Neriman Qurban indd
Yüklə 3,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IX FƏSİL
140 IX FƏSİL TALEYİN ÜMİDİNƏ Yusif Vəzir
...Taleyində yaxşılığa doğru dəyişiklik baş verəcəyilə bağlı ümidləri Behbud bəy Cavanşirlə birgə öldü... Xəbəri iyulun on səkkizində eşitdi. Bir gün əvvəl ermənilər İstanbuldakı qarışıqlıqdan istifadə eləyib Azərbaycanın yeni hökumətinin ticarət nümayəndəsini “Pera Palas” oteli qarşı- sında öldürmüşdülər. Deyilənə görə, “Nemezis” əməliyyatını üç nəfər – Misak Torlakyan, Yervand Fundukyan, Arutyun Arutyunyan yerinə yetirmişdilər. Bu üçlük Behbud bəyi bir neçə gün izləmiş, otelə nə vaxt gəlib-getdiyini, günün hansı vaxtında gəzməyə çıxdığını öyrənmişdi. Danışırdılar ki, həmin gün Behbud xan həyat yoldaşı Ta- mara xanım, qardaşları Surxay və Cümşüdlə axşam saat on birdə “Təpəbaşı” ailə kazinosunun İtaliya səfirliyi tərəfdəki qapısından çıxıb “Pere Palas” otelinə sarı yönələndə arxadan qaça-qaça gələn, şapkasını gözünün üstünə endirmiş cılız bir 141 erməninin “Mauzer” markalı silahdan açdığı atəşlə ağır yara- lanıb. Üç dəfə dalbadal açılan atəşdən sonra Behbud xan erməni qatilin üstünə gedib, amma gücdən düşdüyündən üzüüstə yerə yıxılıb; daha bir güllə Tamara xanımla birgə qa- tilin silah tutan əlindən yapışmış iyirmi yaşlı Cümşüdün ya- nağını sıyırıb; bu zaman Qalatasaray Mərkəzi Polis İdarəsinin məmuru hadisə yerinə yetişib, terrorçu Misak Torlakyanı qandallayıb; a ğır yaralı vəziyyətdə xəstəxanaya çatdırılan Behbud xan yarım saatdan sonra heç bir tibbi müdaxilə edilmədən dünyasını dəyişib; ölməmişdən qabaq deyib: “Cənablar, pəncərəni açın, hava çatışmır, mən ağırlaşıram!” Nədənsə qatil ingilis qoşunlarının qərargahı yerləşən “Kroker” otelində saxlanırdı. Bunu da mərhumun yaxınları- nın terrorçudan qisas alacağıyla əsaslandırırdılar. Əlbəttə, xəstəxanaya da getdi, meyitin yerbəyer olunması- na da kömək elədi, iki gün sonra Beşiktaş qəbiristanlığındakı dəfndə də oldu, lakin bu zərbənin ondan ötrü nə qədər ağır olduğunu özündən başqa kimsə bilməzdi. Səfarətdən istefa verəndən sonra keçirdiyi yeddi aylıq sərgərdan həyatında Behbud bəy son ümid yeriydi, onu münasib bir işə düzəl- dəcəyinə söz vermişdi. Üstəlik, son aylar yaşamıyla maraqla- nan elə o köhnə tanışıydı. Behbud bəy Almaniyada Frayburq Dağ-Mədən Akademiyasını bitirmiş, Londonda ingilis dili öyrənmiş, bir müddət neft mədənlərində mühəndis işləyib siyasətə qoşulmuşdu, erməni azğınlıqları vaxtı “Difai”nin üz- vüydü, sonra Milli Hökumətin daxili işlər, sənaye və ticarət naziri, millət vəkili oldu, “Dəyanət” vəqfini qurdu. Quruluş dəyişəndə, görünür, Nərimanovla yaxınlığı onu xilas elədi – yeni hökumətdə də vəzifə aldı. ...Bu yeddi ay ərzində hey öz-özünə sual verirdi: Xəlil bəylə o sərt mükalimədən sonra istefa vermək qərarına gəlməsi səhv addım deyildi ki? “İstefa” deyəndə, onsuz da təmsil elədiyi hökumət yıxılan- dan sonra gördükləri işə fəaliyyət-filan demək olmazdı. 