Neriman Qurban indd
Yüklə 3,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
114 mərhələni başa vurmuşdular, indi Qırmızı Ordunun sərhədi keçməyinə heç nə mane ola bilməzdi. Üstəlik, martın əvvəl- lərində Əksinqilabla Mübarizə Təşkilatı ləğv edildiyin dən satqınlar meydan sulayırdılar. Cahangir bəy deyirdi, guya, Hacınski hökumət qurmağı ona görə uzadır ki, vaxt udsun, Qarabağdakı nizami ordu- muz özünü Bakıya yetirib şimaldan gözlənən təhlükəyə qarşı hazır olsun. Amma Zeynal bəyin fikrincə, Məmmədhəsəni dövlətin, hökumətin taleyi yox, öz taleyi düşündürür, bolşeviklərdən şəxsi gələcəyinə zəmanət almaq üçün əlləşir. Elə o günlərdə Hacınskinin hökumət qurmaq səlahiy- yətindən imtina elədiyini, ardınca Müsavatdan çıxıb bolşe- viklər partiyasına girdiyini eşidəndə fəlakətin qaçılmaz oldu- ğunu hiss eləmişdi...
*** Bəd xəbəri aprelin son günü günorta saatlarında Cahangir bəy gətirdi. Xariciyyə Nazirliyindən dostları vasitəsilə Bakıda baş verənlərdən xəbər tutmuşdular, görünür, bu Tiflislə te- leqraf rabitəsi sayəsində mümkün olmuşdu: Hacınskinin im- tinasından sonra bolşeviklər hakimiyyəti təhvil vermək barədə Əliheydər Qarayev vasitəsilə parlamentə ultimatum göndəriblər, əks təqdirdə hakimiyyətin Qırmızı Orduya təhvil verilməsi üçün əlindən gələni eləyəcək, parlamentdə təmsil olunan siyasi partiyalar qadağan olunacaq. Parlamentsə ayın 27-də axşam Məmmədyusif Cəfərovun sədrliyilə iclas keçirib. Məmməd Əmin deyib ki, iclas açıq olsun, qoy millət hansı şəraitdə qərar qəbul elədiyimizdən xəbərdar oldun. Məmmədhəsən Hacınski millət vəkillərini ultimatuma boyun əyməyə çağırıb. Uzun və gərgin müzakirələrdən sonra rus or- dusunun Bakıya girmədən birbaşa Anadoluya getməsi, Azərbaycanın müstəqilliyinin və ərazi bütövlüyünün saxlan- ması, milli ordunun buraxılmaması, siyasi partiyaların sərbəst fəaliyyət göstərməsi, Kommunist (bolşeviklər) Partiyasının 115 yaratdığı hökumətin müvəqqəti xarakter daşıması və Azərbaycanın gələcək idarə formasını tezliklə demokratik şəkildə təşkil ediləcək parlamentin müəyyənləşdirməsi şərtilə ultimatum qəbul edilib. Qərarın əleyhinə bircə nəfər – yalnız Ağa Hacı Aşurov səs verib. Dərhal da Yalamada gözləyən ac- yalavac, qənimət intizarında olan ordu ley kimi Bakının üzərinə şığıyıb. Şəhərdə talanlar var, imkanı olan qaçır. Bir neçə gündən sonra mühacirlərin ilk dalğası İstanbula da yetişəcək. Bu amansız zərbəydi, xeyli müddət düşünüb-daşınmaq iqtidarını əlindən aldı. Şübhəsiz, kuryer bu səbəbdən qayıt- mırdı; hökumət səfarətlə məşğul olacaq vəziyyətdə deyilmiş. Artıq ölkədə bolşevik rejimi bərqərar olurdu, həmin rejimdəsə, şübhəsiz, ona yer yox idi, dönə-dönə bolşevizmin Azərbaycana buraxılmamısını dilə gətirmiş, üstəlik, yazmışdı, bunu heç vaxt bağışlamazdılar. Öhdəsindəki