NOYABR NOVEMBER MİRAS
|
45
ArAŞdIrmA REsEARCH
lim’s conquest of Egypt were among them. Sultan Suleyman
arrived in Istanbul due to the khan’s invitation, met him and
cured Sultan Sheik’s eyes. Despite his being respected and
loved by the khan and sultan and insistent invitations, he re-
turned Cairo leaving Istanbul. He was died from epidemy of
black death spread in Egypt in his 114-year old in Hijrah
940 and Christian Chronology 1534 and buried in com-
plex¬ they built in Takhtirab estate named after Gulshani,
where sheik’s grave located is today preserved as a historical
monument.
He was bound to Dede Omar Rovshani after meeting with
him, continued his life under his moral leadership. Rovshani
gave sheik Ibrahim his rug before his death and said: “I han-
dled rug of deceased Excellency Seyid Yahya to him” (Muhyi:
169-171). The most well-known of Dede Omar Rovshani’s
disciples, the caliph of Seyid Yahya Bakuvi is Sheik Ibra-
him Gulshani. There was less information on him one time
in Azerbaijan. We revealed only one poem of his only in one
collection of distiches concerning manuscripts. Presently it is
observed that it is referred to writings, memoirs not his many
works generally, despite publication of a lot of articles in this
line. We involved Gulshani as far as we studied Rovshani’s
heritage since their creative activities coincided. We could
obtain successful results in continuing searches of the manu-
scripts, as well as Turkish Divan copies which we are interest-
ed in libraries, archives and museums in Azerbaijan and other
countries. Firstly we revealed joint manuscripts of Rovshani
and Gulshani’s Divans, unknown to the science in Saint-Pe-
tersburg. It is reality that there are many works and studies
historically and presently in Turkey on Gulshani. Most of the
sheik’s manuscripts were in Turkey as well. Only name of only
few of his works was known since information on Gulshani
was extremely limited some years ago in Azerbaijan. Un-
doubtedly, as we did not have manuscripts of original texts of
his works it was not possible to research the sheik’s heritage.
For these reasons, we started serious searches. We get interest-
ing and valuable facts about Gulshani and the first list of his
works from Muhyi’s mentioned work. We comparatively stud-
ied writings of Vassaf, M.T.Bursali and H.Konur and others
about Gulshani, the number of his works and descriptions in
catalogues and specified our conclusions. We systematized the
information on manuscripts of the sheik’s Turkish, Persian
and Arabic works –letter, comment, commentary and poems
of Divans and collections and defined 14 quantity:
His Persian “Manavi”- “al-Manaviyye-l-khafiyye” is written
in Peyrevilik to Mevlana’s “Mesnevi”. “Manavi” is Gulshani’s
40, 000 distich in ramal behr and historically was very fa-
Misirə və ya Ruma getməyi müzakirə edir. Nəhayətdə Misirə
getməyə qərar verir, orada məskunlaşır, böyük ehtiram və
qayğı görür. Sultan Səlim Misirdən Ruma dönüncə, Şeyx
Gülşəni Muəyyədiyyədə qalır. Bu dövrdə müridləri gündən-
günə çoxalır. Bunların sırasına hətta Sultan Səlimin Misiri
fəthində iştirak edən əsgərləri də vardı. Qanuni Sultan Sül-
eyman xanın dəvətilə İstanbula gəlir, onunla görüşür. Sul-
tan Şeyxin görməz olmuş gözlərini müalicə etdirir. Xalqın
və Sultanın böyük ehtiram və sevgisini görməsinə, təkidli
dəvətlərə baxmayaraq İstanbulda qalmayıb Qahirəyə dönür.
Misirdə yayılmış taun epidemiyasından 114 yaşında ikən
h.940 m.1534-də dünyasını dəy-şib Təxtirab məhəlləsində
Gülşəni adına inşa etdikləri külliyyəsində dəfn olunmuşdur.
