Neriman Qurban indd
Yüklə 3,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
117 Tiflisə qaçanların bir qismi Batumdan İstanbula pənah gətirirdilər. Səfarətdəkilər də iş başındaydılar, təcavüzlə üzləşmiş məmləkətin biçarə övladlarına əllərindən gələn yar- dımı göstərməliydilər. Mayın axırlarına doğru işləri əməlli-başlı artdı: hələ ki, bolşevik hökuməti Gürcüstanla sərhədi möhkəmləndirə bilməmişdi, asanlıqla Gürcüstana keçmək olurdu. Yusif Vəzir əməkdaşları Mirzə Qədirin başçılığıyla limana göndərir, qaçqınların tapılıb yerləşdirilməsinə, ilkin ehtiyaclarının ödənməsinə çalışırdı. Əlbəttə, gələnlər səfarətin nə gündə ol- duğuyla maraqlanmırdılar. İyunun ortalarında Gəncədə bolşeviklərə qarşı qızğın müqavimət göstərildiyi barədə bir qaçqının şəhadətini eşitdi. Dediyinə görə, mayın son həftəsində Gəncə min səkkiz yüz nəfərdən ibarət qarnizon komandir Əmir Kazım Mirzə Qa- car-Qovanlının vəzifəsindən uzaqlaşdırılması cəhdinə cavab olaraq qırmızıların qoşununu şəhərə buraxmamağı qət eləyib miş. Neçə gün amansız döyüşlər gedib, qan su yerinə axıb, axır ki, bolşeviklərin saysız-hesabsız, ac, yarıçılpaq, tala- na həris əsgərləri şəhərin müdafiəçilərinin müqavimətini qı- rıb əhalini qılıncdan keçirib, gülləyə düzüblər, bəzilərisə dağ- lara qaçmaqla canlarını hələlik qurtara bilmişdilər. Belə çıxır- dı ki, artıq Milli hakimiyyətin son dayağı da sarsıdılıb, daha nəyinsə düzələcəyinə ümid bəsləmək olmaz. O qırğında iyirmi minə qədər adamın qanına qəltan oldu- ğu söylənirdi. Deyirdilər, qarışıqlığı fürsət bilən ermənilər əvvəlcədən gözaltı elədikləri adamları öldürür, evlərini tala- yırdılar. General Əmir Kazım Mirzə Qacar-Qovanlının qətlini bəlkə də başa düşmək olar, üsyana başçılıq eləyənlərdən idi, Firudin bəy Köçərlini, İsmayıl bəy Ziyadxanovu niyə öldürmüşdülər? Deyirdilər, guya Məhəmməd Hadinin qır- mızıların atlarının dırnaqları altında qaldığını görənlər olub. İyulun əvvəllərində şəhər, az qala, boşalıbmış, başını götürən Gürcüstana, qonşu qəzalara qaçıbmış. İstanbula gəlib çıxan dəstələrdən vəziyyətin ağırlığını təsəvvür eləmək olurdu. 118 Əmir Kazım Mirzə Qacar-Qovanlının qətli, təbii ki, kürəkəni Cahangir bəyi əməlli-başlı sarsıtmışdı. Binəva, az qala, bir neçə günün içində sınıxmış, qocalmışdı. Yusif Vəzirin və Zeynal bəyin ürək-dirək vermələrinə baxmayaraq, Tiflisdəki doğmalarının vəziyyətini düşünür, rahatlıq tapa bilmirdi. Bu halda təskinlik də gücsüz, gərəksiz idi. Qaçqınların bir qismi bu fəlakətdə Xəlil bəy Xasməm- mədovu və Məşədi Əli Rəfiyevi günahlandırırdılar. Dedik- lərinə görə, “Tiflisdən gürcü qoşunu gətirmək” adıyla aradan çıxmış, camaatı qırmızı yatalağın, erməni terrorunun qurba- nına çevirmişdilər. Deyirdilər, daxiliyyə nazirinin müavini Şəfi bəy Rüstəmbəyov özünü Tiflisə çatdırıb, orda “Azərbaycanı
