№2 Humanitar elml
Yüklə 259,77 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ЕЩЕ РАЗ О ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКЕ ФРАНЦИИ В 1635-1659 гг. Е.Г.ГЕЗАЛОВА РЕЗЮМЕ
- Ключевые слова
| BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ №2 Humanitar elml ər seriyası 2015 UOT 94(3) 1635-1659-CU İLLƏRDƏ FRANSANIN XARİCİ SİYASƏTİNƏ DAİR Y .H.GÖZƏLOVA Bakı Dövlət Universiteti ygozalova@gmail.com İsveçlə ittifaqı bərpa edən Fransa Otuzillik müharibənin bütün cəbhələrində mübarizəni f əallaşdırmaq üçün böyük diplomatik cəhdlər həyata keçirdi. 1635-ci ildə Fransa özü də mü- harib əyə qatıldı. 1635-1642-ci illərdə fransızlar Elzası ələ keçirdilər, Cənubi Niderlandda böyük uğurlar əldə etdilər. 1643-1645-ci ill ərdə Mazarini münaqişəyə son qoymaq üçün böyük fəallıq nümayiş etdirdi. 1648-ci ild ə Fransa Avstriya Habsburqları ilə Vestfal sülhünü, 1659-cu ildə isə - İspaniya ilə Pireney sülhünü imzaladı. Açar sözl ər: diplomatya, müharibə, Fransa, Almaniya, İspaniya Fransanın Otuzillik müharibəyə birbaşa qatılması təkcə hərbi və dip- lomatik baxımdan deyil, hüquqi və ideoloji nöqteyi-nəzərdən də hazırlanmışdı. Bu ill
ərdə Fransada ilk qəzet – «Gazette de Franse» çıxmağa başlayır və o, fransız diplomatiyasının xidmətinə dayanır. Məhz həmin qəzetin səhifələrində kardinal Rişelyenin «Fransaya Lotaringiyanı və Varı birləşdirməyin ən doğru yolu» adlı pamfleti çap olunur. Pamfletdə deyilirdi: «İmperatorun Reyndən solda olan torpaqlara heç bir hüququ yoxdur, çünki bu çay 500 il ərzində
Fransanın sərhədi olmuşdur. İmperatorun iddiaları uzurpasiyadır» (4, 247). Yen
ə həmin qəzetdə məşhur fransız publisisti Şantero-Lefevr yazırdı: «Qədim franklar Qalliyanı, yəni okeanla Aralıq dənizi arasında yrləşən və Reyn çayı ilə s ərhədlənən geniş bir ərazini fəth etmişlər. Bu məkan tarixən belglərin, kelt- l ərin və akvitanların Qalliyası kimi məlumdur» (4, 248). Başqa sözlə desək, Şantero-Lefevr Fransanın tərkibinə Elzası, Lotaringiyanı, Savoyyanı və Nitsanı daxil edir. Şanteronun fikrincə, Fransa bu torpaqları qaytara bilməsə, «Avropa yen ə frank-qall taxt-tacına mənsub torpaqları ələ keçirmiş və xristian dövlət- l ərini köləyə çevirmək istəyən qüvvələrin ayaqları altında tapdalanacaq» (4, 248). Müharib
ədə iştirakını «hüquqi» cəhətdən əsaslandıran kardinal Rişelye 76
konkret diplomatik addımlara – yeni antihabsburq koalisiyasının təşkili işinə başladı. Bununla bağlı qeyd etmək lazımdır ki, həmin ərəfədə Fransanın İspaniya ilə artıq hərbi əməliyyatları başlamışdı. Belə ki, hələ 1627-ci ildə Mantuya hersoqu II Vinçenso Qonzakanın vəfatı ilə «Mantuya vərəsəliyi» m əsələsi ortaya çıxmışdı. Bu vərəsəlik Qonzakanın qohumu, fransız hersoqu Şarl de Neverə keçməli idi. İspaniya bu məsələdə Qonzakanın digər qohumu – Savoyya hersoqu olan v ə Fransa ilə düşmənçilik edən I Karl-Emmanuili d əstəklədi (7, 158). İmperator II Ferdinand da məsələyə qarışmalı oldu. Düşmən tərəfləri barışdırmaq üçün Roma papası VIII Urban nunsi köm
