|
Nisa Surəsi 77-80
|
səhifə | 9/70 | tarix | 29.05.2018 | ölçüsü | 12,12 Mb. | | #46731 |
| namazların hər ikisi də qısaldılmalıdırmı? deyə soruşdum. Buyurdu
ki: "Bəli, amma qorxu namazı, qorxusuz bir mühitdə reallaşdırılan
səfərdəki namazdan daha çox qısaldılmağı haqq edər." [c. 3,
s. 302, h: 12/921]
Məhrum la Yahzuruh-ul Fakih adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciriylə
Zürare və Məhəmməd b. Müslimdən belə rəvayət edər: Biz
İmam Misə (ə.s) soruşduq: "Səfəri namaz haqqında nə buyurarsınız?
Necə qılınar? Qaç/neçə rükətdir?" Buyurdu ki: "Uca Allah belə buyurur:
'Yer üzündə səfər ettiginiz zaman... namazı qısaltmanızda
sizə bir günah yoxdur.' Bu baxımdan, səfərdə namazı qısaldaraq
etmək, eynilə mukimken tam etmək kimi vacibdir." Dedik
ki: "Amma uca Allah, 'sizə bir günah yoxdur.' buyurur, 'edin...'
demir ki. Mukimken namazı tam etmək kimi, səfərdə qısaldaraq
etmək necə vacib olar?"
Buyurdu ki: "Uca Allah, 'Şübhəsiz Səfa ilə Merve, Allahın ni-
114 ......... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
şanlarındandır. Kim Allahın evini həcc edər və ya ümrə etsə,
onları təvaf etməsində özünə bir günah yoxdur.' buyurmur
mu? Və Səfa ilə Merveni təvaf etmək fərz deyilmi? Çünki uca
Allah, bunu kitabında və Peyğəmbəri -saada praktikada tətbiq etmişdir. Eyni
şəkildə səfərdə namazı qısaltmaq da Peyğəmbərin (s. a. a) həqiqətən
tətbiq etdiyi və uca Allahın kitabında zikr etdiyi bir hökmdür."
Dedik ki: "Yaxşı səfərdə bir namazı dörd rükət edən kimsə,
namazını yeniləməlimi, deyilmi?"
Buyurdu ki: "Əgər ona namazları qısaltma ayəs(n)i oxunmuş və açıqlanmış buna baxmayaraq yenə də dörd rükət olaraq etmişsə, namazı yenidən etməsi lazımdır. Əgər ayə özünə oxunmamışsa və bu hökmü də bilmirsə, dörd rükət olaraq etdiyi namazı yeniləməsi lazım deyil. Bütün namazların
səfərdə iki rükət qılınması fərzdir. Axşam namazı xaric. Bu namaz
üç rükətdir və qısaltması olmaz. Çünki Rəsulullah (s. a. a) səfəri
ikən də, mukim ikən də onu üç rükət halında buraxmışdır [üç
rükət olaraq etmişdir]."
et-Dürr-ül Mensur təfsirində, Ibni Əbi Şeybe, ABŞ b. Hamid,
Əhməd, Müslim, Əbu Davud, Tirmizi, Nəsəs(n)i, Ibni Macə, Ibni Carud,
Ibni Huzeyme, Tahavi, Ibni Cərir, Ibni Münzir, Ibni Əbi Xatəm, ən/en-
Nuhhas -Nasih adlı əsərində- və Ibni Hibban, Yala b. Ümeyyedən
belə rəvayət edərlər: Ömər b. Hattaba soruşdum: "Kafirlərin sizə bir
pislik etmələrindən qorxsanız, namazı qısaltmanızda sizə
bir günah yoxdur." buyurulur. [Bu səbəbdən bu hökm qorxuyla elin idilidir.]
İndi isə, insanlar güvənə qovuşmuşlar." Ömər mənə
dedi ki: "Sənin heyrətləndiyin şeyə mən də heyrətlənmiş və bunu
Rəsulullaha (s. a. a) soruşmuşdum. Buyurmuşdu ki: Bu Allahın sizə
verdiyi bir sədəqədir [tanışı bir asanlıqdır]. Onun sədəqəsini qəbul
edin/əldə et."
