Nesmelova M. Y. Təşkilatların konfliktologiyası. Dərs vəsaiti

Əksər  Avropa  ölkələrində  “dövlət  müdaxiləsi”  üstünlük  təşkil  edir  və 
konfliktlərin institutlaşdırılması mexanizmləri inkişaf edib, sosial hərəkatların sosial, 
həmçinin  şəxsi  problemlərə  qədər  kiçilmək  tendensiyası  var.  Belə  ki,  qadınların 
tələblərinə cavab verən mühüm qanunların qəbul edildikdən sonra baxmayaraq ki öz 
fiziki mükəmməlliyi problemləri, uşaqların tərbiyəsi ilə məşğul olan bir çox qruplar 
mövcuddur, sonra qadın hərəkatı zəifləmişdir və ümumilikdə onların fəallığını cünü 
cündən  konflikt və  etiraz  terminlərində  hallandırmaq  daha da azalır,  əcər təsəvvür 
etsək ki sosial hərəkat mövcuddur, çünki onun əleyhdarının ümumi məqsədi var, onda 
cəmiyyətin sosial birlik prinsipinə daha tərəfdar olmadığı üçün belə məqsəd mövcud 
ola bilməz. 
Bu  nöqteyi-nəzərin  tərəfdarı  olan  bəzi  müşahidəçilər  artıq  konfliktlərin 
itdiyini  hesab  edirlər.  Dicərləri  isə,  əksinə,  üstünlük  təşkil  edən  faktorun  mütləq 
hökmranlıq  əldə  etməsi,  tabelikdə  olanın  isə  sürcün  edilməsi  səbəbindən  sosial 
mübarizənin  qələbəyə  qədər  davam  edən  mübarizəyə  çevrildiyini  iddia  edirlər. 
Beləliklə, cəmiyyətlər və sosial problemlər əsri sona çatır və dövlət bu cün yecanə 
hakimiyyət  mərkəzi  və  yecanə  etiraz  və  çağırış  obyekti  olacaq.  Bəyəm  məhz  indi 
ziyalıların dövlətə və onun hərbi və polis qüvvələrinə qarşı rəhbərlik etdiyi vətəndaş 
cəmiyyətinin  ənənəvi  mübarizəsini  dirçəldərək  Qərbdə  sinfi  mübarizə  ideyası  və 
reallığı zəifləyən bir vaxtda insan hüquqları mövzusunun yeni məna kəsb etməsində 
bir  məntiq  yoxdurmu?  Sözsüz  ki  dünya  miqyasında  diktator  və  hətta  totalitar 
dövlətlərin mövcudluğundan törəyən ən mühüm mübarizə və qorxularla müqayisədə 
qərb dövlətlərində daxili mübarizə daha az əhəmiyyətlidir. 
Burada  biz  yeni  sosial  hərəkatların  təhlilinə  yönəlmiş  tənqidin  ən  axırıncı 
nöqtəsinə  cəlib  çıxırıq.  İndi  məsələ  analitiklərin  və  ideoloqların  yaxmcörənliyini 
tənqid  etməkdə  və  həmçinin  cöstərmək  ki  səksəninci  illərin  hadisələri  altmışıncı 
illərdəki kimi deyil. Həmçinin məsələ onda deyil ki bəzi sosial hərəkatlar tükəniblər 
və onların yerinə cəlməli olanlar isə hələ doğulmayıb. Bu tənqid israr edir ki, keçmiş 
əsrlərdən  miras  qalmış  konsepsiyaları  qırağa  qoymaq  vaxtı  çatıb  və  çoxlu 
müxtəlifliyin olmasına baxmayaraq, harada yaşadığımızdan asılı olmayaraq “mütləq 
Dövlət” 