əkçisi olan Culio Mazarinini hərbi əməliyyatlar rayonuna göndərdi. Gənc diplomat Rişelyeni və ispan generalı, Milandakı vitse-kral A.Spinolanı razılığa g əlməyə inandıra bildi. İlk dəfə Rişelye - Culio Mazarini görüşü belə baş verdi. 1630- cu il mayın 10-da Qrenoblda XIII Lüdovik və Rişelyenin iştirakı ilə keçiril ən müşavirədə gələcək addımlar müzakirə olundu. Savoyya hersoqunun s əfiri və həmin vaxt papanın leqatı olan Culio Mazarini təklif edirdilər ki, Fransa hersoq de Neverin Mantuya v ərəsəliyinə olan iddialarını dəstəklə- m əkdən əl çəkməli, qoşunlarını Suza, Pinyerol və Kazaledən çıxarmalıdır (7, 158-159). Bunun əvəzində İspaniya və İmperiya öz qoşunlarını geri çəkməyi öhd ələrinə götürürdülər. Bu cür t əklif fransız tərəfini qane edə bilməzdi, çünki bu, status-kvo dem ək olardı. Danışıqlar uğursuz nəticələndi və Mazariki Vyanaya qayıtdı. 1630- cu ilin yayında XIII Lüdovik və Rişelye yenidən sülh təklifi ilə çıxış etdil ər. Mazariki kralın düşərgəsinə dəvət olundu və ona elan edildi ki, XIII Lüdovikin Şimali İtaliyada əsas məqsədi Mantuya hersoqunun hüquqlarını tə- min etm
əkdir (1, 40), Vyana və Madrid bu hüquqları tanısa, Fransa öz qoşun- larını bu bölgədən çıxaracaq. Sülh danışıqları alman şəhəri Regensburqda (Ratisbonn) başladı. Fran- sanı bu danışıqlarda Rişelyenin ən yaxın köməkçisi Josef ata və Brülar de Leon t əmsil edirdi. Sentyabrın 8-də danışıq iştirakçıları oktyabradək atəşkəs elan etdil ər. Lakin oktyabrın 15-də Rişelye hərbi əməliyyatları bərpa etmək əmri verdi. Oktyabrın 26-na doğru danışıqlar yenidən başladı. 1631-ci ildə Re- gensburq v ə 1632-ci ildə gizli Turin razılaşması bağlandı. Hər iki müqavilə Fransaya böyük xarici siyasi uğur gətirdi: hersoq de Neverin Mantuya və Mon- ferrat üz ərində hüquqları tanınırdı, Fransa isə Pinyerol və Peruza vadisi üzə- rind
ə mülkiyyətini saxlayırdı (7, 159). Bu hadis
ələrdə Culio Mazarini bir diplomat kimi çox bacarıqla fəaliyyət göst
ərdiyindən, həm XIII Lüdovik və Rişelye, həm də papa tərəfindən yüksək qiym
ətləndirilmişdi və 1634-cü ildə VIII Urban onu Fransa ilə İspaniya ara- sında növbəti toqquşmanın qarşısını almaq üçün Parisə nunsi təyin edir (3, 86). Lakin kardinal Rişelye öz seçimini etmişdi və antihabsburq koalisiyası- nın təşkili ilə məşğul idi: 1635-ci ilin fevralında Fransa Hollandiya ilə müdafiə v ə qarşılıqlı hərbi yardım ittifaqı bağladı. İsveçin müharibədən çıxmasının qar- şısını almaq üçün Rişelye onunla 1635-ci ilin aprelində Kompyen müqavilə- 77
