65
nədənsə hər şeyin yaxşı olacağına inanırdı. Sonra Parisdən
gözlədikləri xəbəri aldılar: Azərbaycanın müstəqilliyi tanın-
mışdı! Bu xəbəri Zeynal bəydən eşidəndə əzaları boşaldı,
elə bil illərin yorğunluğu bir andaca vücudunu qapladı.
Fikrincə, bu hər şeydən əvvəl, məmləkətinin qırmızı istila-
dan qoruyacaqdı.
“Təbii ki, ziyafət verməliyik, Yusif bəy, – Zeynal bəy bı-
ğaltı məmnun-məmnun gülümsəyirdi. – Məncə, belə bir
bayram üçün Bakıdan təlimat gözləməyə ehtiyac yoxdu...”
“Haqlısan, – həmişə həyəcanlananda olduğu kimi, bığı-
nın sağ ucunu burmağa başladı, – illər boyu gözlədiyimiz
gün gəldi. Sabahdan bu məsələyə məşğul olarıq...”
“Yəqin, millətimizin dostları sabahdan təbrik üçün
gəlməyə başlayacaqlar, – Cahangir bəy işgüzar görkəmlə
bildirdi, – hazırlıqlı olmalıyıq”.
“Mirzə Qədir ziyafətə dəvət olunacaq qonaqların siyahı-
sını hazırlayar...” – Heç olmasa, belə əziz gündə Mirzə
Qədirin üzündə sevinc əlaməti görmək arzusuyla dönüb
ona baxdı:
“Əlbəttə, əlbəttə, – Mirzə Qədir əl-ayağa düşdü. – Sabah
erkəndən bu işlə məşğul olaram”.
...O axşam evə getmək istəmirdi. Cahangir bəy və Zey-
nal bəylə meyxanaların birinə üz tutdular, nə vaxtdan bəri
ilk dəfə asudə oturub millətin, istiqlalın, gələcəyin sağlığına
badə qaldırdılar, sonra yüngül şaxtalı qış havasını ciyərlərinə
çəkə-çəkə uzun-uzadı küçələri dolaşdılar, dikdirə qalxıb Bo-
ğazın sularına baxdılar. Nədənsə həmin məqamda Maltada
sürgün həyatı yaşayan Əhməd bəyi xatırladı, bu xəbəri
eşidəndə necə sevinəcəyini, hətta ola bilsin, göz yaşı axıda-
cağını təsəvvüründə canlandırdı. Ötən müddət ərzində ona
iki məktub yazmış, hər məktubla da öz məvacibindən bir
qədər xərclik göndərmişdi. Məktubların və pulun ünvana
çatıb-çatmadığından xəbər tuta bilməmişdi, amma çətin
günlərdə bacardığını əsirgəmədiyinə görə təsəlli tapırdı.
66
Bir də fikrində tutdu ki, imkan tapıb Gürcüstan nümayən-
dəliyinə təbrik üçün getməlidi...
...Səfarətin iri salonunda qarşılaya biləcəkləri qədər –
otuza yaxın qonaq dəvət eləmişdilər. Heyət üç gün durub-
dincəlmədən çalışıb hər şeyin nizam olmasına çalışmışdı.
Heç olmasa, bir dəfə qənaət fikrini beynindən çıxarmışdı –
Cümhuriyyətin elanı gününədək bundan əziz bayram ol-
mayacaqdı.
Xariciyyə nazirliyinin, müttəfiq qüvvələri komandanlığı-
nın, elçiliklərin nümayəndələri, din xadimləri təbriklərini
çatdırır, arzularını bildirirdilər...
Çoxdandı belə nitq söyləməmişdi; elə həyəcanla danışdı
ki, aradabir səsinin titrədiyini də hiss elədi...
Bir neçə gün sonra “Türk ocaqları” dərnəyi də İstanbul
Universitetində mərasim keçirdi. Həmin mərasimə dəvət
alsa da getməyi məsləhət bilmədi: Osmanlı dövlətinin hələ
də Bakıda səfarət açamasına etirazını belə bildirdi...
Elə o günlərdə də əlinə ermənilərin fransızca buraxdığı
“Renesans” qəzeti keçdi. Qəzet iddia eləyirdi ki, “Arşın mal
alan”ı yazan ermənidi. Bundan çox mütəəssir oldu, götürüb
Üzeyir bəyə məktub yazdı, israr elədi ki, əsərlərinin notunu
çap etdirib ona göndərsin, səfarətin xərcinə təcili Avropada,
həm də Amerikada belə nəşrinə çalışacaq...
