Nəsirova Aytən Vaqif qızının “Separatizm və şovinist millətçiliyin beynəlxalq münasibətlərə təsiri”
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
10
baxışda heç kəsdə şübhə doğurmamalıdır. Rusiyalı alim Yekatirina Naroçinskayanın fikrincə, “Öz müqəddəratını təyin etməyin azadlıq kimi özünəməxsus paradoksu var. Belə ki, heç nə ilə məhdudlaşdırılmamış azadlıq öz-özünü məhv etdiyi kimi, öz müqəddəratını təyinetmə absolyut kimi qəbul olunarsa, dünyada dövlət adında məfhum olmaz. 3 Belə ki, bu təqdirdə xaos və kollapsla nəticələnə biləcək bir-biri ilə konfliktdə olan saysız tələblərin zəncirvarı reaksiyası başlaya bilər. Milli ziddiyyətlərin həll olunma yolu kimi separatizmin fundamental qüsuru bax budur”. Separatçılığı doğuran səbəblər sırasına ilk növbədə ərazi iddiaları aid edilsə də, burada siyasi motivləri də nəzərdən qaçırmaq olmaz. Bunlar aşağıdakılardır: - müxtəlif etnik qruplar arasında regional, yerli və ya dövlət səviyyəsində hakimiyyət uğrunda mübarizə (Dağıstanda olduğu kimi); - hər hansı bir etnik qrupun vahid dövlət daxilində siyasi status uğrunda apardığı mübarizə (Cavaxetiya ermənilərinin indiki mərhələdə Gürcüstan qarşısında qaldırdıqları tələb kimi); - tam müstəqillik və ya “ana vətənə” birləşmək uğrunda mübarizə (Dağlıq Qarabağ, Cənubi Osetiya, Abxaziya və Kosovodakı kimi). Bundan əlavə, separatçılığa rəvac verən səbəblərdən biri kimi iqtisadi amillər də göstərilir. Belə ki, polietnik dövlətlərin bir çoxunun iqtisadi cəhətdən inki- şaf etməməsi səbəbindən bəzi milli azlıqların sosial vəziyyəti titul xalqın sosial vəziyyətindən daha aşağı olur və milli azlıq bu bərabərsizliyə son qoyulması üçün çıxış yolunu müstəqil dövlətin yaradılmasında görür. Müasir dünyada separatçılığın intişar etməsinin əsas səbəbi keçən əsrin sonlarından beynəlxalq münasibətlər sistemində hökm sürən “ikili standartlar” siyasətidir 4 . Həm
milli qanunvericilikdə, həm də hüquq nəzəriyyəsində xalqların öz müqəddəratını təyinetmə hüququ konkret bir etnosa deyil, müəyyən bir ərazidə yaşayan xalqlara şamil olunur. Buna baxmayaraq, praktikada hər hansı bir etnosun öz dövlətini qurmaq tələbi ön plana çəkilir. Avropada və postsovet məkanında keçən əsrin sonlarında baş verən hadisələr göstərdi ki, xalqların öz müqəddəratını təyinetmə tələbi, bir qayda olaraq, vahid dövlətin parçalanması formasında realizə olunmuşdur. Buna gətirib çıxaran əsas amil kimi bir sıra alimlər tərəfindən siyasi və hüquqi ədəbiyyatda
3 Hall, Raymond L. (1978), Black Separatism in the United States, University Press of New England 4
Utku Kızılok “Özerklik Tartışmaları ve Şovenizm” May 2014 11
xalqların öz müqəddəratını təyinetmə doktrinası şərh edilərkən dövlətlərin ərazi bütövlüyü prinsipinin ikinci plana çəkilməsini və onun parçalanmasına haqq qazandırılmasını göstərmək olar. Müasir dünyada separatçılıq hərəkatları ilk baxışda oxşar olsalar da, onların yaranma səbəbləri, hərəkətverici qüvvələri, inkişaf tendensiyaları fərqlidir. Məsələn, bəzi separatçılıq hərəkatlarının yaranma səbəbləri xarici amildən (Azərbaycanda baş qaldırmış erməni və ləzgi separatçılığı kimi), bəzilərinin dövlətin düzgün olmayan milli siyasətindən (Z. Qamsaxurdiyanın hakimiyyəti dövründə Gürcüstanda dövlət siyasətinin “Gürcüstan gürcülər üçün” prinsipinə uyğun aparılması nəticəsində Cənubi Osetiya və Abxaziyada separatçılıq hərəkatlarının baş qaldırması), bəzilərinin isə tarixi (Şimali İrlandiyada və İspaniyanın Bask torpaqlarında cərəyan edən hadisələr) aspektlərdən asılı olur 5 .