sini bağlayır; müqaviləyə görə, İsveç imperatora qarşı Fransa ilə birgə hərbi əməliyyatlarda iştirak edəcəyini öhdəsinə götürürdü (7, 155). Kardinal, həmçi- nin, Şimali İtaliyada Savoyyanı və Parinanı öz tərəfinə çəkməklə antiispan koalisiyası yaratmağa cəhd göstərmişdi. İngiltərə neytrallığını saxlayacağını öhd əsinə götürürdü. Mantuya, Venesiya və Transilvaniya knyazlığı da Fransa İsveç ittifaqını dəstəklədi (5, 402). Diplomatik hazırlıqdan sonra, 1635-ci il mayın 19-da Fransa İspaniyaya, daha sonra Müq əddəs Roma imperiyasına müharibə elan etdi. Otuzillik müharib ənin sonuncu, ən uzun çəkən mərhələsi elə bir şəraitdə gedirdi ki, t ərəflərin insan və maddi ehtiyacları artıq tükənmişdi. Nəticədə bu m ərhələ daha çox lokal, manevrli döyüşlərlə səciyyələnir. İlk üç il Fransa üçün uğursuz olmuşdu. O, demək olar ki, bütün cəbhə- l ərdə məğlubiyyətə uğrayırdı. 1636-cı ilin yayında İspaniya Niderlandının canişininin qoşunları hətta Parisə yaxınlaşmışdı. Bununla əlaqədar kardinal Rişelyenin sarayda əleyhdarları artır; ona qarşı bir neçə sui-qəsd (o cümlədən kraliça Avstraliyalı Annanın təşəbbüsü ilə) hazırlanır (6, 127). Vergilərin olmazın artması xalqın etirazlarına və iğtişaşlarına səbəb olur ki, onların da yatırılması üçün böyük hərbi qüvvə tələb olunurdu. Kardinal Rişelye İspaniyanın daxilində baş verən gərginlikdən, o cüm- l ədən, Kataloniyada və Portuqaliyada genişlənən xalq üsyanlarından öz məq- s ədləri üçün istifadə edə bildi. Belə ki, Fransa onların müstəqilliyini tanıdı (7, 155). Fransızların və katalonların birgə səyləri ilə ispanları Russilyondan qov- maq mümnkün oldu. Özünü Portuqaliya kralı elan etmiş IV Juan Fransa və Hollandiya il ə bağladığı müqavilələrə görə, 10 il müddətində ispan kralı IV Filipl ə hər hansı razılığa girməyəcəyini öhdəsinə götürürdü (2, s.4). 1641-ci ilin iyulunda is ə Brandenburq knyazı imperatorla münasibətləri qırdı və İsveçlə ittifaq bağladı (2, 4). Artıq Fransa diplomatiyası uğurlar yoluna qədəm qoymuşdu, kardinal Rişelye isə bu diplomatiyanın əsas aparıcı qüvvəsi idi. Lakin 1642-ci ilin yayı Rişelye ağır xəstələndi, dekabrın 4-ü isə vəfat etdi. Vəfatı ərəfəsində kardinalın dediyi sözl ər belə olmuşdu: «Mənim, dövlətin düşmənlərindən savayı, heç bir düşmənim olmayıb» (7, 156). Elə həmin gün XIII Lüdovik Culio Mazarinini yanına çağırıb, Rişelyenin vəziyyətinə uyğun olaraq onu Kral şurasının başçısı t əyin etdi. 1643-ci ildə XIII Lüdovik azyaşlı olduğu üçün, kraliça Avstraliyalı Anna yeni kralın qəyyumu təyin olundu. Lakin ölkənin faktiki hakimi Mazarini idi.
