S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
20
Azərbaycan nəsrində postmodern romanların meydana
gəlməsi XX əsrin sonlarına təsadüf edir. Azərbaycan ədə-
biyyatında Kamal Abdullanın «Yarımçıq əlyazma», Hə-
mid Herisçinin «Nekroloq», Kəramət Böyükçölün «Çöl»,
İlqar Fəhminin «Qarğa yuvası», Əli Əkbərin «Amneziya»,
Pərviz Cəbrayılın «Yad dildə», Aqşin Yeniseyin «Gölə-
qarğısancan», Nərmin Kamalın «Aç, mənəm» və digər ya-
zarların qələmə almış olduqları əsərlər postmodern üslub-
da yazılmış əsərlər kimi diqqəti cəlb edir.
Azərbaycan postmodern romanı iki əsrin qovşağında
ədəbiyyat tarixində paradoksal vəziyyət yaratdı. Postmo-
dernist təfəkkür sistemi yazarlara əsaslandırılmamış, post-
modernist təfəkkürün bədii və fəlsəfi quruluşunu təşkil
edən istiqamət və prinsiplərin təkamülünün xronoloji çər-
çivəsinin olmaması səbəbindən yazarların qələmə aldıqları
əsərlər intuitiv halda ənənəvi dəyərləri kompromissiz ola-
raq dekonstruksiyaya məruz qoydular.
Qeyd etmək istərdim ki, dünya ədəbiyyatında olduğu
kimi, Azərbaycan ədəbiyyatında da postmodern üslubda
qələmə alınmış ilk əsərlərə reaksiyalar sərt olmuşdur. Post-
modern üslubda qələmə alınmış əsərlərdə olan janr və
struktur yeniliklərini qəbul etməyənlər arasında ədəbi me-
tod, mövqe mübarizəsinə çevrildi. Postmodernizm tərəf-
darlarının az olmasına baxmayaraq, bu üslubda qələmə
alınmış əsərlərə real qiymət verilərək, ədəbi müstəvidən
nəzərdən keçirildilər. Kamal Abdullanın «Yarımçıq əlyaz-
ma» romanı oxucu ixtiyarına verildikdən sonra, əsər və
müəllifi ətrafında baş vermiş müzakirələri göstərə bilərik.
Həmid Herisçinin «Nekroloq» (2005) romanını da gös-
tərmək olar. H. Herisçinin «Nekroloq» romanı bəzi ədəbi
tənqidçilər tərəfindən klassik anlayışda roman kimi qəbul
Çağdaş Azərbaycan postmodern romanı
21
olunmur. Məsələn, müasir Azərbaycan romanları haqqında
xülasə məqaləsində Tehran Əlişanoğlu Həmid Herisçinin
«Nekroloq» romanında xarakter və süjetin olmamasını
onun nöqsanı və zəif cəhəti kimi qiymətləndirmiş, dialo-
qizmin, fraqmentarlığın, epizodluğun aşağı olmasını, ob-
razların sadələşdirilmiş şəkildə açılmasını və s. qeyd et-
mişdir
12
. «Nekroloq»un romana aid olmasını şübhə altına
qoyaraq, T. Əlişanoğlu əsərin janrına aid münasibət bildir-
mir. «Nekroloq»un romana aid olması özünü aydın şəkildə
göstərir. T. Əlişanoğlunun subyektiv mövqeyi onunla bağ-
lıdır ki, yazıçı romanın bəzi təhkiyə əlamətlərindən imtina
etməsinə qiymət vermir. «Nekroloq» hekayə təsirinə mə-
ruz qalıb. T. Əlişanoğlu tərəfindən qeyd olunanlar «Nekro-
loq» əsərinin janr təbiətinə hekayənin təsiri ilə əlaqəlidir.
Həmid Herisçinin «Nekroloq» əsərində ənənəvi müəllif
təhkiyəsi, süjet və xarakterin aradan qalxması kimi post-
modern estetikanın vacib şərtləri özünü göstərir.
Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətində «postmo-
dernizm» termini tənqidçi və yazarlar arasında müzakirələ-
rə səbəb olmuşdur. Postmodernizm ətrafında müzakirələr
yarandığı ilk gündən başlamış və bu gün də davam etmək-
dədir. Konkret postmodernist əsərlərin təhlili nəticəsində
Azərbaycan postmodernizminin əsas əlamətlərini araşdır-
maq, tənqidinin əsas aspektlərini göstərmək zərurətə çev-
rilmişdir.
Postmodernizmə həsr olunmuş tədqiqat işlərində tədqi-
qatçılarımız əsasən, xarici postmodernizmə fikir verirlər.
Leyla Hacızadənin «Postmodernizm dövrünün qəhrəmanı
12
Əlişanoğlu T. Yeni ədəbi nəsil: axtarışlar, problemlər //http:
//bizimasr.media-az.com/arxiv_2002/may/113/tengid_romani.html
S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
22
və onun rus ədəbiyyatında təcəssümü» («Герой эпохи
постмодернизма и его воплощение в русской литера-
туре»), Quba Məcidovanın «Rus postmodernist nəsrində
mifologemlər» («Мифологемы русской постмодернист-
ской прозы»), Minəxanım Gözəlovanın «Postmodernizm
ədəbiyyatında Şərq və Qərb (Orxan Pamuk nəsri əsasın-
da»), Çinarə İbrahimovanın «V. Nabokovun yaradıcılığı
və XX əsr amerika Modernist romanı» («Творчество
В. Набокова и Американский модернистский роман
XX века») və sair dissertasiyaları nümunə göstərmək olar.
Azərbaycan postmodernizmi isə kifayət qədər tədqiq
olunmamış, mövcud tədqiqatlar sistemsiz xarakter daşı-
mış, postmodernizmin mahiyyəti açıqlanmamışdır. Bir çox
romanların müəllifi olan yazar Hüseynbala Mirələmov
«postmodernizmi hoqqabazlıq» kimi dəyərləndirmişdir.
Postmodernizmə inam və ehtiyac duymadığını qeyd
edən Sayman Aruz, postmodernizmi Avropa modernizm
prosesini keçirdiyini, daha sonra isə postmodernin yardımı
ilə modernizmin səhvlərini doldurmağa çalışdığını göstər-
mişdir.
Postmodernizmi son estetik düşüncə texnologiyası he-
sab edən Aydın Xan (Əbilli) da yazır ki, «digər cərəyanla-
ra rəğmən postmodernizm həm düşüncə, həm yaşam, həm
də ictimai-siyasi, fəlsəfi - kulturoloji texnologiyasına çev-
rilərək nəinki mədəniyyət və ədəbiyyatı, həm də həyatın
müxtəlif sahələrini, elm və fəlsəfəni, formatları, iqtisadiy-
yat, siyasi, mədəni elmi və sosial fikri dəyişdirdi və qabaq-
cıl proseslərin əsasını qoydu».
«Umberto Eko və Postmodernizm fəlsəfəsi» kitabının
müəllifi Nərmin Kamal isə postmodernizmin öldüyünü
qeyd edir.
Dostları ilə paylaş: |