Yenə eyni əsərdə, ABŞ b. Hamid, Nəsəs(n)i, Ibni Macə, Ibni Hibban
və Beyhaki -Süneninde- Ümeyye b. Xalid b. Əsədən belə rəvayət
edərlər: Ümeyye, Ibni Ömərə soruşar: "Sən tərəfindən səfərdə namazı qısaltmaq
caizdirmi? Çünki Allahın kitabında da buna bağlı bir
hökm görə bilmirik. Mövcud olan hökm qorxu namazı ilə əlaqədardır."
Nisa Surəsi 101-104 ............... 115
Ibni Ömər bu cavabı verər: "Ey qardaşımın oğulu, uca Allah Hz. Məhəmmədi (s. a. a) göndərərkən biz bir şey bilməzdik. Biz nə ediriksə,
Rəsulullahdan gördüyümüz kimi edirik. Səfərdə namazı
qısaltmaq da Rəsulullahın (s. a. a) tətbiq etdiyi bir sünnədir."
Eyni əsərdə, Ibni Əbi Şeybe, Tirmizi -səhih olduğunu ifadə edərək-
və Nəsəs(n)i Ibni Abbasdan belə rəvayət edərlər: "Rəsulullah ilə birgə
Məkkə ilə Mədinə arasında heç bir şeydən qorxmadığımız, təhlükəsizlikdə
olduğumuz halda dörd rükətli namazı iki rükət olaraq etdik."
Eyni əsərdə, Ibni Əbi Şeybe, Əhməd, Buxari, Müslim, Əbu
Davud, Tirmizi və Nəsəs(n)i, Herise b. Veheb el-Huzaidən belə rəvayət
edərlər: "Rəsulullah ilə birlikdə çox sayda insan varkən və özümüzü
tamamilə təhlükəsizlikdə hiss edərkən, günortan və ilkindi namazlarını
iki rükət etdik."
el-Kafidə müəllif öz rəvayət zənciriylə Davud b. Ferkaddan
belə rəvayət edər: İmam Cəfər Sadiğə (ə.s) dedim ki: "Çünki namaz
inananlar üzərində sabit bir fərzdir." ayəs(n)i haqqında nə buyurarsınız?"
Dedi ki: "Namaz sabit və heç bir şəkildə dəyişməz bir
fərzdir, demək istənir. Bir az erkən etməyin və ya bir az keç etməyin
sənə zərər verəcək deyil. Yetər ki bu etdiyin, namazın tamamilə
itməsinə səbəb olmasın. Əks halda uca Allahın bu
sözünün əhatəsinə girərsən: "Namazı məhv etdilər, şəhvətlərinə
peyklər. Işte bunlar, azğınlıqlarının cəzalarını görəcəklər."
(Məryəm, 59) [Fürus(n)u Kafi, c. 3, s. 270, h: 13]
Mən deyərəm ki: Burada namazların vaxtlarının genişliyinə işarə
edilir. Necə ki başqa rəvayətlərdə də bu anlama işarə edilmişdir.
Təfsir-ul Ayyaşidə Məhəmməd b. Müslimdən, o da İmam Mis
(ə.s) və İmam Sadiqdən (ə.s) birinin, səfərdə axşam namazıyla
əlaqədar olaraq belə buyurduğunu rəvayət edər: "Əgər bir müddət gecikdirmiş
olsansa da/də/dahi onu tərk etmə. Sonra şam namazını edərkən
onu da edə bilərsən. Diləsən akşamüzeri günəş batdıqdan sonra şəfəqdə
meydana çıxan qızardı itənə qədər gedə bilər sonra edə bilərsən.
Çünki Rəsulullah günorta və ilkindi namazlarını birlikdə və axşam
116 ..... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
və şam namazlarını da birlikdə (cem edərək) etmişdir. Bəzən təxir
edir (təxirə salır), bəzən də təqdim edirdi (önə al/götürürdü). Çünki
uca Allah, 'namaz inananlar üzərində sabit bir fərzdir.' buyurmuşdur.