H ələ 1642-ci ilin payızında imperator ordusunu darmadağın edən isveç- lil ər bütün Saksoniyanı ələ keçirdi və Moraviyaya daxil oldu. Fransızlar isə Elzası tutdular və Birləşmiş Əyalətlər Respublikasının qüvvələri ilə birgə Cə- nubi Niderlandda ispanlar üz ərində bir neçə qələbə əldə etdilər. 1643-cü ildə Rokrua yaxınlığındakı döyüşdə ispan qoşunları ağır məğlubiyyətə uğradılar (5, 402). Hakimiyy
ətə gələn Mazarini Habsburqlarla sülh bağlamağa tələsirdi, ona 78
gör ə də Fransada hesab edirdilər ki, kardinalın xarici siyasətini Roma kuriyası istiqam ətləndirir (papa imperiyanın tam dağılmasını istəmirdi). Lakin kardi- nalın diplomatiyası imperiyanın xeyrinə yönəlməmişdi. Mazarini Rişelyenin kursunu davam etdirirdi v ə belə bir fikri tez-tez təkrarlayırdı ki, Almaniyada müharib
ə dini müharibədən çox, Avstriya evinin siyasi ambisiyalarına qarşı mübariz
ə idi (7, 162). Dig
ər tərəfdən, Fransanın müttəfiqləri cəbhəsində də vəziyyət mürəkkəb- l əşmişdi. Belə ki, İsveç və Danimarka arasındakı rəqabət 1643-1645-ci illərdə müharib əyə gətirib çıxardı. Mazarini bu münaqişənin ləğvi üçün çox böyük c əhdlər göstərməyə nail oldu. İsveç Yutlandiyanı ələ keçirib Zelandiyaya daxil oldu v ə Kopenhageni mühasirəyə aldı (5, 332). 1645-ci ildə Bromsebr sülhünə gör ə, İsveç Skandinaviya yarımadasının cənubunu, Norveçin bəzi şərq vilayət- l ərini (Emtland, Xeryedalen, Boxusland), Qotland, Ezel və Bornxolm adalarını ala bildi (5, 338). Bromsebr sülhü il ə Baltikada öz mövqeyini möhkəmləndirən İsveç yenid
ən öz ordusunun Almaniyada fəaliyyətini bərpa etdirdi və 1646-cı ilin ya- zında Cənubi Çexiyadakı Yankovo adlı yerdə imperatorun və Bavariya knya- zının qoşunlarını ağır məğlubiyyətə uğratdı; daha sonra o, Çexiya və Avstriya torpaqları üzərinə hücuma keçməklə Praqanı və Vyananı hədələməyə başladı (5, 403). Yeni imperator III Ferdinand (1637-1657) artıq müharibəni uduzduğunu başa düşmüşdü. Hər iki tərəf sülh danışıqlarına meyl edirdi və bunun səbəbi bir t ərəfdən, maliyyə çətinliyi idisə, digər tərəfdən, Almaniyada yadelli qoşunların özbaşınalığına və talanlarına qarşı genişlənən partizan hərəkatına bağlı idi. Konkret Fransaya g əlincə, iqtisadi, siyasi və sosial problemlər ucbatından, o, sülh
ə getməyə məcbur idi. Ölkədə Fronda – daxili siyasi böhran yetişirdi. H ələ 1638-ci ildə papa və Danimarka kralı tərəfləri müharibəni dayan- dırmağa çağırmışdı. İki il sonra sülh danışıqları ideyası Regensburqda çağrılan reyxstaqda s əsləndirildi. Sülhün konkret diplomatik hazırlığı isə xeyli uzandı. Yalnız 1644-cü ilin 4 dekabrında Münsterdə sülh konqresi başladı. Burada imperatorla Fransa arasında danışıqlar aparıldı; 1645-ci ildə isə Vestfaliyanın dig ər şəhəri Osnabryukda İsveç - İmperiya danışıqları ilə müşayiət olunan dig ər konqres çağrıldı. Bel ə bir miqyasda beynəlxalq forum ilk dəfə çağrıldığından, prosedur m əsələlərin həllinə də xeyli vaxt sərf olundu. Qərarların qəbulu həm də ona gör ə çətinləşirdi ki, diplomatların danışıqlar apardığı vaxtda ordular döyüş- m əkdə davam edirdi v hər bir yeni qələbəni konqres iştirakçıları öz iddialarını əsaslandırmaq üçün arqument olaraq gətirirdilər. Danışıqlardı III Ferdinandın səfiri, çox bacarıqlı diplomat Trautmans- dorfun bütün c əhdləri İsveçin iddialarını təmin etməklə onu Fransadan ayırmaq v ə imperiya üçün əlverişli şərait yaratmağa yönəlmişdi. Lakin İsveç kardinal Mazarininin idar ə etdiyi fransız «çarxı»na möhmək bağlanmışdı (7, 163). Mazarini is ə, əksinə, Brandenburq knyazını İsveçin Baltik dənizinin cənub 79
