NəSĠman yaqublu

Komitənin sədri vitse-admiral Lesli K. Stivens bildirdi ki, təşkilat bu gündən sonra 
belə adlandırılacaq: Amerikanın Bolşevizmdən Qurtuluş Komitəsi. Təşkilatın belə 
adlandırılmasının,  şübhəsiz,  müxtəlif  səbəbləri  vardı.  Admiral  Stivens  açıqlayırdı 
ki, ayrı-ayrı rus olmayan mühacir qrupları “Rusiya xalqları” sözünə etiraz edir və 
müstəqillik hüquqlarının pozulması kimi anlayırlar. 
Bunları  nəzərə  alıb,  həmin  qrupları  bir  araya  gətirmək  üçün  “Rusiya 
xalqları”  və  “Sovet  İttifaqı  xalqları”  adlarından  imtina  edilərək  Bolşevizmə  qarşı 
mübarizənin  Koordinasiya  Mərkəzi  adlandırıldı.  Stivensin  müraciəti  bu  sözlərlə 
bitirdi: “Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası, “bolşevik” sözündən uzaqlaşmaq üçün 
yeni bir cəhd göstərmişdir. Lakin o, bununla  heç kimi aldada bilməz. İstər SSRİ-
nin  daxilində,  istərsə  xaricdə  gözəl  başa  düşürlər  ki,  beynəlxalq  sui-qəsdçilər 
tərəfindən  yaradılıb  bolşevizm  adı  ilə  tarixə  düşən  bu  nifrətəlayiq  sistem  bundan 
sonra da bu adla qəbul ediləcəkdir. Amerikan Komitəsinin, eləcə də Koordinasiya 
Mərkəzinə  toplaşan  mühacirlərin  məqsədi  Sovet  İttifaqının  hazırkı  ərazisini  bu 
lənətlənmiş addan xilas etməkdir. (343, s. 34) 
Əllinci  illərdə  mühacir  və  legionerlərin  fəaliyyəti  getdikcə  genişlənirdi. 
1952-ci ilin oktyabrın 16-da Münhen şəhərində dörd rus siyasi təşkilatı (Xalqların 
sərbəstliyi  üçün  çalışanlar,  Rusiya  Xalq  hərəkatı,  Rusiya  Millətlərini  Qurtarma 
Savaş  Birliyi,  Sərbəst  Rusiya  üçün  Savaşanlar  Birliyi)  və  SSRİ  Birliyindən  rus 
olmayan beş milli təşkilat (Azərbaycan Milli Birlik Komitəsi, Ermənistan İstiqlalı 
üçün  Savaşanlar  Birliyi,  Gürcüstan  Milli  Şurası,  Şimali  Qafqasya  Milli  Birliyi 
SKANO,  Türküstan  Qurtuluş  Komitəsi  Türkeli)  müştərək  bir  ictimai  qurum  – 
“Bolşevizmə qarşı Koordinasiya Mərkəzi”ni yaratdılar. 
Koordinasiya  mərkəzini  yaratmaqda  məqsəd  diktatorluq  rejiminə  qarşı 
mübarizə aparan orqanları yaratmaq idi. Başlıca məqsədi belə idi: SSRİ Birliyində 
yaşayan  millətləri  kommunist  diktatorluğundan  qurtarmaq,  millətlərin  arzularına 
uyğun demokratik cəmiyyət qurmaq idi. 
Mərkəzi  Büronun  on  iki  nəfərdən  ibarət  üzvləri  seçildi.  Koordinasiya 
Mərkəzi  Nizamnaməsi  on  bir  maddədən  ibarət  idi  və  birinci  maddədə  təşkilatın 
əsas  mübarizə  hədəfı  belə  müəyyənləşdirilmişdi:  “1.  Kommunizm  diktatorluğu 
tamamən  yox  edilincəyə  qədər  amansız  mücadilə”;  üçüncü  maddədə  isə  milli 
məsələnin qoyuluşu belə idi: “Sovetlər Birliyi daxilində yaşayan bütün millətlərin 
öz idarələrini qurmağa və demokratik prinsiplər üzərinə öz müqəddəratlarını təyin 
etməkdə sərbəst olduqlarını qəbul və təmin edərik”. (3, c. 4). 
Tanınmış  mühacir  C.  Hacıbəyli  qeyd  edirdi  ki,  məhz  belə  ciddi  proqrama 
malik olduğundan yeni yaradılan “Antibolşevik Mücadilə Koordinasiya Mərkəzi” 
fərqli bir təşkilat olaraq fəaliyyət başlamışdı. (3, s. 3-4; 127, s. 3-4). 
Qeyd  olunduğu  kimi,  mühacir  və  legioner  qrupları  getdikcə  Qərbin  daha 
çox marağına daxil olur, bu ölkələrdə daimi yaşamaq hüququ əldə edirdilər. Qərblə 
Sovet dövləti arasında münasibətlər kəskinləşdikcə (əllinci illərdə bu daha açıq hiss 
olunurdu) münasibət fərqləri də dəyişirdi. 

