NəSĠman yaqublu

Dünyanın yüzdən çox ölkəsində bu stansiyaların 240 məlumat mərkəzi, 80-
dən çox ölkədə 200-dən artıq kitabxanası vardı. Həftədə 2 min saatdan çox veriliş 
təşkil  edən  stansiyalar  Vətənimizə  qarşı  SSRİ  xalqlarının  23  dilində  təbliğat 
aparırdı. Burada çalışan jurnalistlərin də sayı daima artırdı. Belə ki, 1960-cı illərdə 
hər iki radiostansiyalardakı əməkdaşların sayı 306 nəfər idisə, sonradan bu rəqəm 
1300-ə çatdırıldı. Onların əksəriyyəti isə keçmiş SSRİ vətəndaşları, legionerlər və 
mühacirlər idi. “Azadlıq” radiosunun 17 stansiyası arasında SSRİ-nin bütün ərazisi 
bölüşdürülmüşdü. 
“Azadlıq”  və  “Azad  Avropa”  radiostansiyaları  Münhendə  (hazırda  isə 
Praqada),  İngilis  Parkının  yaxınlığında  Arabellaştrasse  küçəsindəki  18  saylı  üç 
bloklu  beton  binada  yerləşirdi.  Həmin  yer  şəhərin  şərq  hissəsindən  təxminən  4-5 
km məsafədə idi. 
“Azadlıq” radiosunun “Azərbaycan redaksiyası”na bir müddət (1953-1954-
cü  illər)  Ə.  Fətəlibəyli  Düdənginski,  sonradan  isə  İsmayıl  Əkbər  və  Əli  Aranlı 
başçılıq  etmişlər.  “Azərbaycan”  redaksiyasında  Məcid  Musazadə  (Qarsalani), 
Fərman Məmmədov, Murad Muradlı, Kərim Aslanoğlu və digər keçmiş legionerlər 
çalışırdılar. 
Qeyd  edək  ki,  “Azadlıq”  radiosunun  “Azərbaycan”  redaksiyasının  ilk 
verilişi efirə 1953-cü ilin martın 6-da getmişdi. (226) 
“Qurtuluş”  (sonradan  “Azadlıq”  radiosu  adlandırıldı)  radiosunun 
yaradılması  istiqamətində  ilk  çalışmalar  1952-ci  ilin  fevralından  başlanıldı. 
“Amerikan Komitəsi”nin sədri olan admiral Kerkin rəhbərliyi ilə tez bir zamanda 
“Qurtuluş”  radiosu  Avropada  verilişlərinə  başladı.  Tezliklə  Sovet  İttifaqına  və 
Sovet  İttifaqında  qalan  Avropa  əraziləri  üçün  də  radioverilişlərin  ötürülməsi 
planlaşdırıldı.  Radioverilişlərin  Sovet  İttifaqından  gəlmiş  mühacirlər  tərəfindən 
hazırlanacağı  nəzərdə  tutulurdu.  Bununla  əlaqədar  1952-ci  ilin  iyununda 
Ştarnberqdə (Bavariyada) konfransda hazırlıq işləri görülmüşdü. (226, s.5-6) 
Qeyd edək ki,  “Qurtuluş” radiosunun yaranmasında böyük xidmətləri olan 
Alan Q.  Kerk  vaxtı ilə  ABŞ-ın Moskvada səfiri işləmiş, “Amerikan Komitəsi”nin 
sədri  olmuş,  sonradan  isə  prezident  Trumen  ona  Psixoloji  Strategiyalar  Şurasının 
direktoru vəzifəsini təklif etmişdir. Bu şura  ABŞ-ın Milli Təhlükəsizlik Şurasının 
nəzarətində idi və Amerikanın Sovet İttifaqına qarşı olan psixoloji strategiyalar və 
dünyada  kommunist  təbliğatı  sahəsindəki  siyasətini  müəyyənləşdirirdi.  Əllinci 
illərdə isə radionun daha effektli bir təbliğat olduğu aydın görünməkdə idi. (240, s. 
14) 
Beləliklə,  1953-cü  ilin  martından  “Qurtuluş”  radiosunun  Azərbaycan 
redaksiyası  fəaliyyətə  başladı.  “Azərbaycan”  redaksiyasının  ilk  Baş  redaktoru 
mayor Ə. Fətəlibəyli-Düdənginski oldu. 
“Azadlıq”  radiosu  fəaliyyətə  başladığı  ilk  gündən  Ə.  Fətəlibəyli  sovet 
hökuməti siyasəti əleyhinə olan verilişlər hazırlayırdı. 1953-cü ilin iyununda efirdə 
səslənən  “Türkiyə  haqqında  həqiqət”  verilişində  deyirdi:  “Danışır  Azadlıq 