sahili il ə bağlı iddialarına qarşı çıxmaq üçün qızışdırırdı və bununla da İsveçi əlində saxlayırdı. Sülh müqaviləsinin qəti şərtləri Münsterdə 1648-ci il oktyabrın 24-də bağlandı. Bel əliklə, Çexiyada lokal bir münaqişədən başlayıb Şimali Almaniyaya adlayan v ə Mərkəzi Avropanın nəhəng məkanını əhatə edən Otuzillik müharibə öz orbitin ə əksər dövlətləri qatdığından, ilk ümumavropa miqyaslı müharibə oldu. Vestfaliyanın yuxarıda qeyd olunan iki şəhərində imzalanan sülhün şərt- l ərinə görə, İsveç Ştettin limanı ilə birgə bütün Qərbi Pomeraniyanı və Şərqi Pomeraniyanın kiçik bir hissəsini, Rigen və Volin adalarını, həmçinin Pome- raniya körf əzi üzərində hüquqları qazanırdı. Pomeraniya hersoqları qismində İsveç kralları imperiya knyazlarına çevrilirdi və imperiyanın daxili işlərinə birbaşa müdaxilə etmək hüququ qazanırdı. İmperiya mülkləri olaraq Bremen və Ferden
arxiyepiskopluqlarının müsadirə edilib dünyəviləşdirilmiş torpaqları da İsveçə keçirdi. İsveç, həmçinin böyük pul təzminatı alırdı. Şimali Almaniyanın iri çayları olan Vezer, Elba və Oderin mənsəbinə nəzarət İsveçə keçirdi. Böyük bir dövl ətə çevrilən İsveç Baltika üzərində hakimiyyətini reallaşdırmış olurdu (1, 43; 5, 404). Vestfal sülhün ə görə, birləşmiş Əyalətlər Respublikasının müstəqilliyi tanınırdı. Sülhün tərkib hissəsi olan Münster müqaviləsinə görə, bu respub-lika- nın suverenliyi, ərazi çərçivəsi, Antverpenin statusu məsələləri həll edirdi (1, 43). İsveçrə konfederasiyası da Vestfal sülhü ilə birbaşa tanış oldu. O, öz əra- zisini xeyli genişləndirə də bildi (2, 9-10). Fransanın dəstəklədiyi Brandenburq knyazl ığı, sülhə görə, Şərqi Pomeraniyanı, Maqdeburq arxiyepiskopluğunu, Qalberşton və Minden yepiskopluqlarını əldə edir və bununla da, Paris istəyinə nail olur: şimalda imperatora əks olan iri bir mülk yaradır. Bu knyazlığın Al- maniyada nüfuzu k əskin şəkildə artır. Saksoniya Lujiski, Bavariya isə Yuxarı Pfalsı qazanır (1, 45; 5, 404). Vestfal sülhü Almaniyanın siyasi pərakəndəliyini bir az da möhkəm- l əndirir. Alman knyazları öz aralarında ittifaq və xarici dövlətlərlə müqavilə bağlamaq hüququ qazanır, bu isə faktiki onların suverenliyini təsbit edirdi. İmperiya özü seçkili monarx və reyxstaq başda olmaqla formal dövlətlər birliyin ə çevrilir. Fransaya g əlincə, başlamış olan parlament frondası ilə əlaqədar o, danı- şıqları tez başa çatdırmağa çalışırdı və hətta kiçik ərazi qazancları ilə kifayət- l ənməyə də hazır idi. Vestfal sülhünə görə, Fransa Elzası (onun tərkibinə for- mal c əhətdən daxil olan Strasburqdan başqa), Zundqaunu və Xagenaunu alırdı, 100 ild ən çox əlində olan Lotaringiyanın üç yepiskopluğu – Mets, Tul və Verden üz ərində hüquqlarını təsdiqləyirdi. İmperiyanın 10 şəhəri Fransanın q əyyumluğuna keçirdi (5, 404; 1, 42; 7, 163). Bundan əlavə, Fransa İsveç ilə birg ə Vestfal sülhünün təminatçısı elan olunurdu (7, 163). Fransa diplomatiyası tarixinin əhəmiyyətli mərhələlərindən biri də Culio Mazarininin f əaliyyəti ilə bağlıdır. Əvvəlki paraqrafda biz Culio Mazarininin Otuzillik müharib ənin sonuncu mərhələsində Fransanın xarici siyasətində 80