Burada namazın möminlər üzərində fərz olduğu nəzərdə tutulmuşdur;
başqa deyil. Çünki əgər ayədə Sünnilərin iddia etdikləri kimi,
beş namazın ancaq özlərinə aid xüsusi vaxtlarda qılınmasının
zəruriliyi nəzərdə tutulsaydı, Rəsulullah namazları birləşdirərək
etməzdi və onların dedikləri kimi edərdi. Halbuki Rəsulullah (s. a. a)
dini daha yaxşı bilərdi, dinin hökmlərindən hər kəsdən çox xəbərdar idi.
Əgər beləsi daha xeyirli olsaydı, Hz. Məhəmməd (s. a. a) bunu
əmr edərdi."
"Necə ki Sıffin döyüşündə Əmr-ül Möminin Əli (ə.s) ilə birgə
olanlar günorta, ilkindi, axşam və şam namazlarını etməyə fürsət tapa bilmədikləri
üçün Hz. Əli (ə.s) onlara piyada və minikdə ikən təkbir, təhlil
və təsbeh gətirmələrini əmr etdi. Çünki uca Allah, 'Eger qorxsanız,
piyada və ya minikdə ikən qılın.' [Bəqərə, 239] buyurmuşdur. Hz.
Əli (ə.s) əmr etdi, onlar da belə etdilər."
Mən deyərəm ki: Görüldüyü kimi, bu rəvayətlər daha əvvəl etdiyimiz
şərhlərlə üst-üstə düşür. Işaret etdiyimiz bu mənas(n)ı dəstəkləyən
hədislər, xüsusilə Ehlibeyt İmamları (Allahın salamı onlara olsun)
kanalıyla çox rəvayət edilmişdir. Biz, bunlardan bəzi nümunələr
təqdim etdik.
Bilin ki, Ehlisünnet qaynaqlarında, yuxarıdakı şərhlərlə
ziddiyyət təşkil edən bəzi rəvayətlər də vardır. Lakin bunlar da öz aralarında
ziddiyyət ifadə etməkdədirlər. Bunların və xüsusidə qorxu namazının, ümumiyyətlə
də səfəri namazının kısaltılışını mövzu alan/sahə rəvayətlərin qiymətləndirməsi,
fiqh elminin sahəsinə girər.
Təfsir-ul Qummuda, "(Düşməniniz olan) toplulugu izləməkdə
zəiflik göstərməyin..." ayəsiylə əlaqədar olaraq belə deyilir:
"Bu ifadə Al/götürü Imran surəsində iştirak edən, 'Eger siz (Uhudda) bir
yara aldınızsa, onlar da bənzəri bir yara almışlar.' [Al/götürü Imran,
140] ayəsinə ətf edilmişdir; onunla elin idilidir, ona istiqamətli bir şərhdir."
Nisa Surəsi 101-104 ........................... 117
Biz söz mövzusu ayəs(n)i təfsir edərkən eniş səbəbini zikr etmişdik.
Nisa Surəsi 105-126 ........................................................... 119
120 .................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
105- Allahın sənə göstərdiyi şəkildə insanlar arasında hökm edəsin
deyə sənə kitabı haqq ilə endirdik; xainlərin müdafiəçisi
olma!
106- Və Allahdan bağışlama istə. Şübhəsiz Allah, çox bağışlayıcı
və əsirgəyicidir.
107- Özlərinə xainlik edənlərdən yana məşğul olmağa qalxma
(onları müdafiə etmə); çünki Allah xainlikdə irəli gedən günahkar birini
sevməz.
108- Insanlardan gizlənirlər (utanırlar) da Allahdan
gizlənmirlər (utanmırlar). Halbuki gecə, ONun razı olmadığı
sözü düşünüb qurarlarkən O, onlarla bərabərdir. Allah, onların
etdikləri hər şeyi əhatə edicidir.
109- Haydı siz dünya həyatında onlara tərəf çıxıb müdafiə etdiniz,
ya qiyamət günü Allaha qarşı onları kim müdafiə edəcək yaxud onlara
kim vəkil olacaq?!
110- Kim də bir pislik edər yaxud nəfsinə zülm edər də sonra
Allahdan bağışlanma diləsə, Allahı çox bağışlayıcı və əsirgəyici
tapar.
111- Kim bir günah qazansa, onu ancaq öz əleyhinə qazanmış
olar. Allah biləndir, hikmət sahibidir.