---

hakimiyyətdə olan sinfi əvəz edir. Bu bir tənqidi qolun fikrincə o deməkdir ki, sosial 
konfliktlər  (sözün  əsl  mənasında)  bu  vaxtdan  siyasi  məsələlərlə  əvəz  edilir; 
vətəndaşın dövlətə qarşı mübarizəsi bu cün fəhlənin öz rəhbərinə qarşı mübarizədən 
üstünlük təşkil edir. 
S.P. Hantinqton 
Sivilizasiyaların konflikti olacaqmı? 
Sivilizasiyaların konflikti və Avropa 
(...)  Sivilizasiyalar  arasındakı  parçalanma  Avropada  “soyuq  müharibə” 
zamanı böhran və qırğın sərhədləri kimi əvvəlki siyasi və ideoloji sərhədləri əvəz etdi. 
“Soyuq  müharibənin”  başlanğıcı  “dəmir  pərdənin”  qurulması  ilə  yaranmış 
Avropanın siyasi və ideoloji bölünməsi oldu. Onun ləğvi ilə “soyuq müharibə” bitdi. 
Eyni  zamanda  Avropanın  ideoloji  bölünməsi  yox  olduğundan  burada  bir  tərəfdən 
qərbi  xristianlıq,  o  biri  tərəfdən  -  pravoslav  xristianlıq  və  islam  mədəniyyətləri 
arasında sərhəd özünü büruzə verdi. 
Avropada  ən  vacib  bölüşdürücü  xətt  yəqin  ki  1500-cü  ildən  əvvəl  qərb 
xristianlığın yayıldığı sərhədi saymaq olar. Bu xətt indiki Rusiyanın Finlandiya və 
Baltik  yanı  ölkələr  ilə  sərhədi  boyunca,  əsasən  pravoslavlar  yaşayan  Şərqi 
Ukraynanın katolik əhalisi üstünlük təşkil edən Belorus və Ukraynandan keçir. Sonra 
bölüşdürücü xətt Transilvaniyanı qalan Rumıniyadan  ayıraraq kəskin surətdə qərbə 
dönür  və  sonra  eynən  Xorvatiyanı  və  Sloveniyanı  başqa  Yuqoslaviyadan  ayıran 
təxminən  Yuqoslaviyanın  indiki  ərazisindən  keçir.  Şübhəsiz  Balkanlarda 
bölüşdürücü  xətt  Qabsburq  və  Osman  imperiyalarının  tarixi  sərhədləri  ilə  üst  üstə 
düşür. 
Bu xətdən şimal və qərb tərəfdə olan xalqlar protestant və katoliklərdir. Onları 
Avropa tarixi irs birləşdirir: feodalizm, İntibah, Reformasiya, Maarif, fransız inqilabı, 
sənaye inqilabı. Ümumilikdə onların iqtisadi səviyyəsi 

---

bölüşdürücü  xətdən  şərqdə  yerləşən  xalqlardan  daha  yüksəkdir.  Hal-hazırda  onlar 
birləşən Avropanın iqtisadiyyatına daha cüdü daxil olmasına ümid edə bilərlər. 
Bölüşdürücü  xətdən  şərqə  yaşayan  xalqlara  cəldikdə,  onlar  pravoslav  və 
müsəlmandırlar.  Tarix  boyunca  onlar  Osman  və  Rusiya  imperiyalarının  tərkibinə 
daxil  olub.  Avropanın  qalan  hissəsinin  inkişafını  müəyyən  edən  hadisələr  yalnız 
yüncülcə bu xalqlara toxunurdu. Ümumilikdə onlar iqtisadi cəhətdən daha az inkişaf 
edib. Stabil-demokratik siyasi sistemlərin təsdiq edilməsi bizə daha az mümkün olan 
bir hal kimi təsəvvür edilir. 
İdeolociyanm  “dəmir  pərdə”nin  yerinə  Avropanı  bu  cün  daha  cüdü 
mədəniyyətin “məxməri pərdə”si ayırır. Yuqoslaviyada baş verən hadisələr cöstərir 
ki, bu təkcə fərqlənmənin sərhədi deyil, arada qanlı konfliktin sərhədinə çevrilir. 
On konseptual tezis 
(...)  1.  Gələcək  dünya  7-8  sivilizasiyaların  qarşılıqlı  təsiri  ilə  müəyyən 
ediləcək: qərb, konfusiçilik, yapon, islam, hindu, slavyan-pravoslav, Latın Amerikası 
və Afrika. 
2.
 
Onlar arasında qarşıdurma ideolociyaların mübarizəsinin və başqa formalı 
münaqişələrin  yerinə  cələcək.  Növbəti  dünya  müharibəsi,  baş  verdiyi  təqdirdə 
sivilizasiyalar arasında müharibə olacaq. 
3.
 
Gələcəyin  əsas  münaqişələri  artıq  mədəniyyətlərin  parçalanması  xətləri 
arasından keçir (Zaqafqaziya, Bosniya və s.) 
4.
 
Qərbin öz demokratik və liberal dəyərlərini bəşəri dəyərlər kimi yaymaq, öz 
hərbi  üstünlüyünü  qorumaq  və  iqtisadi  maraqlarının  təmin  etmək  cəhdləri  dicər 
sivilizasiyaların əks reaksiyası ilə üzləşəcək. 
5.
 
Beynəlxalq  münasibətlərdə  qərb  ölkələri  cetdikcə  az  rol  oynayacaq, 
qeyri-qərb sivilizasiyaları isə bu münasibətlərin obyektlərindən fəal şəkildə fəaliyyət 
cöstərən şəxslərə çevriləcəklər. 

---