çalışır; deyirdilər, Əksinqilabla Mübarizə Təşkilatının rəisi Nağı bəy Şeyxzamanlı həbs olunmuş qardaşı Məmmədbağır bəyi xilas eləyə bilmədən çox çətinliklə Gəncəyə qaçlb, sonra Tiflisə yollanıb, indi harda olduğunu bilən yoxdu... Kinlə, nifrətlə, dərdlə dolu olan adamlara təskinlik vermək, onları yerləşdirmək, gündəlik ehtiyaclarını ödəmək məşəq- qətə çevrilmişdi. Üstəlik, bir az imkanlı şəxsləri sular durula- nacan imkansızları himayəyə götürmək üçün dilə tutmaq la- zım gəlirdi. Sularsa durulmaq bilmirdi... Bolşeviklər hərbçilərə, generallara ilk günlər toxunmamış, xüsusi əmr vermişdilər ki, poqonlarınızı çıxarın, indi Qızıl Orduda xidmət eləyəcəksiniz. Amma iyulun 15-də hamısını həbs eləmiş, Nərimanov Əliağa Şıxlinski və Səməd bəy Meh- mandarov, Firidun bəy Vəzirovu, Həbib bəy Səlimovu xilas eləsə də, Əbdülhəmid bəy Qaytabaşı, Məmməd bəy Sulkeviç, İbrahim ağa Usubov, Feyzulla Mirzə Qacar, Əmir Kazım Mirzə Qacar, Firudin Əbunəzirovu... Nargin adasına aparıb güllələmiş, boyunlarına daş bağlayıb suya atmışdılar. Qarabağda Nuru Paşanın başçılığıyla üsyan baş ver- mişdi... 119 Az sonra Zaqatalada qiyam baş qalxmışdı... Deyilənə görə, Müsavatın gənclik qolu Azərbaycanın Müstəqilliyi Təşkilatı yaradıb gizli fəaliyyətə keçmişdilər. Amma təcrübəsiz cavanların qorxunc bolşevik qüvvələrinə qarşı duruş gətirəcəyinə inana bilmirdi. “Böyük dövlətlər “Paris konfransında istiqlaliyyətini tanı- dıqları ölkənin təcavüzə uğramasına izin verməzlər”, – o günlərdə görüşdüyü Xariciyyə Nazirliyinin müşaviri Refik Əfəndi Yusif Vəzirə ürək-dirək verirdi. Buna inanmaq istəyirdi, amma ölkəsindən istilanın da- vam eləməsi barədə xəbərlər gəldiyinə görə daha Qərbə ümid bəsləmirdi. İyulda Mir Abdullanın ikinci məktubu gəldi. Məktub çox kədərliydi. Miri yazırdı, maddi vəziyyətləri olduqca ağırla- şıb, üstəlik, Vətəndə baş verənlərə görə, Əlimərdan bəy də, Ceyhun bəy də çox pərişandılar, var-güclərilə çalışırlar ki, bu- nun təcavüz olduğunu böyük dövlətlərin başçılarına çatdır- sınlar. Yazırdı, Maarif Nazirliyi ayrılmış məbləği göndərə bilmədiyinə görə, Əlimərdan bəy tələbələrin ehtiyaclarını hələ ki, nümayəndəliyin büdcəsindən ödəyir, amma o vəsait tükənəndə vəziyyət lap çətin olacaq; yazırdı, Hacı Zeynalab- dinin səxavətindən yayda tətilə gəlmələri artıq baş tutmaya- caq, çünki Hacı malını-mülkünü şura hökumətinə bağışlayıb, daha bizimlə bağladığı müqavilə qüvvədən düşüb; yazırdı, Aslan Nansi universitetinə dəyişilmək fikrinə düşüb, əyalətdə yaşamaq bir qədər ucuz başa gəlir; yazırdı, hələ səhhəti qay- dasındadı, özünə fikir verir, narahat olmağa əsas yoxdu. Mir Abdulla mayın 28-də Cümhuriyyət bayramını qeyd eləyəndə çəkdirdikləri ümid dolu şəkli də göndərmişdi. Bu cavanların hamısı yadındaydı: birinci cərgədəki İsrafil Əşrəfovu, Fərman Nərimanbəylini, Tağı Rzayevi, oturanlar- dan Cəbrayıl Rəhimovu, Abbas Muradovu, Abbas Əjdər bəy Axundovu, Ağaəli Yusifzadəni, Teymur bəy Aslanovu, Zey- nalabdin bəy Hüseynbəyovu, İsgəndər Rzazadəni, Mirzə-
Yüklə 3,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|