112- Kim bir səhv və ya günah işlər də sonra onu bir günahsızın
üzərinə təyin etsə, şübhəsiz ki, böyük bir böhtan və açıq-aşkar bir günah
yüklənmiş olar.
113- Allahın sənə lütf və rəhməti olmasaydı, onlardan bir
qrup səni çaşdırıb sapdırmağa cürət etmişdi. Lakin onlar yalnız
özlərini çaşdırıb sapdırarlar; sənə heç bir zərər verə bilməzlər. Allah
sənə kitabı (vəhyi) və hikməti endirdi, sənə bilməyəcəyin şeyləri
öyrətdi. Allahın lütfü sənə həqiqətən böyükdür.
114- Onların pıçıldaşmalarının bir çoxunda xeyr yoxdur. Tək
sədəqə yaxud yaxşılıq ya da insanların arasını düzəltməyi əmr edən
xaric. Kim Allahın razılığını qazanmaq məqsədiylə bunu etsə, biz
ona yaxında böyük mükafat verəcəyik.
Nisa Surəsi 105-126 ................... 121
115- Kim də özünə doğru yol müəyyən olduqdan sonra Peyğəmbərə
qarşı çıxar və möminlərin yolundan başqa bir yola xəbərdar etsə,
onu getdiyi istiqamətdə icra edər və cəhənnəmdə yalvarıq. Ora nə pis
bir çatış yeridir!
116- Çünki Allah, özünə ortaq qaçılmasını bağışlamaz;
bundan başqasını dilədiyi kimsə üçün bağışlayar/hədiyyələr. Allaha ortaq qaçan
kimsə, həqiqətən tünd bir pozğunluğa düşmüşdür.
117- Onlar Allahın xaricində təsirləri olmayan passiv tanrılardan
başqasına tapınmazlar və heç bir xeyrlə əlaqəsi olmayan Şeytandan
başqasına tapınmazlar.
118- Allah onu lənətləmiş, o da demişdi ki: "Əlbəttə sənin qullarından
müəyyən bir pay alacağam.
119- Onları mütləq sapdıracağam, şübhəsiz onları boş qurun idilərə
boğacağam, qətiliklə onlara əmr edəcəyə(i)m də heyvanların
qulaqlarını yaracaqlar, şübhəsiz onlara əmr edəcəyə(i)m də Allah-
'ın yaratdıqlarını dəyişdirəcəklər." Kim Allahı buraxar da Şeytanı
dost əldə etsə, əlbəttə açıq-aşkar bir ziyana uğramışdır.
120- (Şeytan) onlara söz verər və onları ümidləndirər; halbuki
Şeytanın onlara söz verməsi, aldatmacadan başqa bir şey deyil.
121- Işte onların çatacağı yer/yeyər cəhənnəmdir; ondan qaçıb xilas olacaq
bir yer də tapa bilməyəcəklər.
122- İnanıb yaxşı işlər edənləri də, altından çaylar axan cənnətlərə
yerləşdirəcəyik. Orada davamlı qalacaqlar. Bu, Allahın
gerçək vədidir və Allahdan daha doğru şifahi/sözlü kim ola bilər?
123- (İş) nə sizin qurun idilərinizlə, nə də Ehlikitabın qurun idiləriylə
olmaz. Kim bir pislik etsə, onunla cəzalandırılar və özü
üçün Allahdan başqa nə bir dost, nə də bir köməkçi tapar.
124- Kişi olsun, qadın olsun, hər kim də mömin olaraq bəzi
yaxşı işlər etsə, işdə onlar cənnətə girərlər və onlara nüvə
qırıntısı qədər belə zülm edilməz.
125- Iyilik edərək özünü Allaha təslim edən və Ibrahimin
hanif (Allahı bir tanıyan) dininə təbii/tabe olan kimsədən din baxımın-
122 ......... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
dan daha yaxşı kim vardır? Allah Ibrahimi dost əldə etmişdir.
126- Göylərdə və yerdə nə varsa, hamısı Allahındır və Allah hər
şeyi əhatə etmişdir.
