Neft-qaz quyularinin tamamlanmasi

MÖVZU-17.
QORUYUCU KƏMƏRDƏ YIVI KƏSƏN
YÜKLƏR
Dartıcı yükün kritik qiymətinə yivi kəsən yük deyilir. Daha
doğrusu borunun yiv açılan ucunda (birinci yiv üzrə) əmələ
gələn mürəkkəb gərginliyi materialın proporsionallıq həddinə
qədər qaldıran dartıcı yükə yivi kəsən yük və ya yivdə
deformasiya yaradan yük deyilir.
Təcrübədə qoruyucu kəmərlərin hesablanmasında və
buraxılmasında yivi kəsən qiymətinin tapılması ən çox işlədilən
məsələlərdəndir.
Quyuya endirilən kəmərə boru əlavə
etdikdə əvvəlcə onun yivli ucunun asılı halda saxlanan kəmərin
muftasına oturdub, sonra yiv birləşməsini əl ilə (avtomat açarla)
axıra qədər bağlayırlar.
Belə halda mufta yivləri ilə boru yivlərinin təmas etməsi onların
ancaq yarı səthlərində olur. 
Yiv birləşməsi üçün dartıcı yük kritik qiymətə çatdıqda, yivlərdə
deformasiya alınacaq, yəni muftanın yivi borunun ox üzrə

---

dartıcı 
P
yükdən yivin vahid səthinə düşən təzyiqə qarşı oturaq
səthlərdə əmələ gələn reaksiya qüvvəsi -
N
səthə normal
istiqamətdə təsir etməlidir. Yivlərin ümumi səthini
F
s
ilə işarə
etsək vahid sahənin reaksiyası üçün
q=R/0,5F
s
yazmaq olar. q
qiymətini tapmaq üçün təsir edən qüvvələrin
z
oxu üzərində
proyeksiyalarını alaq:
q·1/2F
s
cos[90
0
-(α+φ)]-P=0
Buradan:
q
=
2
P
F
s
sin
⁡
(
α
+
φ
)
q 
– reaksiyanın horizontal mürəkkəbəsi:
q
0
=qcos(α+φ)
yiv birləşməsindəki radial təzyiqi verəcəkdir.
q 
və 
F
s
qiymətlərini
q
0
təzyiqi üçün yazsaq,alarıq:
q
0
=
Pctg
(
α
+
φ
)
cosα
πDl
Bu q
0
təzyiqi yiv birləşməsinə ara buraxmalarla (yivin yarı
səthlərində) təsir edir. Ona görə də təzyiqdən əmələ gələn
gərginliyin tapılması çətinləşir. Məsələnin həllini sadələşdirmək
üçün borunun yiv açılan ucunu, xarici diametri 
D 
və uzunluğunu
l
, bütün səthi üzrə
 P
təzyiqi ilə bərabər yüklənmiş hamar silindr
kimi qəbul edirilk. 
Tarımlıqdan əmələ gələn radial təzyiq yivin hər iki (bütün) səthi
üzrə (qazıma borularına 
B
saplı boru yivi ilə mufta bağladıqda)
yaranır.
Yivi kəsən (deformasiya yaradan) yükün tapılması üçün birinci
yiv üzrə bir-biri ilə perpendikulyar müstəvilərdə yaranan σ
1 
və σ
2
gərginliklərini toplamaq lazımdır. 
Ox üzrə təsir edən
P
yükü artdıqca
τ
artacaq və nəhayət
maksimuma çatdıqda qiymətcə proporsionallıq həddinin yarısına
(
𝜎
pr
/2)
bərabər olacaqdır:

---

τ
max
=
P
πDb
+
Pctg
(
α
+
φ
)
2
πbl
Bu zaman ox üzrə
P
yükü də yiv üçün maksimuma, yəni P
def
qiymətinə çatacaq. P-nin yerinə P
def
yazıb ona görə həll etsək
yivi kəsən
P
def 
 
yükü üçün aşağıdakı ifadəni alarıq:
P
¿
=
πDb σ
pr
1
+
D
2
l
ctg
(
α
+
φ
)
Bu düstur ilk dəfə Yakovlev tərəfindən çıxarıldığı üçün onun
adını daşıyır. Düsturda sürtünmə bucağı 
φ
=18
0
; 
𝜎
pr
–nin yerinə
poladın axıcılıq həddini-
𝜎
ax
; 
l
– yerinə tam yivlərin uzunluğu; 
b
– birinci yiv altındankı qalınlıq yazılırboruları üçün D,
l
və
b
qiymətləri ГOСТ 632-85 –dən götürülür.