---

Belə  bir  vaxtda  1952-ci  ilin  avqustun  5-də  Amerikan  Komitəsinin  sədri 
admiral  Alan  Q.  Kerk  Birləşmiş  Millətlər  Təşkilatı  İnsan  Hüquqları 
Komissiyasının  sədri  xanım  Yelenora  Ruzveltə  müraciət  edib  Sovet  İttifaqından 
olan antikommunist qaçqınları himayəyə götürməyi xahiş etdi. (209, s.6-7) 
Alan  Kerk  xanım  Ruzveltə  müraciətində  bildirirdi:  “Azad  dünya  getdikcə 
Moskva rejimi ilə onun ilk qurbanları olan SSRİ xalqları arasında dəqiq sərhədin 
çəkilməsi vacibliyini anlayır. Məhz bu mənada bizim komitə Sizdən xahiş edir ki, 
kommunizmə  düşmən  olan  keçmiş  sovet  vətəndaşlarının  hüquqlarını  bərpa 
edəsiniz”. (209, s.7) 
Şübhəsiz  ki,  belə  müraciətlərin  təsiri  artır,  mühacir  və  legionerlərə 
münasibət də yaxşılaşırdı. 
Qeyd  edək  ki,  əllinci  illərdən  başlayaraq  “Amerikan  Komitəsi”  ayrı-ayrı 
mühacir  və  legionerlərin  yaratdığı  təşkilatları,  xüsusilə  mətbu  orqanları 
maliyyələşdirirdi. 1952-ci ildə Münhendə “Azərbaycan” jurnalının ilk sayının nəşri 
mühacirləri  və  legionerləri  çox  sevindirmişdi.  Bu  münasibətlə  legionerlərin 
redaksiyaya  göndərdiyi  təbrik  məktubları  çox  maraqlı  idi.  Legionerlər  yazırdılar: 
“Çox  hörmətli  redaksiya!  Vətənimizin  adını  daşıyan  jurnalın  ilk  sayını  aldıq. 
Oxuyub çox məmnun qaldıq... Azad və  müstəqil Azərbaycana eşq olsun! Hörmət 
və  şərəflə:  Atabəy  Şamil,  Tahir  Heydərzadə,  Səfər  Ağaoğlu,  İsmayıloğlu,  Həsən 
Əziz. Münhen. 30.03.1952. (224, s.1-2) 
Eyni  zamanda,  Ə.  Fətəlibəyli  Ceyhun  bəyə  göndərdiyi  məktublarda 
“Azərbaycan”  jurnalının  nəşri  ilə  bağlı  çətinliklərin  olduğunu  qeyd  edirdi. 
Göstərirdi  ki,  maddi  imkanlara  görə  jurnalın  2-ci  sayını  nəşr  etmək  çətinləşib. 
Amerikan Komitəsi isə maddi yardımı reallaşdırmamışdır. Hətta buradan Noy-Ulm 
şəhərinə  getməyə  də  pul  yoxdur.  Lakin,  mövcud  imkansızlığımıza  baxmayaraq, 
jurnalın növbəti sayını nəşr etdirəcəyik. (364) 
Lakin,  Azərbaycan  təşkilatları  arasında  fikir  ayrılığının  və  müxtəlif 
yanaşmaların  olması  bu  yardımların  alınmasında  çətinlik  yaradırdı.  Ə. 
Fətəlibəylinin  1952-ci  ilin  martın  27-də  C.  Hacıbəyliyə  göndərdiyi  məktubda  bu 
problemlərin geniş şərhi verilirdi. (363) 
“Azərbaycan”  jurnalını  Amerikan  Komitəsi  maliyyələşdirsə  də,  burada 
ciddi  problemlər  yaranırdı.  Mühacir  və  legionerlər  arasında  ziddiyyət  və 
anlaşılmazlıqların  olması  bəzi  hallarda  onlara  ayrılan  maliyyə  fondlarının 
azalmasına  gətirib  çıxarırdı.  Ə.  Fətəlibəyli  C.  Hacıbəyliyə  göndərdiyi  məktubda 
bununla bağlı yazırdı: “Sizin təqdim etdiyiniz və mənim müdafiə etdiyim layihə D. 
L.  tərəfındən  dağıdıldı.  Onun  mənimə  olan  oyunu  haqqında  ötən  məktubumda 
yazmışdım.  Onun  fikri  sadədir:  ermənilər  3000  (üç  min)  marka  alır  və  bu  pulla 
həftəlik məcmuə buraxır, altı nəfər də dolanır. Kanatbay dörd min marka alır və iki 
dildə jurnal buraxır, bütün komitə dolanır. Avtorxan beş min marka alır və hamısı 
dolanırlar. Bizim işimızi jurnalla bağlı pozan Əkbər-Ağa oldu. D. L.-nın (D. Levin) 

---