Noyabr november miras

42 
| 
MİRAS   NOYABR   NOVEMBER
ArAŞdIrmA   REsEARCH
Ibrahim Gulshani a sheik, a scientist, a poet, the founder of 
Gulshaniyye branch of Khalvatism attracted the attention for 
his interesting personality and colourful creative activity, in 
his life. In big and small sources which cover time to time Su-
fism, sects, especially Khalvatism and Gulshani, even poetic 
monuments, Gulshani is reminded. There are tens of sources. 
There exist many works dealing with Gulshani in Azerbai-
jan, Iran, North Africa and Europe. Most of them and the 
most ancient of them appeared in Turkey. The manuscripts of 
primary native sources are there as well. ‘Managibi-Ibrahim 
Gulshani’  is  the  most  valuable  of  medieval  native  sources 
dedicated to Gulshani which was written by Muhyi Gulshani 
for 30 years and completed in 1604. The researches of known 
scientists of Turkey, Tahsin Yazichi and Himmet Konur on 
sheik  reflected  objective  approaches,  had  founded  scientifi-
cally modern Gulshani studies.  
In order to elucidate sheik’s life way there should be consid-
ered  time,  environment,  followers,  predecessors,  writings 
about  them,  his  literary  and  Sufism  heritage  and  analysed 
objectively and then views expressed. We can get due results 
only with this way. To exclude countries he visited sometimes, 
he spent his life in Azerbaijan, Turkey and Egypt. A lot of 
people have thoughts and editions about him. They all refer 
to native sources. Further authors revised the first writings  in 
more or less level. It can be thought that their writing in these 
terms  can  be  considered  invaluable.  However,  sometimes 
such original views and new facts are faced in such writings. 
“Tarjumeyi-hali-Hazrati  Gulshani”  by  Lali  Fanai  and  36- 
hemistich section devoted to Gulshani in the work “Sharhi-
esmmayi-anbiya, ovliya’s gissa” by Seyyid Ismail Sadig Ka-
mal are interesting in study of the sheik’s life way. Different 
thoughts on Gulshani’s homeland and birth place exist in the 
sources. The place of birth was shown as Barda, Azerbaijan 
Şeyx,  alim,  şair,  Xəlvətiyyənin    Gülşəniyyə  qolunun  quru-
cusu  İbrahim  Gülşəni  hələ  sağlığın-da  maraqlı  şəxsiyyəti 
və  rəngarəng  yaradıcılığı  ilə  diqqəti  cəlb  etməkdə  idi. 
Zaman-zaman  təsəvvüf,  təriqətlər,  xüsusilə  Xəlvətilik  və 
Gülşənilikdən  söz  açılan  irili-xırdalı  mənbələrdə,  hətta  po-
etik  abidələrdə  belə  Gülşəni  anılmaqdadır.  Bu  mənbələr 
onlarladır. Azərbaycanda, İranda, Şimali Afrikada, Avropada 
Gülşənidən söz açan əsərlər mövcuddur. Bunların əksəriyyəti 
və ən əskiləri Türkiyədə meydana çıxıb. İlkin ana qaynaqların 
əlyazmaları da oradadır. Gülşənidən söz açan, daha doğrusu 
birbaşa  ona  həsr  olunmuş  orta  əsr  ana  qaynaqlarından  ən 
dəyərlisi Muhyi Gül-şəninin 36 il boyunca yazaraq, 1604-də 
tamamladığı  “Mənaqibi-İbrahim  Gülşəni”sidir.  Türkiyənin 
tanınmış  alimləri  Tahsin  Yazıcının  və  Himmət  Konurun 
obyektiv  yanaşmalarını  əks  etdirən  Şeyxə  həsr  olunmuş 
araşdırmaları  isə  çağdaş  Gülşənişünaslığın  elmi  əsasını 
qoymuşdur. 
Şeyxin  həyat  yoluna  işıq  çiləmək  üçün  dövrünü,  mühitini, 
sələf və xələflərini, onunla bağlı yazılmışları, özünün ədəbi-
təsəvvüfi  irsini  və  s.  tamlıqla,  bir  küll  halında  nəzərdən 
keçirmək,  obyektiv  şəkildə  təhlil  edərək  fikir  yürütmək 
gərəkdir. Məhz bu yolla lazımi nəticələr ala bilərik. Ara-sıra 
səfərdə  olduğu  məmləkətləri  istisna  etsək,  həyatını  əsasən 
Azərbaycan, Türkiyə və Misirdə keçirmişdir. Haqqında fikir 
yürüdənlər,  yazı  nəşr  etdirənlər  onlarladır.  Bütün  bunların 
əsasında isə ana qaynaqlar dayanır. Daha sonrakı müəlliflərin 
əksəriyyəti  ilkin  yazılmışları  az  və  ya  çox  dərəcədə 
təkrarlamışlar.  Düşünmək  olar  ki,  bu  baxımdan  yazdıqları 
ümumilikdə  dəyərli  sayılmaya  bilər.  Lakin  bəzən  bu  kimi 
yazılarda belə orijinal fikirlərlə, az-çox yeni faktlarla rastlaşılır. 
Lali  Fənainin  yazdığı  “Tərcümeyi-hali-Həzrəti  Gülşəni”, 
Seyyid  İsmayıl  Sadiq  Kamalın  “Şərhi-əsmmayi-ənbiyanın, 
övliyanın  qissəsi”  əsərindəki  Gülşəniyə  həsr  olunmuş  36 
misralıq  bölmə  şeyxin  həyat  yolunun  öyrənilməsində 
Seyyid yəhya Bakuvinin ardıcıllarından
Şeyx İbrahim Gülşəni Bərdəi
   fOLLOWER Of sEYiD YAHYA BAkuVi sHEik iBRAHiM GuLsHANi BARDAi
Prof.dr. Azadə musayeva                                                           
 