Şeyxin məzarının yer aldığı külliyyə tarixi abidə kimi bu gün
də qorunmaqdadır.
Dədə Ömər Rövşəni ilə görüşdükdən sonra ona inti-
sab etmiş, həyatını onun mənəvi rəhbər-liyində davam
etdirmişdir. Rövşəni ölümündən əvvəl Şeyx İbrahimə öz
səccadəsini bəxş etmiş, “mərhum Seyyid Yəhya həzrətlərinin
46
|
MİRAS NOYABR NOVEMBER
ArAŞdIrmA REsEARCH
mous among Gulshanyds. More than ten manuscripts were
revealed. The publication of the comment which Fanai wrote
to 500 couplets of his “Ma`navi” was known (Ist.,1289). We
face with samples from Gulshani’s ‘Masnavi’ in Ziya Pasha’s
“Kharabat” work.
“Sharhi-Mesnevi” is comment of Gulshani written to “Mas-
navi” of Mevlana Jalaladdin Rumi.
Only known copy of “Kanzul-javahir” in Persian is in the li-
brary of Istanbul University on 1233th number. Its volume
218 papers, talig script, the date of inscription is Hijrah 920
(1514) as seen from phrase in the work’s end. The script is
talig and clerk is unknown. It was the manuscript written
sometimes in tuyug and quatram rhythms and was not com-
plied. It has almost 7500 couplets. Divine love, evil work,
Adam, soul are dealt in all quatrams written in simple lan-
guage and Gulshani’s love on Rovshani densely revised.
“Razname” was completed in Hijrah 864 (C.C 1459/60).
This Turkish work dedicated to Fateh Sultan Muhammad is
written in distich style. In his “Pandname” work consisted of
various ‘articles’ and stories the sheik gives a place to moral
and Sufism topics and lectures. In ‘Razname’ started with
polytheism, yearning, praising poems like in classic distiches,
the influence of Attar’s “Mantigut-teyr” and “Pandname” is
seen. Verse translation of some stories from Sadi’s ‘Bustan’ ex-
ists in the work respectively. The critical text of two copies of
‘Razname’ in National Library was prepared by Ibrahim Fa-
zlan. Even in some sources it is shown that this work belongs
to Ibrahim Gulshani wrongly and this work is of Gulshani
Saruhaniyye. Hasan Akson’s article ‘Gulshani Saruhani’ in
Turkish Religious Foundation Islamic Encyclopaedia sub-
stantiates our views.
His work “Ma`yi-main” (running water ) or “Risalatul-at-
var” is kept in Leiden University Library in the Netherlands
under code Or 8836. We obtain pimary information on this
copy from 3-volume ‘Turkish Manuscripts Catalogue in
Leiden University and the Netherlands’ published in 2002
by Jane Schmidt. The manuscript under shown code is a col-
lection of 10 sections. The collection covers works which have
Sufism topic: “Risaleyi-atvari-seba”; “Hidayetus-salikin and
behjatul-salikin”; “Tanbihat”; “Murshidi-kamil”, etc. Niyazi
Misri’s works occupy rather much place in the collection. The
tenth section was called “Mayi-main” (running water) and
“Risaleyi-atvar” and the author was shown as Sheik Ibrahim
bin Muhammad bin Shihabeddin Gulshani (Hijrah 940-
1534). Starts: “This book is of Excellency Ibrahim Gulshani.
Before Gulshanism’s appointment”: “Allahı təlxis etdikləri
haldə ətvar qılub bəyanində etmişlərdir (82b)”. End: “İlahi
səccadəsini sənə təslim etdim” demişdir (Muhyi:169-171).
Seyyid Yəhya Bakuvinin xəlifəsi Dədə Ömər Rövşəninin
yetirmələrinin ən məşhuru Şeyx İbrahim Gülşənidir.
Vaxtilə onun haqqında Azərbaycanda çox cüzi bilgi vardı.
