Negatywny platonizm o genezie, problematyce I zaniku metafizyki oraz pytaniu, czy filozofia

―  192  ―

pierwszy nakreślił i częściowo zrealizował ideę systematyki pojęcio-

wej. Czyniąc to, tym samym wytyczył los metafizyce na kolejne dwa 

tysiąclecia. Problematyczne jest z kolei określenie, czy wytyczył właś- 

ciwy,  ostateczny  kurs  filozofii.  Spory,  w  pierwszej  kolejności  doty-

czące platońskiej formy, następnie nowsze – już za naszych czasów – 

o niezależnej egzystencji metafizyki, nie ucichły od czasów Platona. 

Nie stało się tak ani przez przypadek, ani dzięki temu, że metafizyka 

została stworzona niewystarczająco doskonale i naiwnie. Brak dosko-

nałości i pierwotna naiwność nie są przeszkodą w rozwoju dla prawdzi-

wych nauk, jeśli tylko osiągają stadium solidnego rozwoju. Jakkolwiek 

metafizyka osadzona jest na fundamencie autentycznego doświadcze-

nia, to jednak z oczywistych względów nie może stać się nauką, cho-

ciaż tego oczekuje i wymaga od swoich adeptów. Powód tego znajduje 

się w specyfice doświadczenia wolności i transcendencji.

Doświadczenie pasywne jest pozytywne i zawiera treść, tj. prezen-

tuje nam przedmiotową stronę bytu, która aktualnie się w nim ujawnia, 

każdorazowo  niecałościowo  i  jednostronnie,  ale  jednak  autentycznie 

i  przede  wszystkim  na  sposób  treściowo  pozytywny.  Treść  tego,  co 

dane może być niespójna z innymi treściami, jednakże ta niespójność 

jest zawsze czymś drugorzędnym, co charakteryzuje pierwotną pozy-

tywność treści. W przeciwieństwie do tego doświadczenie wolności nie 

posiada  pozytywnej  zawartości.  Kategorie,  którymi  bliżej  określamy 

i charakteryzujemy przedmiotowe treści, to jest: jakość, ilość, substan-

cja, relacja, itd., zupełnie nie nadają się do użycia, ponieważ brakuje tu 

adekwatnego substratu, czegoś, do czego można by było podejść tak 

receptywnie,  jak  do  treści  przedmiotowych,  które  po  prostu  albo  są, 

albo ich nie ma. W doświadczeniu wolności nic się nie przedstawia, nie 

ma żadnego ostatecznego bieguna, którego, podobnie jak w ukierunko-

waniu przedmiotowym, można by było użyć. Doświadczenie wolności 

nie  posiada  podłoża,  gdzie  za  podłoże  rozumie  się  jakąś  ostateczną 

i pozytywną treść, jakiś przedmiot, czy predykat albo zbiór predykatów. 

W przeciwieństwie do tego doświadczenie wolności posiada charakter 

negatywny,  tj.  charakter  dystansu,  odległości,  przekroczenia  każdej 

przedmiotowości, zawartości, przed-stawienia i podłoża. Przejawia się 

to zwłaszcza w całościowości tego doświadczenia. To jest doświadcze-

nie, które dopiero czyni nasze przedmiotowe przeżywanie przeżywa-

niem całościowym: jedynie dlatego, że jesteśmy zawsze poza wszelką 

przedmiotowością, że nam żadna przedmiotowość nie wystarcza, two-

rzy nam całość, ponieważ faktyczny zbiór wszelkiego bytu skończonego 

w sposób naturalny jest nam całkowicie niedostępny. Aktualne przed-

Kwartalnik Filozoficzny, tom XLIII, 2015, zeszyt 4

© Copyright by Polska Akademia Umiejętności, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2015

---

―  193  ―

miotowe doświadczenie ze swoim całościowym charakterem i swymi 

perspektywami zmierzania do nieoczywistości jest pojmowalne tylko 

ze względu na ten „akt” całościowego odstępu od niego, całościowe-

go nie-zaspokojenia, nie-spoczęcia w zwykłej przedmiotowości, która 

jednakże tylko wytwarza obszar przedmiotowości jako takiej – obszar, 

który niewątpliwie nie występuje u zwierzęcia z charakterystycznym 

dla  niego  przywiązaniem  do  konkretnych,  bieżących,  instynktownie 

wyczuwanych rzeczy. Dla zwierzęcia konkretny przedmiot jest wszyst-

kim,  przedmiotowość  nie  jest  żadnym  „obszarem”,  nie  występuje 

w nim również żaden indywidualny „styl”, żaden moment nieoczywi-

stości oraz zwykłego „i tak dalej”, żadna czysta możliwość.

Ponieważ doświadczenie wolności nie ma pozytywnej przedmio-

towej treści, dlatego zawsze musi się wydawać przekonującym i ko-

rzystnym sposób interpretacji naszego przedmiotowego uniwersum za 

pomocą terminów doświadczenia czysto pasywnego. To podejście przy-

biera różne formy, w tradycyjnej psychologii jest to np. forma złożenia 

doświadczenia z obiektywnych elementów, w nowszej psychologii po-

staci jest kompozycją z dynamicznych elementów, które w większości 

mają pozytywny i treściowy charakter. „Pamięć” i „fantazję” interpretuje 

się jako struktury złożone z aktualnych specyficznych elementów, jako 

szczególne struktury tego, co obecne. Język jest nie tylko świadectwem 

dla istniejących rzeczach, ale przede wszystkim możliwości zdystan-

sowania się względem nich oraz rozporządzania nimi, jest wyjaśniany 

w całości jako obraz rzeczy, przedmiotowych struktur. Tego wszystkie-

go można dokonywać z wielkim sukcesem, ponieważ istotnie zawsze 

występuje możliwość wskazania na właściwe obiektywne fakty. Jednak 

z racji, iż własne „duchowe” doświadczenie nie oferuje przedmioto-

wych i pozytywnych treści, pojawia się próba rozszerzenia przedmio-

towego opisu, który oferuje wiedza przyrodnicza na całe uniwersum 

bytowe, próba ujęcia wszystkiego w system obiektywnej nauki, który 

musi się jawić jako atrakcyjny, ponieważ posiadający świadomość suk-

cesu odniesionego w naukach przyrodniczych.

Jednakże,  jeśli  choć  raz  zrozumiemy  prawdziwość  i  możliwości 

doświadczenia wolności, pojawia się odtąd i refleksja nad naszym doś- 

wiadczeniem przedmiotowym. Interpretacja naszego ludzkiego doś- 

wiadczenia, doświadczenia historycznych istnień w jego całości nie jest 

możliwa w inny sposób, aniżeli wychodząc od doświadczenia wolności, 

natomiast nigdy tylko od pasywnego doświadczenia przedmiotowego.

Interpretacja ludzkiego doświadczenia jest jednakże czymś zasad-

niczo różnym niż metafizyka. Podczas gdy metafizyka odkrywa nowe 

Kwartalnik Filozoficzny, tom XLIII, 2015, zeszyt 4

© Copyright by Polska Akademia Umiejętności, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2015

---