AYƏLƏRİN ŞƏRHİ
Ayələrin üzərində düşündüyümüz zaman, bir axış bütünlüyünə
sahib olduğunu; mühakimədə ədalət qanununu güdməyi tövsiyə etmə
məqsədinə istiqamətli olduğunu; hakim və hakimin, kim olsalar olsunlar
mühakiməsində və hökmündə haqsızlara meyl göstərməsini və haqq
sahiblərinə haqsızlıq etmələrini qadağan etməyi hədəflədiyini görərik.
Bu söylədiyimiz mövzulara da, ayələrin endiyi mühitdə yaşanan
kimi hadisələrə işarə edilərək və bununla elin idili olaraq mövzunu yaxından
maraqlandıran dini həqiqətlərdən, bunların imtina edilməzliyindən,
uyğun gəlilmələrinin zəruriliyindən danışılaraq və möminlərin
diqqəti, "Din ancaq həqiqətdir, ad deyil. Haqq adını daşımaq deyil,
haqqa riayət etmək fayda verər." universal gerçəyinə çəkilərək
toxunulmuşdur.
Aydın olduğu qədəriylə bu hekayə, bu ayədə işarə edilən bir hadisələ
əlaqədardır: "Kim bir səhv ya da günah işlər də sonra onu bir günahsızın
üzərinə təyin etsə, şübhəsiz ki, böyük bir böhtan və açıq bir günah
yüklənmiş olar." Bu ayə göstərir ki, o dövrdə günahsız insanların
üzərinə yıxıla biləcək növdən oğurluq, adam öldürmək, başqasının
malını tələf etmək və ya zərər vermək kimi günahlandırar/cinayətlər işlənirdi və
bu cür cinayətlər/günahları işləyənlərin Hz. Peyğəmbəri (s. a. a) hökm vermədə
yanıltmağa cürət etmələri də ehtimal daxilində idi. Lakin Allah onu,
bu kimi art niyyətli insanların sapdırma cəhdlərinə qarşı qorumuşdur.
Bundan da aydın olur ki, ayələr qrupunun başlarındakı bu
ifadələrdə də bu hekayəyə işarə edilir: "Xainlərin müdafiəçisi olma...",
"Insanlardan gizlənirlər (utanırlar)...", "Haydı siz onları
müdafiə edin..." Hərçənd xainlik, ümumiyyətlə əmanətlərlə əlaqədar olaraq gün-
Nisa Surəsi 105-126 ................... 123
dəmə gələn bir vəziyyətdir; ancaq burada, "Allah xainlikdə irəli gedən
günahkar birini sevməz. Insanlardan gizlənirlər (utanırlar)..."
ifadəsini təfsir edərkən vurğulayacağımız kimi, oğurluq kimi
bir vəziyyətlə əlaqədar olaraq istifadə edilmişdir. Burada güdülən xüsus isə
budur: Möminlər bir nəfs kimidirlər. Içlerinde birinə aid olan maldan,
başqaları da güdmə və toxunulmaz olması nöqtəsində məsuldur.
Digər möminlər də o malı qorumaq və gözləməklə öhdəçiliklidir.
Bu səbəbdən möminlərdən bəzilərinin digər bəzisinin malına
istiqamətli bir təcavüz etməsi, özlərindən yenə özlərinə
istiqamətli bir xəyanət mövqesindədir.
Ayələr üzərində bir az daha düşündüyümüz zaman, hekayə bir az
daha canlanar zehinimizdə və belə bir tablo/cədvəl meydana çıxır gözümüzün
qarşısında: Bəziləri bəzilərinin malını çal/oğurlamışlar. Məsələn Rəsulullaha
(s. a. a) aparılır. Bu sırada oğru, günahsız birini ittiham edir, cinayət/günahı
onun üzərinə atır. Oğrunun qohumları da öz lehlərinə bir
hökm çıxarması üçün Peyğəmbərə (s. a. a) israrla yalvarıb xahiş edirlər.
O qədər irəli gedirlər ki, hökmün günahsız adamın əleyhinə
çıxması yolunda Rəsulullahı (s. a. a) yanıltmaq üçün həddindən artıq səy göstərirlər.
Bunun üzərinə ayələr enir və uca Allah, haqsız yerə
günahlandırılan adamı ağlayır.
