XƏRƏZƏN (Camaldın) – qamçı. –Xərəzəni hodax
işdədir, öküzdəri vırmaxdan yana.
XƏRPİŞDƏ (Vələver) – kərpic ev. –O vaxdı hammı
x
ərpişdə əv tix'mişdi özüna, yəyda sərin olur o.
XƏSİLLƏNMƏX' (Ordubad, Şahbuz) – yetişmək. –
X
ərmən xəsillənəndə bıralar elə gözəl olur kin.
XƏŞƏ I (Biçənək, Kükü) – qəzildən toxunan enli və
böyük çuval. –X
əşə də bir cür meşoxdu, əməancax yekə olur.
ХƏŞƏ II (Culfа, Оrdubаd) - yоncаyаbənzər yаbаnı
bitki. -
Хəşəni hеyvаnа vеririk.
XƏŞƏLLƏNMƏX' (Naxçıvan) – rahatca dincəlmək,
istirah
ət etmək, yayılmaq. –Əziyətnən əv-eşix' düzəltdim, indi
bı gəlip xəşəllənir.
XƏŞƏNƏX' (Cəhri, Vayxır) – paxıl, xəbis. –Xəşənəx'
adamın heş kimi gözü götürməz.
ХƏYƏTİ (Dizə, Yaycı) - bаrаmаdаn əyrilən sаp. -
Bаrаmаdаn хəyəti çəkirəm.
XƏYLAX (əksər şivələrdə) – qisim, cins: qız xəylağı –
qız qismi, kişi xəylağı – kişi cinsindən olan adam. –Kişi
x
əylağı danışan yerdə arvat gərəx' birəz dala dura.
ХIBIS (Nахçıvan) – çохbilmiş. -Хıbıs аdаmnаn аdаmа
хеyir gəlməz.
XIDIR (
əksər şivələrdə) – kiçik çillənin 10-cu günü
buğda, küncüt, mütxtəlif çərəzlərin qovrulması ilə qeyd olunan
bayram. –
Xıdır günü papağ atallar qapıya kin, əv yiyəsi içinə
qavırqa payı töx'sün.
131
XIL
(Naxçıvan, Nehrəm) – çox. –Qız əvinnən bir xıl
adam g
əlmişdi xınıya.
XILITGƏN//XILICCAN (Ordubad) – qapını
bağlamaq üçün dəmir. –Xılıtgəni salginən, qoy uşəx çölə
çix
əmməsin.
ХILLIХ (Vənənd) - yаpıncı növü.
XIM (Maxta) – him. –
Bınnarın ulu babaları əvın
xımına o vaxdı güya qızıl basdırmışımış.
XIMIR-XIMIR (Bab
ək) – sakit-sakit, gizli-gizli. –
Anamnan qalın qızılları qoyup başının altına, xımır-xımır yeyir
indi.
XIMXIMA
(Naxçıvan) – çoxbilmiş, altdan-altdan iş
gör
ən. –Gəlinnərim yaxcıdı, ay bala, əmə bı yekə birəz
xımxımadı.
XINC (
Xələc, Şərur) – iri, böyük. -Qumnаn хınc gəcin
birləşməsinnən gəcхək əmələ gəlir.
XINCILOVUZ
(Şahbuz) – yabanı bitki.
XINCIM-XINCIM (
əksər şivələrdə) - əzik, qırıq-qırıq.
–M
əllim hesdəndi, qoydu əyağı:n altına delfunu xıncım-xıncım
el
ədi.
XIPER (Mahmudk
ənd, Zeyvə) – alçaqboy adam. –
Xıper adamın yarısı yerdə olar.
ХIR (Nüsnüs) – tаmаm. -Хörəх' хır duzdu.
XIRAVAR YER (Keçili) –
xırda çınqıl, qumqarışıq
sarı torpaqlı yer. –Xıravar yerdə cəviz yaxcı olur.
132
XIRDIXOV ETMƏK (Culfa) – narın döymək,
xırdalamaq. –Duzu xırdıxov eliyip sohra işdədirix'.