xidm ətlərini nəzərdən keçirdik. Lakin Otuzillik müharibə, o cümlədən onun sonuncu m ərhələsi daha çox Rişelyenin adına bağlıdır, baxmayaraq ki, Vestfal sülh müqavil ələrinin hazırlanması və bağlanması onun vəfatından (1642-ci il) sonrakı dövrün hadisələridir. Mazarini isə Rişelyenin ən bacarıqlı davamçısı kimi
Fransanın Avropa qitəsində xarici siyasi və diplomatik hegemonluğunun b ərqərar olması işini tamamlamışdır. Qeyd ed ək ki, Vestfal sülhündən sonra Fransanın xarici siyasətində iki əsas problem həllini gözləyirdi: İngiltərə ilə münasibətlərin normallaşdırılması v ə İspaniya ilə müharibə. İngilis-fransız ziddiyyətləri bu ərəfədə gərgin həd- din ə çatmışdı. Hələ kral I Karlın edamından əvvəl, 1648-ci ildə fransız höku- m əti Fransaya ingilis yun və ipək məmulatlarının idxalını qadağan etmişdi (7, 163). Buna cavab olaraq ingilis hökum əti fransız şərabının idxalına qadağa qoy muşdu. Kardinal Mazarini bu məsələdə İngiltərədən güzəşt almağa çalışır- dı. Lakin onun Londona göndərdiyi Krullenin missiyası uğursuzluğa düçar olur; bundan sonra h ər iki ölkə arasında «gömrük müharibəsi» başlayır (7, 163).
G ərgin fəaliyyətdən sonra Mazarini və onun köməkçisi Kolber İngiltərə il ə normal diplomatik münasibətləri bərpa etməyə müyəssər olur. Digər tə- r əfdən, İngiltərədə baş verən hakimiyyət dəyişikliyi Mazarinidə İspaniyaya qarşı mübarizədə yeni müttəfiq tapacağına ümid yaradırdı. Kardinal başa dü- şürdü ki, İngiltərədə xarici siyasətə artıq parlament deyil, birbaşa Kromvel n əzarət edir; ona görə də Mazarini vasitəçilərin köməyilə məhz Kromvelə bir- başa danışıqlara girir. 1562-ci ilin dekabrında Pikardiyanın intendantı de Bordo Londona gönd ərilir. Uzun sürən danışıqlardan sonra, 1657-ci ildə Fransa ilə İngiltərə arasında hərbi ittifaq bağlanır (4, 262). Mazarininin diplomatik uğurları içərisində, heç şübhəsiz, İspaniya ilə olan münasib ətləri xüsusi qeyd etmək lazımdır. Hələ Otuzillik müharibə ge- dişində başlayan Fransa-İspaniya münaqişəsi yalnız 1659-cu ildə Pireney sülhünün bağlanması ilə başa çatır. Pireney sülhün ə görə, Fransanın ərazisi xeyli genişlənir, baxmayaraq ki, fransızlar hərbi əməliyyatlar gedişində ələ keçirdikləri Franş-Konteni, Katalo- niyanın bəzi rayonlarını və Niderlanddakı qalaları İspaniyaya geri qaytarmalı olur. Fransaya is ə Flandriyanın bir hissəsi (qalalarla birlikdə), Artua qraflığının böyük hiss əsi və Russilyon qraflığı keçir. Yeni Fransa – İspaniya sərhəddi Pireneyl
ərdən keçirdi. İspaniya fransızların əlində olan Elzasa və Breyzaxa iddialarından əl çəkirdi, XIV Lüdovikin Navarra krallığı üzərində hüquqlarını tanıyırdı. Mazarini İspaniya ilə müharibə şəraitində olan Portuqaliyaya yardım etm