Bu baxımdan ayələr, eniş səbəbləri məzmununda rəvayət edilən
Əbu Tuma b. Ubeyrikin oğurluğu hekayəsiylə maraqlı bir üst-üstə düşmə ərz
etməkdədir. Daha əvvəl dəfələrlə söylədiyimiz kimi, rəvayət edilən
eniş səbəbləri ilə əlaqədar hekayələr, ümumiyyətlə qaynaqlarda köçürülən
hekayələrin uyğun bir Quran ayəsinə uyğunlaşdırılması şəklində qiymətləndirilmişdir.
Bu ayələrdən ayrıca Peyğəmbərimizin (s. a. a) verdiyi hökmlərin
hüccet olması və onun bu baxımdan günahsız olduğu aydın olur. Bunun
yanında digər bəzi gerçəklərə də işarə edilir ki, inşallah
bunları da açıqlayacağıq.
"Allahın sənə göstərdiyi şəkildə insanlar arasında hökm edəsin deyə
sənə kitabı haqq ilə endirdik." İnsanlar arasında hökm etmək dəyincə,
insanın ağılına gələn ilk şey, insanların mühakimə işləriylə əlaqədar çe-
124 ........ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
kişmeleri və ixtilaflarını veriləcək hökm vasitəçiliyi ilə aradan qaldırmaqdır.
Uca Allah, kitabın (Quranın) indirilişinin məqsədi olaraq insanlar
arasında hökm etməyi göstərmişdir. Bu baxımdan təfsirini təqdim etdiyimiz
ayənin məzmunuyla, daha əvvəl detallı bir şəkildə ələ aldığımız,
"Insanlar bir tək ümmət idi, sonra Allah müjdələyici və xəbərdarlıqçı
olaraq peyğəmbərləri göndərdi. Insanlar arasında anlaşmazlıga
düşdükləri mövzularda hökm vermələri üçün onlarla birlikdə haqq
məzmunlu kitabları da endirdi..." (Bəqərə, 213) ayəsinin məzmunu arasında
bənzəmə vardır.
Bu səbəbdən, xüsusi bir məsələylə əlaqədar olan "Allahın sənə
gösterdigi... sənə kitabı haqq ilə endirdik." ayəs(n)i, ümumi xüsusiyyətli olan
"İnsanlar bir tək ümmət idi..." ayəsinə bənzəməkdədir. Ancaq
təfsirini təqdim etdiyimiz ayədə əlavə bir xüsus daha var. O da
Rəsulullaha (s. a. a) hökm səlahiyyəti tanıması, fikirini və baxışını
hüccet olaraq görməsidir. Çünki hökm etmə yəni, mühakimə edib
qərara məzmuna və iddia mövzusunu nəticələndirmə kimi bir barədə
hakimin və mühakiməçin (Peyğəmbərin) iddia mövzusuyla əlaqədar olaraq
ümumi hökmlərə və bütünsel qanunlara bağlı məlumata sahib
olmasının yanında öz fikirini icra etməsi, bildiyini
tətbiqə keçirməsi lazımlıdır. Çünki hökmlərin ümumisini və
insanların haqqlarını bilməklə, iddia mövzusu olan məsələni, əlaqədar
qanuna tətbiq edərək hökmə bağlamaq fərqli şeylərdir.
Bu halda, "Allahın sənə gösterdigi şəkildə insanlar arasında
hökm edəsin deyə..." ifadəsində keçən "göstərdiyi" təbiriylə nəzərdə tutulan
xüsus, görüş meydana gətirmə və hökmü təyin etmədiyər, bəzilərinin
ehtimal verdiyi kimi hökmləri və qanunları öyrətmə deyil.
Bu səbəbdən, ayələrin axışından qəbul etdiyimiz qədəriylə ayədə
izah edilən xüsus budur: Allah sənə kitabı endirdi; hökmlərini, şəriətini
və hökm verməsini öyrətdi ki, sənə bəxş etdiyi, icad etdiyi fikiri
və tanıtdığı hökmü buna əlavə edərək insanlar arasında hökm edəsin,
beləcə aralarındakı ixtilafları həllə qovuşdurasın.