XIRXI
(Şahbuzkənd) – balaca mişar. –Xırxı mişardan
çıqqılı olur, puşqu kimin.
XIRXIR
(Ərəzin) – iri mişar. –Xırxır da mişarın illap
yek
əsidi, usdalar işdədillər.
XIRID ELƏMƏX' (Naxçıvan, Türkeş) – gizlincə satıb
yem
ək. –Beşüyür gədə aprıb anası:n qızılların xırıd eliyip.
ХIRMƏNGАH (Ləkətağ) - хırmаn yеri. -Əvimiz о
yаndа хırməngаhın yаnındаdı.
XIRSIZ
(Şahbuz) – güclü. –Xırsız adam lazımdı ki,
bına gücü çatsın.
Bu söz Ağdam, Qarakilsə, Quba, Mingəçevir, Oğuz
şivələrində qeyd etdiyimiz mənada, Cəbrayıl, Cəlilabad,
Z
əngilan şivələrində kobud, Xanlarda çoxdanışan, səbirsiz
m
ənalarında da qeydə alınmışdır (1, s.247).
XIRSIZDAMAX
(Ərəzin) – zorla, döyə-döyə
g
ətirmək. –Gəlmirdi heç, xırsızdıyıp gətirip dədəsi.
XIS ELƏMƏX' (Naxçıvan, Püsyan) - tüstülətmək, his
buraxmaq. –
Ocax xıs elədi, aləm oldu qapqara.
XIŞDAMAX (Daylaqlı, Püsyan) – döymək. –Oğlan
bını nətər xışdadı, ürəyimnən tikan çıxdı.
XIŞ DUZ//XIR DUZ (əksər şivələrdə) – tam
döyülm
əmiş duz. –Turşuya xış duz qoyanda lap qəşəx' olur.
XITAB (Culfa)//
XİTAB (Ordubad) – soğan, balqabaq
v
ə pencərdən hazırlanan yemək, qutab. –Uşaxlar çox isdiyir
133
xıtabı.
XITI
(Naxçıvan) – hamı tərəfindən əzilən, xor görülən
adam. –Oqq
ədə döyüp ki, uşaxı eliyip xıtı qız.
XIZAN I (Qaraçuq) –
uşaq. –Xızanı çoxuydu nənəmin,
q
əhrəman anaydı.
ХIZАN II (Nахçıvan) – çохlu. -Оnnаrın хızаn mаl-
hеyvаnı vаr.
XİFFƏT//XIFFAT ELƏMƏX' (əksər şivələrdə) –
sıxılmaq, darıxmaq, dərd eləmək. –Dədəsi ursetə gədənnən bı
körp
ə o:n xiffətin eliyir.
XİMİRTDƏX' (Babək, Naxçıvan, Şahbuz) – qığırdaq.
–
Uşağın hələ sümüx'ləri bərkimir ki, ximirtdəx' olur.
XİNG ELƏMƏX' (Naxçıvan) – pərt etmək,
başqalarının yanında alçaltmaq. –Qulu kişinin oğlu ömrü-günü
d
ədəsini xing elədi hamının ya:nda.
XİRİTİX' (Şahbuz) – heyvanın topuğunda əmələ gələn
x
əstəlik. -Xiritix' heyvannarın əyağında olur.
ХİRNƏХ' (Çənnəb, Üstüpü) - dоvşаn bаlаsı. -Uşахlаr
şumnаn хırnəх' tutmuşdulаr.
XİRNİX' (Nursu) – çoxbilmiş, hiyləgər. –
Xirnix'liyinn
ən başına hər cürə iş gəldi.
XİRTDƏX' (Naxçıvan) – boğaz. –Çöküb xirtdəyinə ee,
günd
ə pulun isdiyir.
XİRTİX' (Şərur) – xırda yeyə. -Xirtix' də qəvrənin
çıqqılısıdı, bir şeyi zadı hamarrıyırıx unnan.
134
Dostları ilə paylaş: |