42
|
MİRAS NOYABR NOVEMBER
ArAŞdIrmA REsEARCH
Ibrahim Gulshani a sheik, a scientist, a poet, the founder of
Gulshaniyye branch of Khalvatism attracted the attention for
his interesting personality and colourful creative activity, in
his life. In big and small sources which cover time to time Su-
fism, sects, especially Khalvatism and Gulshani, even poetic
monuments, Gulshani is reminded. There are tens of sources.
There exist many works dealing with Gulshani in Azerbai-
jan, Iran, North Africa and Europe. Most of them and the
most ancient of them appeared in Turkey. The manuscripts of
primary native sources are there as well. ‘Managibi-Ibrahim
Gulshani’ is the most valuable of medieval native sources
dedicated to Gulshani which was written by Muhyi Gulshani
for 30 years and completed in 1604. The researches of known
scientists of Turkey, Tahsin Yazichi and Himmet Konur on
sheik reflected objective approaches, had founded scientifi-
cally modern Gulshani studies.
In order to elucidate sheik’s life way there should be consid-
ered time, environment, followers, predecessors, writings
about them, his literary and Sufism heritage and analysed
objectively and then views expressed. We can get due results
only with this way. To exclude countries he visited sometimes,
he spent his life in Azerbaijan, Turkey and Egypt. A lot of
people have thoughts and editions about him. They all refer
to native sources. Further authors revised the first writings in
more or less level. It can be thought that their writing in these
terms can be considered invaluable. However, sometimes
such original views and new facts are faced in such writings.
“Tarjumeyi-hali-Hazrati Gulshani” by Lali Fanai and 36-
hemistich section devoted to Gulshani in the work “Sharhi-
esmmayi-anbiya, ovliya’s gissa” by Seyyid Ismail Sadig Ka-
mal are interesting in study of the sheik’s life way. Different
thoughts on Gulshani’s homeland and birth place exist in the
sources. The place of birth was shown as Barda, Azerbaijan
Şeyx, alim, şair, Xəlvətiyyənin Gülşəniyyə qolunun quru-
cusu İbrahim Gülşəni hələ sağlığın-da maraqlı şəxsiyyəti
və rəngarəng yaradıcılığı ilə diqqəti cəlb etməkdə idi.
Zaman-zaman təsəvvüf, təriqətlər, xüsusilə Xəlvətilik və
Gülşənilikdən söz açılan irili-xırdalı mənbələrdə, hətta po-
etik abidələrdə belə Gülşəni anılmaqdadır. Bu mənbələr
onlarladır. Azərbaycanda, İranda, Şimali Afrikada, Avropada
Gülşənidən söz açan əsərlər mövcuddur. Bunların əksəriyyəti
və ən əskiləri Türkiyədə meydana çıxıb. İlkin ana qaynaqların
əlyazmaları da oradadır. Gülşənidən söz açan, daha doğrusu
birbaşa ona həsr olunmuş orta əsr ana qaynaqlarından ən
dəyərlisi Muhyi Gül-şəninin 36 il boyunca yazaraq, 1604-də
tamamladığı “Mənaqibi-İbrahim Gülşəni”sidir. Türkiyənin
tanınmış alimləri Tahsin Yazıcının və Himmət Konurun
obyektiv yanaşmalarını əks etdirən Şeyxə həsr olunmuş
araşdırmaları isə çağdaş Gülşənişünaslığın elmi əsasını
qoymuşdur.
Şeyxin həyat yoluna işıq çiləmək üçün dövrünü, mühitini,
sələf və xələflərini, onunla bağlı yazılmışları, özünün ədəbi-
təsəvvüfi irsini və s. tamlıqla, bir küll halında nəzərdən
keçirmək, obyektiv şəkildə təhlil edərək fikir yürütmək
gərəkdir. Məhz bu yolla lazımi nəticələr ala bilərik. Ara-sıra
səfərdə olduğu məmləkətləri istisna etsək, həyatını əsasən
Azərbaycan, Türkiyə və Misirdə keçirmişdir. Haqqında fikir
yürüdənlər, yazı nəşr etdirənlər onlarladır. Bütün bunların
əsasında isə ana qaynaqlar dayanır. Daha sonrakı müəlliflərin
əksəriyyəti ilkin yazılmışları az və ya çox dərəcədə
təkrarlamışlar. Düşünmək olar ki, bu baxımdan yazdıqları
ümumilikdə dəyərli sayılmaya bilər. Lakin bəzən bu kimi
yazılarda belə orijinal fikirlərlə, az-çox yeni faktlarla rastlaşılır.