"Xainlərin müdafiəçisi olma." Bu ifadə, bundan əvvəlki xəbər
cümləsinə ("hökm edəsin") ətf edilmişdir. Çünki bu cümlə də gər-
Nisa Surəsi 105-126 ................................................. 125
çekdə inşa (əmr) mənasını ehtiva edər. Yəni, sanki belə deyilmişdir: "Insanlar
arasında hökm et və xainlərin müdafiəçisi olma." Ayədə
keçən "hasim" sözü, bir iddianı və onunla əlaqədar hökmü müdafiə edən
kimsə deməkdir. Burada Peyğəmbərimizin (s. a. a), özündən
haqqlarını istəyənlərin əleyhinə olmaq üzrə xainləri müdafiə etməsi və
iddiaya tərəf olanlardan haqlı olanların haqqlarını etibarsız etməsi
qadağan edilir.
"Xainlərin müdafiəçisi olma." ifadəsinin, Peyğəmbərimizə
(s. a. a) istiqamətli olaraq hökm etməyə bağlı ümumi bir əmr xüsusiyyətində
olan əvvəlki ifadəyə ətf edilməsiylə belə bir nəticə də əldə etmək
mümkündür: Ayədə keçən xainlikdən məqsəd, başqalarının
haqqına təcavüz etməməsi lazım olan bir kimsənin başqalarının
haqqlarına istiqamətli hər cür hücumda ol/tapılmasıdır; tam əmanət edilən
bir şeyə xəyanət etmək deyil. Hərçənd, bir xüsusun güdülməsindən
ötəri, xüsusi xüsusiyyətli bir ifadə daha ümumi bir ifadəyə ətf edilə bilər,
ancaq üzərində dayandığımız mövzu belə bir xüsusdan uzaq kimidir.
Bu mövzuya irəlidə toxunacağıq.
"Və Allahdan bağışlama istə. Şübhəsiz Allah çox bağışlayıcı və əsirgəyicidir."
Ayələrin axışından diqqətə çarpanlaşdığı qədəriylə, bu ayədə
keçən "bağışlama"dan məqsəd, uca Allahdan insanın təbiətində
mövcud olan başqasının haqqlarını dişləyə, nəfsin ehtiraslı arzularına
meyl göstərmə imkanını örtməsini və bundan ötəri bağışlamasını
istəməkdir. Daha əvvəl dəfələrlə vurğuladığımız kimi "əfv"
və "bağışlama" sözləri Qurani Kərimdə fərqli faktlarla əlaqədar olaraq
istifadə edilər və bu fərqli faktların ortaq nöqtəsi isə "günah" xüsusiyyətli
oluşlarıdır. Bir şəkildə haqqdan sapmaq yəni.
Bu halda ayəs(n)i -hərçənd Allah doğrusunu hər kəsdən daha yaxşı bilər-
bu şəkildə mənalandıra bilərik: Əsla/çəkin xainləri müdafiə etmə, onlara meyl
gös-terme. Bu dayanıqlılığında müvəffəqiyyətli olmağı Allahdan dilə. Nəfsini
onların xəyanətlərini müdafiə etməkdən saxlamasını və nəfsinin ehtiraslı
arzularının təsiri altına girməsini önləməsini istə.
Bunun nəzərdə tutulduğunun dəlili, ayələrin axışı içində iştirak edən bu
ifadədir: "Allahın sənə lütf və rəhməti olmasaydı, onlardan bir
126 ....... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5
qrup səni çaşdırıb sapdırmağa cürət etmişdi. Lakin onlar yalnız
özlərini çaşdırıb sapdırarlar; sənə heç bir zərər verə bilməzlər."
Çünki ayə qəti bir dillə, onların Hz. Peyğəmbərin (s. a. a) duyğularını
qərbli seçmə, onu haqqın üzərinə keçirmə istiqamətinə doğru
hərəkətə keçirmək məqsədiylə var güclərini xərcləmələrinə qarşı
ona heç bir zərər verə bilməyəcəklərini ifadə etməkdədir.
Bu səbəbdən Hz. Peyğəmbər (s. a. a) hər cür zərərə qarşı ilahi
zəmanət altındadır. Allah daim onu qorumaqdadır. O halda, Hz.
