarab ikki xil guruhga bo`linadi:

• To`yingan uglevodorodlar neftning tarkibida asosan past temperaturada qaynaydigan (engil) fraktsiyalarda ko`proq bo`ladi. Bu uglevodorodlarning birinchi 4 ta vakili 0°S haroratda va 0,1 MPa bosim ostida gaz holatida bo`ladi. Bularga: metan CH4, etan C2H6, propan C3H8, butan C4H10 kiradi. To`yingan uglevodorodlarning beshinchi vakili pentan C5H12 dan C16H34 vakiligacha suyuq holatda va C17H36 dan boshlab qattiq holatda bo`ladilar. Parafin uglevodorodlar kimyoviy strukturasiga qarab ikki xil guruhga bo`linadi:
• -normal-parafin uglovodorodlar;
• -izomer-parafin uglevodorodlar.

2. Naften uglevodorodlar, kimyoviy formulasi: CnH2n . Bu uglevodorodlar tsiklik strukturaga ega. Ular parafin uglevodorodlardan 2 ta vodorod atomi kamligi bilan farq qiladi. Naften uglevodorodlar quyidagi strukturaga ega:

• 2. Naften uglevodorodlar, kimyoviy formulasi: CnH2n . Bu uglevodorodlar tsiklik strukturaga ega. Ular parafin uglevodorodlardan 2 ta vodorod atomi kamligi bilan farq qiladi. Naften uglevodorodlar quyidagi strukturaga ega:
• Siklopentan
• Siklogeksan
• 3. Aromatik uglevodorodlar, umumiy formulasi:
• CnH2n-6 , CnH2n-12 Aromatik uglevodorodlar neft tarkibida parafin va naften uglevodo-rodlarga nisbatan oz miqdorda (5-20%) uchraydi.

Ularning birinchi vakili benzol,bo`lib, uning benzin tarkibida bo`lishi oktan sonini oshiradi. Lekin bu uglevodorodlarning miqdori chegaralanadi, chunki ular yuqori temperaturada detallarga yopishib qurum va qotishmalar hosil qiladi. Aromatik uglevodorodlarning dizel yoqilg’isida kam bo`lgani yaxshi, chunki ular dizel yoqilg’isida qiyin oksidlanib, alangalanish vaqtini uzaytirib yuboradi, natijada dvigagel samarasiz ishlaydi. Moylarda esa, aromatik uglevodorodlar ko`p qurum hosil bo`lishiga olib keladi, shuningdek, temperatura pasayganda moylarning qovushqoqligini oshirib yuboradi.

• Ularning birinchi vakili benzol,bo`lib, uning benzin tarkibida bo`lishi oktan sonini oshiradi. Lekin bu uglevodorodlarning miqdori chegaralanadi, chunki ular yuqori temperaturada detallarga yopishib qurum va qotishmalar hosil qiladi. Aromatik uglevodorodlarning dizel yoqilg’isida kam bo`lgani yaxshi, chunki ular dizel yoqilg’isida qiyin oksidlanib, alangalanish vaqtini uzaytirib yuboradi, natijada dvigagel samarasiz ishlaydi. Moylarda esa, aromatik uglevodorodlar ko`p qurum hosil bo`lishiga olib keladi, shuningdek, temperatura pasayganda moylarning qovushqoqligini oshirib yuboradi.
• Shuning uchun aromatik uglevodorodlar moylash materiallariga kam qo`shiladi