Lali Fənainin yazdığı “Tərcümeyi-hali-Həzrəti Gülşəni”,
Seyyid İsmayıl Sadiq Kamalın “Şərhi-əsmmayi-ənbiyanın,
övliyanın qissəsi” əsərindəki Gülşəniyə həsr olunmuş 36
misralıq bölmə şeyxin həyat yolunun öyrənilməsində
Seyyid yəhya Bakuvinin ardıcıllarından
Şeyx İbrahim Gülşəni Bərdəi
fOLLOWER Of sEYiD YAHYA BAkuVi sHEik iBRAHiM GuLsHANi BARDAi
Prof.dr. Azadə musayeva
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Əlyazmalar İnstitutu
Prof. dr. Azada musayeva
Manuscript institute National Academy of sciences of Azerbaijan
NOYABR NOVEMBER MİRAS
|
43
ArAŞdIrmA REsEARCH
in 35 of 79 sources we studied, in 16- Diyarbakir or Amid,
1- in Barda-Diyarbakir, in 27 none of them was shown. Ah-
mad Hilmi Khajezade writes the place as Azerbaijan-Amid.
We hoped Muhyi’s “Managib” work from this viewpoint.
Main reason is the existence of the fact on his binding to sheik
and having relationsip. Muhyi married with two grand-
daughters of Gulshani. He belonged to Gulshaniyya sect. We
could not get the information from great volume ‘Managib’
of Muhyi, which we expected. The author touching upon all
moments at least on the sheik’s life did not mention his birth
place and did not give information about. We concluded due
to this approach that Muhyi did not touch upon this willingly.
Referring to most sources dealing with Sheik, we think that he
was born mainly in Barda. Different thoughts exist on birth
date of Gulshani, whose kins belong to Oghuz Ata. Atayi and
others write he was born in Hijrah 830. According to Muhyi,
when he died in Hijrah 940 (1534), he was 114 years old,
i.e. he was born in Hijrah 826. He lost his father when he
was 2 and he was brought up and educated by uncle Seyid
Ali. He completed alone Korani-Karim which he studied
maraqlıdır. Mənbələrdə “Gülşəni haralıdır, harada doğulub?”
fikri ilə bağlı fərqli düşüncələr mövcuddur. Doğulduğu
məkan araşdırdığımız 79 mənbənin 35-ində Azərbaycan-
Bərdə, 16-sında Diyarbəkir və ya Amid, 1-ində Bərdə-
Diyarbəkir göstərilib, 27-sində isə anılmayıb. Əhməd Hilmi
Xacəzadə hətta Azərbaycanda-Amiddə doğulduğunu yazır.
Ümidimizi bu baxımdan ən çox Muhyinin “Mənaqib”inə
bağlamışdıq. Əsas səbəb onun dövr baxımından şeyxə
daha yaxınlığı, həm də qohum münasibətlərinin olması
faktının mövcudluğu idi. Muhyi Gülşəninin 2 nəvəsi ilə
evlənmişdi, yəni Gülşənilərin damadı olmuşdu. Həm də özü
Gülşəniyyə təriqətinə mənsub idi. Muhyinin böyük həcmli
“Mənaqib”indən isə gözlədiyimiz bilgini ala bilmədik. Yəni
Şeyxin həyatı ilə bağlı az qala bütün məqamlara toxunan
müəllif, doğulduğu məkanın adını anmamış, haqqında bilgi
verməmişdir. Bu yanaşma bizdə Muhyinin bu məsələyə
bilərəkdən toxunmadığı qənaətini doğurdu. Şeyxdən
söz açan əksər qaynaqlara istinadən onun məhz Bərdədə
doğulduğunu düşünürük. Əsil-nəsəbinin Oğuz Ataya
dayandığı göstərilən Gülşəninin doğum tarixi ilə bağlı da
Dostları ilə paylaş: |