olur və bu, qaçılmazdır. Lakin separatçılığın intişarı üçün dövlətin siyasi həyatında bir neçə amilin təzahürü şərtdir 6 .
ziddiyyətlərin baş qaldırması və problemlərin kökündə milli dövlətin olmaması ideyasının təlqin edilməsi. İkincisi, milli azlığın daxilində ictimai fikri formalaşdıra biləcək yüksək təhsilli ziyalılar qrupunun formalaşması. Üçüncüsü, dövlətin parçalanmasında və sabitliyin pozulmasında maraqlı xarici qüvvələrin mövcudluğu. Məlumdur ki, xaricdən maddi və texniki dəstək almayan separatçı hərəkatlar tez bir zamanda dövlət tərəfindən söndürülür (1993-cü ildə Azərbaycanın cənub bölgələrində yaradılmış Talış Muğan Respublikasının aqibəti bu fikrimizin təsdiqidir). Separatçılıq polietnik cəmiyyətlərdə milli azlıqla titul xalq arasında bu və ya digər səbəblərdən yaranan problemlərin radikal həllinə yönəlmiş hərəkat olduğu üçün birbaşa terrorçuluğu doğurur. Terrorçuluqla separatçılıq eyni
5
6
Qarabağ xəbərləri “Harınlıqdan doğan separatizm” 28.09.2010 12
mənbədən qaynaqlanır 7 . Bu, konfliktlər, qeyri-sabitlik, dünyanın barışmaz şəkildə “biz” və “onlara” bölünməsidir. Separatçılıq həmişə milli müstəqilliyin daha təcavüzkar tərəfdarlarının terrorçuluq fəaliyyəti ilə müşayiət olunur və bu elmi ədəbiyyatda “təcavüzkar separatizm” kimi təsnifatlaşdırılır. “Təcavüzkar separatizm” in ən bariz nümunəsi Dağlıq Qarabağda baş qaldırmış erməni separatçılığıdır. Beynəlxalq münasibətlər sistemində bir qorxulu tendensiya da var ki, bu da separatçılığın cəzalandırılması əvəzinə onun həvəsləndirilməsi və müəyyən qüvvələr tərəfindən dəstəklənməsidir. Məsələn, Kosovonun Serbiyadan ayrılmasının Qərb, Cənubi Osetiya və Abxaziyanın Gürcüstandan ayrılmasının isə Rusiya tərəfindən dəstəklənməsi, Dağlıq Qarabağda baş verən hadisələrin beynəlxalq birlik tərəfindən birmənalı qiymətləndirilməməsi dünyanın bir sıra bölgələrində separatçıları ruhlandırır və onları “tam və qəti qələbə” uğrunda mübarizəyə həvəsləndirir. Beləliklə, separatçılıq cəzasız qaldıqda və dəstəkləndikdə ekstremist xarakter daşımağa başlayır 8 . Separatçılıq qarşısında vahid dövlətin bölünməsi və yeni dövlətin yaranması məqsədini qoyduğu üçün hər bir ölkənin təhlükəsizliyinə və suverenliyinə qarşı yönəlmiş ciddi təhdiddir 9 . Çünki yeni dövlətin yaranması nəinki ərazinin itkisi, həm də bu ərazidə yerləşən resurslardan məhrum olmaq deməkdir. Eyni zamanda, dövlət öz sərhədlərində özünə qarşı düşmənçilik siyasəti yürüdəcək yeni dövlətin mövcudluğu ilə barışmalıdır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, separatçılığın ekstremizm, ekstremizmin isə terrorçuluğu doğurması səbəbindən onunla mübarizə dövlətin milli təhlükəsizlik sistemində prioritet vəzifə kimi qiymətləndirilməlidir 10 . Bununla bağlı dünyada cərəyan edən separatçılıq hərəkatlarının tarixinə və müxtəlif
7
8
Lenin “Sosyalizm ve Savaş” 9 Bell, H. H., Holly, J. T., & Harris, J. D. (1970). Black separatism and the Caribbean, 1860. Ann Arbor: University of Michigan Press. 10 Jenkins, B. L., & Phillis, S. (1976). Black separatism: a bibliography. Westport, Conn: Greenwood Press Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|