altı nəfərlə, üstəlik, himayəsində olan on bir tələbəylə vəsaitsiz, ümidsiz, gələcəksiz qalmışdı, neyləyə- cəyini kəsdirə bilmirdi. Əlac ona qalırdı ki, kirayələdikləri binanın üst qatını boşaltsınlar, kirayə haqqını bir qədər azal- dıb, gündəlik xərclərini ödəmək üçün yollar axtarıb, vəziy- yətin aydınlaşmasını gözləsinlər. Geri çağırmadığına görə Fətəli xandan nə qədər incisə də, indi ürəyində ona haqq qazandırırdı: bolşeviklərə bu qədər meydan vermək olmazdı; üstəlik, öz firqəsinə qarşı qəzəbliydi, fikrincə, ən böhranlı məqamda yetərincə qətiyyət göstərib Əliheydər kimilərini yerlərində oturtmamışdılar. Küləkli son aprel axşamı Zeynal bəylə ürəkləri qan ağla- ya-ağlaya hara getdiklərinin fərqinə varmadan yarıqaranlıq küçələrlə addımlayırdılar. Yusif Vəzir Zeynal bəyin qəfil yoxa çıxdığından bir qədər sonra xəbər tutdu. Ayaq saxlayıb dö- yükdü, nə baş verdiyini dərk eləməyə çalışdı. Axır ki, onun beş-on addım arxadakı dükandan çıxdığını gördü. “İndi pulum var, gedək Hilmi Əfəndinin yanına, bir az dərdimizi dağıdaq”. 116 “Neylədin yenə?” – Yusif Vəzir təəccüblə onu süzdü. “Heç, saatımı satdım, – Zeynal bəy acı-acı gülümsədi, – indi vaxtın məndən ötrü mənası yoxdu”. “Amma vaxt bu günlə başa çatmır, – Yusif Vəzir ona ürək- dirək verməyə çalışdı. – Əksinə, vaxtımız, daha doğrusu, vaxtsızlıq bundan sonra başlayır. Bir də ki, hər şeyin itirildiyini
güclü olmağa çalışmalıyıq”. “Cahangir bəyin ardınca göndərməyə ordan adam tapa- rıq, – Zeynal bəy artıq sərxoş kimi danışırdı. – Bu fani dünya- da beş gün kef eləməyə imkanımız olmadı. Müdriklərdən kimsə deyib, gün qısamüddətli həyatdı, onu elə yaşamalısan ki, elə bil, az sonra öləcəksən, amma qəfildən sənə daha bir gün bəxş eləyiblər... Gəl, sabah başımıza nə gələcəyini hardan bilirik axı...”
Həmişə belə məclislərdən uzaq qaçsa da indi, elə bil, duy- ğuları korşalmış, cismən də, mənən də dibi görünməyən zülmət quyuya düşmüşdü. Bu mübarizəyə inanmışdı, həya- tının milli əqidəylə bağlı olacağını qət eləyəndə otuz yaşı təzəcə tamam olmuşdu, o istəklə də siyasi mübarizə yoluna atılmışdı. Amma həyatda məhrumiyyətlər gördüyü kimi, siyasətdə də bəxti gətirmədi, çıxdığı yolun axırı faciəvi naməlumluğa düçar oldu...
***
Aprelin son günlərində İstanbulda olan Xəlil bəy Xasməm- mədov səfarətə gəlib ürək-dirək vermiş, böyük dövlətlərin tezliklə təcavüzün qarşısını alacağını, Bakıya qayıdıb səfarətlə bağlı məsələni yoluna qoyacağını demişdi. Onda Xəlil bəylə mübahisələri düşdü, vəzifəsini yerinə yetirməyi tövsiyə eləyən sabiq hökumət üzvünün cavabını tutarlı dəlil- sübutlarla verdi. Cəmi bir həftə sonrasa qaçqınların ilk qəfiləsi İstanbulda peyda oldu. Qırmızı ordu Bakıya girməmiş imkan tapıb
Yüklə 3,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|