Əlyazmalarına gəlincə isə yalnız bir cüngdə bir şeirini
aşkarlanmışdıq. İndinin özündə belə bu istiqamətdə bir
sıra yazıların nəşr olunmasına rəğmən, ümumilikdə daha
çox əsərlərinə deyil, məhz haqqında yazılmışlara, təzkirə və
mənqəbələrə söykənildiyi müşahidə olunmaqdadır. Rövşəni
və Gülşəni yaradıcılığı bir-biri ilə çuğlaşdığından, biz əzəldən
Rövşəni irsini öyrəndikcə Gülşənini də bu işə cəlb edirdik.
Əlyazmalarının, xüsusilə bizi daha artıq maraqlandıran türk
“Divan”ı nüsxələrinin axtarışlarını Azərbaycandan kənarda-
bir sıra məmləkətlərin kitabxana, arxiv və muzeylərində
davam etdirməklə uğurlu nəticələr əldə edə bildik. İlkin
olaraq Rövşəni və Gülşəni “Divan”larının elmə məlum ol-
mayan birgə əlyazmasını Sankt-Peterburqda üzə çıxardıq.
Türkiyədə tarixən və indi də Gülşəni ilə bağlı bir sıra əsərlər
yazıldığı, hətta araşdırmalar aparıldığı bir reallıqdır. Şeyxin
əlyazmalarının çoxu həmçinin Türkiyədə idi. Azərbaycanda
isə neçə illər bundan əvvəl Gülşəni ilə bağlı bilgilər son
dərəcə məhdud olduğu kimi, əsərlərinin də yalnız az bir
qisminin sadəcə adı məlum idi. Təbii ki, əsərlərinin oriji-
nal mətnləri olan əlyazmaları əldə olmadığından, şeyxin
irsinin tədqiqinə başlamaq belə imkansız idi. Bu səbəbdən
ciddi axtarışlara başladıq. Gülşəninin özü ilə bağlı maraqlı,
dəyərli faktlarla yanaşı əsərlərinin ilk siyahısını da Muhy-
inin sözü gedən əsərindən alırıq. Vassafın, M.T.Bursalının,
H.Konurun və b. Gülşəni əsərləri, onların sayı ilə bağlı
yazdıqlarını, kataloqlardakı təsvirləri müqayisəli araşdıraraq
qənaətlərimizi dəqiqləşdirdik. Şeyxin türk, fars, ərəb
dillərində qələmə aldığı əsərlərinin-risalə, şərh, təfsir, itnixab,
məsəvi və Divanlarının, məcmuə və toplulardakı şeirlərinin
əlyazmaları haqqında bilgiləri sistemləşdirərək sayının 14
olduğunu dəqiqləşdirdik:
“Mənəvi”- “əl-Mənəviyyə-l-xəfiyyə” də adlandırılan farsca
əsəri Mevlananın “Məsnəvi”sinə peyrəviliklə yazılmışdır.
“Mənəvi”, Gülşəninin rəməl bəhrində farsca yazdığı 40.000
beytlik bir məsnəvidir və tarixən gülşənilər arasında
çox məşhur olub.10-dan artıq əlyazması aşkarlanmışdır.
“Mə`nəvi”sinin 500 beytinə Fənainin yazdığı şərhin nəşri
məlum idi (İst.,1289). Ziya Paşanın “Xərabat” əsərində
Gülşəninin “Məsnəvi”sindən örnəklərlə rastlaşırıq.
“Şərhi-Məsnəvi” Gülşəninin Mevlana Cəlaləddin Rumi
”Məsnəvi”sinə yazdığı şərhdir.
“Kənzül-cəvahir” adlı farsca yazılmış əsərinin yeganə
məlum nüsxəsi İstanbul Universiteti kitabxanasında-1233
sayındadır.Həcmi 218 vərəq, xətti təliq, köçürülmə tarix-
inin əsərin sonun-dakı ibarədən h.920 (1514)-ci il olduğu
Dostları ilə paylaş: |