S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
32
Kinoromanda müəllif düşüncələrinin açılması üçün vi-
zual mənzərədən istifadə olunur. Bu
zaman vizual mənzərə
informasiyanın ötürülməsinin verbal vasitələrinə bağlanır
ki, kinoromanı kinossenaridən fərqləndirir. Kinoromanda
hakim mövqe mətn informasiyasının ötürülməsi mövqeyi-
dir. Kinomatoqrafiya səhnəcikləri, kameraların hərəkəti,
montajın xüsusiyyətləri və s. – bütün bunlar bədii əsərin
mətninə tabedir. Sinkretik janr formalarının bir çox xüsu-
siyyətlərini özündə cəmləşdirmiş və kütləviləşmiş belə ki-
noromanlardan biri olan A. Rob-Qriyerin «Ötən il Marien-
badedə» əsəridir ki, 1961-ci ildə rejissor A. Rene tərəfin-
dən ekranlaşdırılmışdır.
Azərbaycan romançılığında kinoromanın bir neçə nü-
munəsi məlumdur. Azərbaycan kinoromanının tarixi və
epik çalara malik olması onun əsas xüsusiyyətidir:
- tarixi və sənədli ədəbiyyat janrları qarışıqlığı;
- ümumiləşdirilmiş obraz kimi xalq obrazı çıxış edir,
bununla da Azərbaycan kinoromanını roman-epopeyaya
yaxınlaşdırır.
2005-ci ildə rejissor Kamran Qasımovun «İyirmi üç
ay» (2005) kinoromanı nəşr olunur. Romanın süjeti 23 ay
yaşamış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixi ətrafın-
da qurulub. Kinoroman tarixliliyi və sənədliliyi ilə fərqlə-
nir. Təsadüfi deyil ki, müəllif əsərin adını aşağıdakı kimi
izah edir – «bədii-sənədli, tarixi kinoroman». Bu izah əsər
üçün səciyyəvi olan janr qarışıqlığının bütün spektrini əha-
tə edir. Romanın faktlarla dolu əsası tarixi hadisələrin xro-
nologiyasını izləyir. Maraqlıdır ki, prototipləri dövrün si-
yasi və dövlət xadimləri olan bədii obrazların fonunda, ay-
rıca obraz kimi xalq obrazı dövlət qurucusu kimi çıxış
edir. Ədəbiyyata montaj kinodan, kollaj isə rəssamlıqdan
S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
34
Postmodern ədəbiyyat intertekstual əlaqələri ilə xüsusi
seçilir. Azərbaycan postmodern romanında da güclü inter-
tekstual əlaqələrə rast gəlirik. Məsələn, Şəmil Sadiqin
«OdƏrlər» romanında Hüseyn Cavidin və İsa Hüseynovun
əsərləri ilə sıx intertekstual əlaqələr müşahidə olunur.
H. Cavidin qələminə aid «Ölüm var ki, həyat qədər dəyər-
li…» ifadəsinin epiqraf kimi verilməsi də təsadüfi deyil.
Şəmil Sadiq İsa Hüseynov tərəfindən formalaşdırılmış
SafAğ konseptual sistemə tez-tez müraciət edir. Digər tə-
rəfdən isə, «OdƏrlər» romanında Şəmil Sadiqin əvvəlki
romanları ilə intertekstual əlaqələri müşahidə etmək olar.
Postmodern yazarlar tərəfindən pastiş geniş vüsət tap-
mışdır. 1979-cu ildə Jak Rivenin «A xanımları» adlı ro-
man-sitatı işıq üzü gördü. Romanda 480 müəllifin 750 si-
tatından ibarət olan əsər pastiş
nümunəsi kimi maraq doğu-
rur.
İlkin mərhələlərində pastiş ədəbiyyat təcrübəsində nə-
zəriyyəçilər tərəfindən parodiyanın xüsusi bir forması və
ya da özünü parodiya kimi şərh edilirdi. Məsələn, «Qrup
63» neoavanqard hərəkatının üzvü, italiyan nəzəriyyəçisi
A. Qulyelmi yazırdı: «eksperimental roman poetikasının
həyatında ən ardıcıl təcəssüm pastiş - fantaziya və eyni za-
manda parodiyadır». Amerika tənqidçisi R. Poyrier yazırdı
ki, parodiya ənənəvi olaraq isbat etməyə çalışırdı ki, həyat
təcrübəsindən çıxış edən, ədəbi üsullar tarixi və reallıq ba-
xımından köhnəlmiş görünür, özünüparodiya ədəbiyyatı
isə həmin qaydalar etibarlılığına kifayət qədər əmin olma-
dığından, hətta onların həqiqiliyini müəyyən etmək üçün
akt və məktublar vasitəsi ilə ələ salır. Amerika nəzəriyyə-
çisi F. Jeymson pastiş anlayışının sanballı tərifini verir. O,
pastişi postmodern sənətin əsas modusu kimi xarakterizə