əyəcəyini öhdəsinə götürürdü (7, 165). Pireney sülhünün özün əməxsusluğu onda idi ki, müqavilə XIV Lüdo- vikin ispan infantası Mariya Tereziya ilə nigahını da nəzərdə tuturdu. Amma hiyl
əgər kardinal hər iki tərəfin bağladığı müqavilənin mətninə elə bir düzəliş el əmişdi ki, sonralar bu düzəliş Avropanın gələcək beynəlxalq münasibətlər tarixind ə böyük rol oynayacaqdı. İnfantanın cehizi – 500 min qızıl ekyü bir il 81
yarım ərzində ödənilməli idi, əks halda Mariya Tereziya ispan taxtına hüquq- larından əl çəkirdi. Mazarininin məqsədi aydın idi – İspaniya həmin vaxt müf- lis olmuşdu və qısa müddətdə bu qədər pulu ödəmək iqtidarında deyildi. Belə olan halda fransız diplomatiyası İspaniyanın daxili işlərinə – taxt-tac məsə- l əsinə qarışmaq imkanı qazanırdı. Sonrakı hadisələr Mazarininin hesablama- larının doğruluğunu göstərdi. İstər 1659-cu il Pireney sülhü, istərsə də İngiltərə ilə bağlanan 1655-ci il ticar ət və 1658-ci il hərbi müqavilələr Fransanın qitədə siyasi hegemonluğunu t əmin edirdi. 1658-ci ildə yaradılmış Reyn liqası isə fransızlara Almaniya və Avstriya işlərinə müdaxilə etmək imkanı verirdi. Bel əliklə, XVII əsrin ortalarına doğru Fransa Avropanın ən nümunəvi müt- l əq monarxiyası kimi, xarici siyasətində də eyni prinsiplərlə çıxış edirdi. Böhran- dan çıxan ölkə kardinal Rişelye kimi bacarıqlı siyasi və dövlət xadimi və onun sadiq davamçısı Culio Mazirininin, eləcə də bir sıra diplomatların gərgin əməyi say əsində effektli nəticələr əldə edə bildi. Almaniya, Avstriya və İspaniya kimi güclü r əqiblərini zəiflətməyə müyəssər olan Fransa, onunla hesablaşmayan h ərbir rəqiblərini sıradan çıxarmışdı. Fransız sarayı Avropanın ən möhtəşəm sarayı idi; bütün Avropa monarxları fransız kralından ehtiyat edirdilər; fransız dili
diplomatiyanın və beynəlxalq sənədlərin rəsmi dilinə çevrilmişdi. Yeni dövrün astanasında Fransanın üstünlüyü mərhələsi başlayırdı.
1.
Bekir Sitki Baykal. Yeni zamanda Avrupa tarihi. II cilt. I Kitab. Otuz yıl savaşı devri. Ankara: 1988 2.
Yeni zamanda Avrupa tarihi. Ankara: 1994 3.
Ивонин Ю.Е. Императоры, короли, министры. Смоленск: 1998 4.
История дипломатии (с древнейших времен до 1919 года). М.: 2005 5.
История средних веков. Т.2. Раннее новое время. М.: 2000 6.
Кнехт Р. Ришелье. Ростов на Дону: 1995 7.
Мусский И.А. Сто великих дипломатов. М.: 2004
Е.Г.ГЕЗАЛОВА РЕЗЮМЕ Возобновив союз со Швецией, Франция предприняла дипломатические усилия для активизации борьбы на всех фронтах Тридцатилетней войны. В 1635 году Франция сама вступила в войну. В 1635-1642 гг. французы овладели Эльзасом, одержали ряд по- бед в Южных Нидерландах. В 1643-1645 гг. Мазарини приложил немало усилий, добиваясь прекращения это- го конфликта. В 1648 году Франция заключила с Австрийскими Габсбургами Вестфальский мир, а в 1659 году – Пиренейский мир с Испанией.
82
FRANCE’S FOREIGN POLICY IN THE YEARS OF 1635-1959 Y.Q.GOZALOVA SUMMARY
France was the leading country in Europe towards the middle of the seventeenth centu- ry. But it was a very tense relations with Germany and Spain. The war resulted in strained rela- tions.
Key words: diplomacy, war, France, Germany, Spanish 83 Yüklə 259,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|