Peyğəmbər (s. a. a) hökm edərkən əsla zülm etməz, zorbalığa meyl
göstərməz, nəfsin ehtiraslı arzularına görə hərəkət etməz. Hz. Peyğəmbər
(s. a. a) insanlar arasında hökm edərkən güclü ilə zəifi,
dost ilə düşməni, mömin ilə zımmi kafiri, yaxın ilə uzağı bir-birindən
ayırt edərək hərəkət etsəydi bu, Quranın tənqid etdiyi zorbalığın,
zülmün və nəfsin hevasına meyl göstərmənin bir göstəricisi olardı.
Bu halda uca Allahın ona bağışlama diləməyi əmr etməsi, günah
və məsuliyyət səbəbi olan bir günahın ondan sadır olduğunu ya
də onun baxımından övünç vəsiləsi olmayacaq bir tutum sərgiləmək
üzrə olduğunu göstərməz. Tərsinə burada məqsəd, uca Allahdan
özünü nəfsin ehtiraslarına qarşı üstün gətirməsini istəməsidir. Bu
baxımdan onun günahsız olması, Allahın qoruması altına alınmasıyla
birlikdə Rəbbinə möhtac olduğu və Allahdan müstağni olmadığı da
şübhəsizdir. Çünki Allah nə diləsə onu edər.
Burada haqqında danışılan masumiyetin (qoruma altında olmanın) fəaliyyət
sahəs(n)i itaət və üsyan, təriflənən ya da yerilən əməllərdir, objeler
dünyasında olub bitənlər deyil. Digər bir ifadəylə, ayələrin axışı,
Hz. Peyğəmbərin (s. a. a) nəfsin ehtiraslı arzularına təbii/tabe olma və batilə
meyl göstərmə barəsində zəmanət altında olduğunu göstərməkdədir.
Amma kənar yandan, Peyğəmbərimiz (s. a. a); "Şahid gətirmək
iddia sahibinə, and içmək də inkar edənə aiddir." kimi öz
qoyduğu zahiri mühakimə qayda və qanunlarını əsas al/götürərək hökm etməsinin,
daim reallıqda haqqa rast gəlməsi və davamlı olaraq haqlı
tərəfin qalib gəlməsi və haqsızınsa iddiasında məğlub olması ilə
Nisa Surəsi 105-126 ........................ 127
nəticələnməsi, bu ayələrdən çıkarılamaz. Ayələrin, bu qanunlar sayəsində
davamlı haqqın haqlıya verildiyi nəticəsiylə əlaqədar olmadığı
açıq-aşkar ortadadır.
Qaldı ki, zahiri qanunların tutumu, insanı qəti olaraq belə
bir nəticəyə çatdırmağa çatmaz. Çünki bir cür əlamət və nişanelerden
ibarət olan zahiri qanunlar, tək ümumiyyətlə haqq ilə qərbli
bir-birindən ayırar, daim deyil. Ümumiyyətlə olan bir şeyi daimi kimi qəbul etmənin
bir mənasının olmadığı isə açıqdır.
Yuxarıdakı şərhdən hərəkətlə, bəzi təfsirçilərin "Allah'-
dan magfiret istə." ifadəsiylə əlaqədar olaraq etdikləri bu qiymətləndirmənin
səhvini anlayırıq. Deyirlər ki: "Uca Allah, ona bağışlama
diləməyi əmr etdi; çünki Hz. Peyğəmbər (s. a. a) ayədə işarə edilən
xaini müdafiə etməyə və onu görməzlikdən gəlməyə meyl göstərmişdi.
Çünki söz mövzusu xainin qohumları, onu müdafiə etməsini və
Yəhudiyə qarşı ona dəstək olmasını istəmişlər idi."
Lakin bu qiymətləndirmə doğru deyil. Çünki bu anlama görə,
onlar Peyğəmbərimizi (s. a. a) bu miqdar meyl göstərməsiylə belə
yanıltmışlar və üzərində mənfi istiqamətdə təsir buraxmışlar. Halbuki
uca Allah, [ayələrin davamında, "Sənə heç bir zərər verə bilməzlər."
buyuraraq] hər cür zərəri ondan uzaqlaşdırmışdır.
Dostları ilə paylaş: |
|
|