---

radiostansiyası.  Əziz  həmvətənlər!  Siz  öz  azad  həmvətənlərinizin  azad  dünyadan 
səsini  eşidirsiniz.  İndi  isə  Sovet  imperializmi  seriyasından  “Türkiyə  haqqında 
həqiqət” mövzusunda verilişimizə qulaq asın. İkinci Dünya müharibəsindən sonra 
Sovet İttifaqının Türkiyəni “sülhlə fəth” etmək cəhdi boşa çıxdı. Türkiyə Kremlin 
bütün  həyasız  tələblərini  rədd  edib  SSRİ-nin  basqısına  qarşı  dayana  bildi  və 
bununla azadlığın və demokratiyanın qorunması üçün azad dünyaya böyük xidmət 
göstərdi.  Bundan  sonra  Kreml  görünməyən  antitürk  kampaniyasına  başladı.  Son 
zamanlarda  SSRİ-də  antitürk  kampaniyası  adi  sovet  vicdansızlığından  da  kənara 
çıxmışdır.” Ə. Fətəlibəyli verilişin sonunu bu sözlərlə bitirirdi: “Lakin, bu hiyləgər 
yanaşmalar  əbəsdir.  Demokratiya  bir  hakim  olaraq  kommunizm  və  sovet 
imperializmini  ölümə  məhkum  etmişdir.  Bütün  dünyanın  azad  xalqları  sovetlərin 
əzilən  xalqları  ilə  birgə  bu  hökmü  yerinə  yetirəcək  və  vahid  azad  dünya 
yaradılacaqdır”. (359) 
Ə. Fətəlibəylinin “Azadlıq” radiosunda müəllifliyi və redaktorluğu ilə 1953-
cü  ilin  iyunun  29-da  efirə  gedən  “Son  xəbərlərin”  109  saylı  bülletenində  Sovet 
dövlətinin və Kremlin mövqeyi kəskin olaraq tənqid edilirdi: Vaşinqtonda Amerika 
senatının xarici işlər üzrə komissiyasının sədri Aleksandr Uayli amerika xalqına və 
bu  dövlətin  müttəfiqlərinə  müraciət  etmişdir.  O,  müraciətində  bildirmişdır: 
“Barışdırıcılıq  siyasəti  dayandırılmalıdır.  Berlinin  sovet  bölməsindəki  üsyan, 
Çexoslovakiyada,  Polşada  və  digər  ölkələrdəki  hadisələr  Kreml  hökmdarlarının 
məşhur olmadığını sübut etdi. Azad Qərb dünyası qəti şəkildə Sovet hökumətindən 
təcavüzkar siyasətindən əl çəkməyi tələb etməlidir”. (360) 
Sovetlərin  təsirində  olan  Alman  Vahid  Sosialist  Partiyasının  mövqeyinin 
sarsıldığını  Ə.  Fətəlibəyli  belə  təqdim  edirdi:  “Şərq  bölgəsindən  alınan  xəbərlərə 
görə  zəhmətkeşlər  kütləvi  şəkildə  Vahid  Alman  Sosialist  Partiyasından  çıxmaq 
haqqında  ərizələr  verirlər.  Partiyanın  Mərkəzi  Komitəsi  yerli  təşkilatlara  həmin 
ərizələrə baxmamaq tapşırığı vermişdir”. (360) 
Qeyd  edək  ki,  Azərbaycan  legionerləri  mühacirətdə  olan  rusların  yanlış 
mövqelərini  kəskin  tənqid  edirdilər.  Belə  ki,  1952-ci  ildə  aprelin  27-də  mühacir 
rusların  “Xalqın  səsi”  qəzetində  “Vlasovçulara  salamımızı  bildirin”  başlıqlı  bir 
məktub dərc etmişdi. Məktubda bir almanın adı ilə ruslar təriflənir, moğollar (yəni, 
qeyri-ruslar) isə pislənirdi. (140, s. 30) 
Mühacir rus mətbuatı kommunizmin keçici bir situasiya olduğunu, Sovetlər 
Birliyində milliyyət məsələsinin təzahür etmədiyini, qeyri-rus xalqların Rusiyadan 
ayrılmağının yalnız onlara ağır zərbə vuracağı fıkrini (172, s. 13-14) təbliğ edirdi. 
Göstərirdilər ki, Sovet İttifaqında baş verən hadisələrin əsas səbəbkarı gürcü 
Stalin  və  onun  ətrafındakı  qeyri-rus  ünsürlərdir.  Əks  halda,  Rusiyada  rus 
olmayanları Rusiyadan ayıran başqa səbəblər yoxdur. 
Belə  yazıları  və  fikirləri  legionerlərimiz  lazımınca  və  obyektiv  olaraq 
cavablandırırdılar. 

---