Nigar Hüseynova

Qüzey  Qafqaz 
Cümhuriyyəti” 
vә
 
“
Tersk-Dağıstan və Cənubşərqi Birliyi
” kimi tәşkilatlarda dini ön plana çәkәn 
mühafizәkarlara qarşı Türklәşmiş Dağıstan  İdeyasından  müdafiә ediblәr. Ancaq Bolşevik ruslar 
1918-ci  ildә  Dağıstanı  tәkrar  işğal  edәrәk  burada  muxtar  bir  cümhuriyyәt  yaradıblar.  Qumuq 
Türkcәsi  dә  bu  cümhuriyyәtin  7  rәsmi  dilindәn  birinә  çevrilib  (Tombuloğlu,  2003;187).  Noqay 
Türkcәsinin yazı dili tarixi Qıpçaq qoluna mәnsubdur vә Qazax, Qaraqalqap lәhçәlәrinә yaxındır 
(Akbaba, 2015:315). 
Qumuqların  ad
әt 
və  ənənələri
  (gәlәnәk  vә  görәnәklәri)  Qumuqlarda  da  digәr  türk 
boylarında  olduğu  kimi  beşik  kәrtmәsi  (beşik  kuda),  nişanlama  (nişan  saluw),  başlıq  pulu,  üz 
görümçәyi, süd haqqı kimi gәlәnәklәr vardır. Onlarda çox uşağa malik olmaq xoşbәxtliyin işarәsi 
kimi qәbul edilir (Alpargu, 1996:15-20). 
Noqaylarda  uşağın  dünyaya  gәlmәsi  prosesindә  ahıl  qadınlar  toplanıb  doğuma  yardım 
edir.  Doğumun  yaxınlaşdığı  әsnada 
mamelek
 
deyilәn  bir  un  halvası  bişirirlәr.  Doğumdan  sonra 
yardıma  gәlmiş  qadınlara  vә  uşağı  olan  anaya  bu  halvadan  verib  noqaylara  mәxsus  çay  içirlәr. 
Ertәsi  günü  әbәçә
 
xanım  evdә  kәsdirdiyi  bir  toyuğu  doğan  qadına  gәtirir,  gәlin  dә  ona  can 
köynәyi,  muncuqla  bәzәdiyi  örpәyi  bağışlayır  (Akbaba,  2015:392).  Uşağın  göbәk  bağı  (kindik 
kәsüw)  kәsilir,  qaranlıq  düşәndәn  sonra  dua  edilәrәk  bir  yerә  quylanır.  Körpә  içinә  isti  qum 
sәrilmiş 
cayalıq 
deyilәn  pambıq  bezlә  qundaqlanır,  qundaq  açıldıqdan  sonra  ona 
it  köylək
 
dediklәri  bir  köynәk  geyindirilir  vә  bu  köynәk  uşağın  qırxı  çıxana  kimi  әynindә  qalır,  qırx 
tökülәndәn sonra itә atılır ki, uşağa şәr qüvvәlәrin xәtәri toxunmasın. Dünyaya gәlәn uşaq üçün 
beşik  toyu,  bala  körm
ә  (bala  görmә), 
balağa  at  atama
  (uşağa  ad  vermә), 
baladı  köz  tiyüwdən 
saxlama
  (uşağı  nәzәrdәn  qoruma),
  balağa  qırx  köylək  kiydirmə
  (qırxdan  çıxarma), 
tis  edigi
  (diş 
hәdiyi), 
baladın  yürməsi-qalaqay  tığırtpaq
  (uşağın  yerimәsi-kalakay  diyirleme),
  baladın  (uldın) 

---

 
 
49 
 
sünnət  bolması,  əmşəktən  taslama
  (süddәn  kәsmә)  kimi  adәtlәr  hәyata  keçirilir  (Akbaba, 
2015:393). 
Qumuq  әdәbiyyatı  şifahi  vә  yazılı  olmaqla  iki  qolda  öyrәnilir,  ancaq  onlar  şifahi 
әdәbiyyata  daha  çox  önәmlә  yanaşıblar.  Qumuq  uluları  “