142 Sədrəzəmin məqamında da, Xariciyyə Nazirliyində də vəziyyətin qeyri-müəyyənliyini dərk eləyib, sadəcə, səfarətlə əlaqələrə son qoymuşdular, artıq bütün diqqətlər Şura hökumətinə yönəlmişdi, o hökumət də yəqin yaxın müddətdə Osmanlı dövlətinin paytaxtına olmasa da, Ankaraya öz nümayəndəsini göndərəcəkdi. Əlbəttə, heydən düşmüş, da- ğılmaqda olan imperiya, başqa imperiyanın dağıntıları üzərində qurulmuş, hər şeyi dəyişməyə can atan Şura hökumətinə gərək deyildi, yəqin, Moskvada da, Bakıda da Ankaradan başlanmış hadisələrin nəticəsini gözləyirdilər. Amma elə səhəri gün Sədrəzəm Ali Rza Paşanın və xariciyyə naziri Mustafa Rəşid Paşanın məqamlarına getdi, “sabiq” sözü əlavə elədiyi vizit kartını göndərib vəzifəsinin icrasına xitam verməsi barədə qərarını onlara çatdırmalarını təvəqqe elədi. Sonra o məhzun qış günündə səfarətdən qalan cəmi üç nəfəri Zeynal bəyi, Mirzə Qədiri və Qamət Əfəndini, bir də tələbələri yığıb qərarını bildirdi, bundan sonra neyləyəcəklərilə maraqlandı. Mirzə Qədir Batuma yola düşmək fikrindəydi, orda Sovet hökumətinin konsulluğu vardı, hər halda, başa düşüb Vətəninə getməyə izacə verərdilər; Zeynal bəy boynunu çekstlərin boyunduruğuna salmaq fikrinə deyildi, neçə ay idi, Anadoluya keçmək barədə fikirləşirdi, əmin idi ki, orda yeni dövlətin özülü qoyulur; Qamət Əfəndi Süleymaniyyə məscidindən limana enən küçədə, Yusif Vəzirin yaşadığı evin yüz addımlığındakı ata-babadan qalma mülkünün birinci qa- tındakı iri otağı abıra salıb qəhvəxana açmaq fikrindəydi, ailəsinin güzəranını başqa cür təmin eləyə bilməzdi. Tələbə- lərəsə nəyin bahasına olur olsun, təhsillərini davam etdirməyi məsləhət gördü. Əhməd Cəfəroğlu qabiliyyəti sayəsində təqaüd ala bilmiş, Əmin Gültəkinsə Darülmüəl limeyndən Darülfünuna keçmişdi, ədəbiyyatı öyrənirdi, görkəmindən bilinirdi ki, maddi sıxıntı çəkir. Əhməd Cəfəroğlu, Əlibəy Məmmədov, Sədi Hacı Həsən oğlu, Abdulla Tahirzadə qayıtmaq fikrində deyildilər, qalan- 143 larsa, deyəsən, yeni hökumətin vədlərinə inanmışdılar, getmək istəyirdilər. “Orda sizi nələr gözlədiyini, yəqin, bilirsiniz...” – Yusif Vəzir sınayıcı nəzərlə onları süzdü. “Hər halda, yeməyə bir tikə çörək verərlər”, – Hənəfi Zey- nallı dilləndi. Belə bir vaxtda siyasi yönümünü bəyənmədiyi, bolşevik olmasından şübhələndiyi, buna görə də çox ünsiyyət saxla- madığı Hənəfiylə münaqişəyə girişmək istəmədi: “Yolunuz açıq olsun, – dedi. – Qalanlara mümkün yardımı göstərməyə çalışacağıq”. “Bəs sən neyləyəcəksən?” – Zeynal bəy cavanlar gedəndən sonra çökmüş ağır sükutu pozub dilləndi. “Bilmirəm, qardaşım, – Yusif Vəzir pəncərədən qış mənzə- rəsinə baxa-baxa dilləndi. Sultanəhməd camisinin minarə- lərindən qəribə hüzn saçılırdı. – Əlbəttə, Bakıya qayıtmaq, müəllimliklə məşğul olmaq, kitablarımı yazmaq istəyirəm. Elə bilirəm ki, Mirzə Qədir mənim məktubumu Batum kon- sulluğuna çatdırmaqdan imtina eləməz”. “Əlbəttə, buna nə söz ola bilər, – Mirzə Qədir əlini pensnesinə atdı. – Bəlkə, göndərdiyiniz məktubun mənə də xeyri oldu”. “Sabahdan da darülfünunun kitabxanasında daimi məs- kun olacağam, ağlımda yazmalı mövzular var”. Batum konsulluğuna göndərdiyi məktubda yalvarış, tövbə-filan yox idi; yazmışdı ki, vəzifəsinə könüllü surətdə xitam verir, Azərbaycanın nəfinə çalışmağa hazırdı, bundan sonra neyləyəcəyi barədə sərəncam gözləyir. ***
Elə səhəri gün də Mirzə Qədiri birtəhər düzəltdikləri yol- puluyla limana yola salıb il yarım ərzində səfarətin yazışma- larını, yığılan sənədləri – hökumət xəbərlərini, ermənilərlə münaqişəyə dair topladığı sənədləri, “Azərbaycan” qəzetinin Yüklə 3,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|