67
IV FƏSİL
RUHUNA HOPAN ŞƏHƏR
Lev Nussimbaum
Bakı, Qızılsu, Buxara, Ənzəli, Bakı, Tiflis
İyul 1907-iyun 1920-ci illər
Abram qabiliyyəti, işgüzarlığı sayəsində inadla hədəf-
lərinə doğru irəliləyirdi. İl yarım keçməmişdi ki, artıq ikinci
gildiya taciri kimi qeydiyyata düşmüşdü, neft sahəsində öz
firmasını qurmağa çalışırdı. Çox keçmədi ki, həmfikirləri də
tapıldı, Moisey Anikst və Əlabbas Aşurovla dil tapdılar.
Anikst bir il əvvəl Əlisgəndər Aşurovdan Binəqədi və
Biləcəridə neft kəmərləri stansiyası, stansiyaların boru kə-
mərini, onların yerləşdiyi sahələri, neft məhsullarının alqı-
satqısı, çıxarılmasıyla bağlı hüquqları almışdı. O bütün
əmlakını və hüquqlarını firmaya verir, iyirmi səkkiz min
rublluq əsas kapitalın yarısını qoyurdu. Bütün işlərin idarəsi
çək-çevirsiz Abram Nussimbauma etibar edilmişdi.
1908-ci il iyulun iyirmi beşində “A.L.Nussimbaum və
Konun Binəqədi neft kəməri firması”nı qeydiyyata aldırdı-
lar. Firmanın kontoru Qorçakov küçəsində kirayələdikləri
68
binada yerləşirdi. Hər səhər faytonçu gəlib Abramı işə apa-
rır, evə bir də qaş qaralanda gəlirdi: firmanı ayağa qaldır-
maq üçün çox işləməliydi...
...Bəzi qadınlar öyrədilmək üçün yox, sərbəstlik üçün yaranıb-
lar, amma birgə azad olmaq üçün özlərinə oxşayan adamlara
hələm-hələm rast gəlmirlər. Basya da getdiyi yoldan dönmək
fikrində deyildi, Koba gələndən sonra əvvəlki həyatına qa-
yıtmış, qəfil gedişlərinin, vaxtsız qayıdışlarının sayı artmış-
dı. Hətta günlərin birində evlənəndə arvadına aldığı almaz
qaşlı üzük-sırğasının yox olduğunu sezdi. Bertanın onları
Koba və yoldaşlarıyla girişdikləri işdən ötrü çap dəzgahı al-
maq üçün satdığını sonralar öyrənəcəkdi.
Bir müddət sonra da arvadının daha evdən çıxmadığını,
gününü əsəbi sarsıntılar içində keçirdiyini sezdi...
1909-cu ilin martında Abram Nussimbaum Aleksand-
rovskaya Naberejnaya küçəsində birmərtəbəli mülk aldı.
Buna çox sevinirdi: artıq həyatı qaydasına düşür, Bakının
işgüzar aləmində yerini yavaş-yavaş möhkəmlədir, oğlunun
gələcəyinin təminatına görə əndişə duymağa əsası yoxdu.
Amma yay günlərinin birində Kobanı yenə evində gör-
dü. Bu dəfə “arzuolunmaz qonaq” dörd yaşlı Leonu danış-
dırır, gürcü ləhcəsilə gülməli nəsə danışırdı.
“Koba yoldaş bir neçə gün bizdə qalacaq. Ondan ötrü
münasib yer axtarırlar”, – Basya ərinin dillənməsinə imkan
vermədən dedi.
Abram bu dəfə “qonağına” əl vermədi, çoxmənalı tərzdə
başını tərpədib kabinetinə keçdi. Əlbəttə, qalmaqal olması-
nı, evinə polis gəlməsini heç arzulamırdı, iki ildi əlləşdiyi
“Binəqədi neftdaşıma” firmasını yenicə araya-ərsəyə gətir-
miş, qoyduğu sərmayə gəlir gətirməyə başlamışdı, buna
görə Kobadan ötrü gələcəyini riskə ata bilməzdi.
Qonaqla rastlaşmamağa çalışa-çalışa bir neçə günü yola
verdi, axır ki, gəlib onu evdə görməyəndə çiynindəki yükün
bir qədər yüngülləşdiyini hiss elədi, amma təhlükə duyğu-
su yenə ötüb keçmədi.
Dostları ilə paylaş: |