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Əlyazmalar İnstitutu
Prof. dr.  Azada musayeva                                                                                                                             
 
Manuscript institute National Academy of sciences of Azerbaijan

---

 NOYABR   NOVEMBER    MİRAS
 
| 
43
ArAŞdIrmA   REsEARCH
in 35 of 79 sources we studied,  in 16- Diyarbakir or Amid, 
1- in Barda-Diyarbakir, in 27 none of them was shown. Ah-
mad Hilmi Khajezade writes the place as Azerbaijan-Amid. 
We  hoped  Muhyi’s  “Managib”  work  from  this  viewpoint. 
Main reason is the existence of the fact on his binding to sheik 
and  having  relationsip.    Muhyi  married  with  two  grand-
daughters of Gulshani. He belonged to Gulshaniyya sect. We 
could not get the information from great volume ‘Managib’ 
of Muhyi, which we expected.  The author touching upon all 
moments at least on the sheik’s life did not mention his birth 
place and did not give information about. We concluded due 
to this approach that Muhyi did not touch upon this willingly. 
Referring to most sources dealing with Sheik, we think that he 
was born mainly in Barda. Different thoughts exist on birth 
date of Gulshani, whose kins belong to Oghuz Ata. Atayi and 
others write he was born in Hijrah 830. According to Muhyi, 
when he died in Hijrah 940 (1534), he was 114 years old, 
i.e. he was born in Hijrah 826. He lost his father when he 
was 2 and he was brought up and educated by uncle Seyid 
Ali.  He  completed  alone  Korani-Karim  which  he  studied 
maraqlıdır. Mənbələrdə “Gülşəni haralıdır, harada doğulub?” 
fikri  ilə  bağlı  fərqli  düşüncələr  mövcuddur.  Doğulduğu 
məkan  araşdırdığımız  79  mənbənin  35-ində  Azərbaycan- 
Bərdə,  16-sında  Diyarbəkir  və  ya  Amid,  1-ində  Bərdə-
Diyarbəkir göstərilib, 27-sində isə anılmayıb. Əhməd Hilmi 
Xacəzadə  hətta  Azərbaycanda-Amiddə  doğulduğunu  yazır. 
Ümidimizi  bu  baxımdan  ən  çox  Muhyinin  “Mənaqib”inə 
bağlamışdıq.  Əsas  səbəb  onun  dövr  baxımından  şeyxə 
daha  yaxınlığı,  həm  də  qohum  münasibətlərinin  olması 
faktının  mövcudluğu  idi.  Muhyi  Gülşəninin  2  nəvəsi  ilə 
evlənmişdi, yəni Gülşənilərin damadı olmuşdu. Həm də özü 
Gülşəniyyə təriqətinə mənsub idi. Muhyinin  böyük həcmli 
“Mənaqib”indən isə gözlədiyimiz bilgini ala bilmədik. Yəni 
Şeyxin  həyatı  ilə  bağlı  az  qala  bütün  məqamlara  toxunan 
müəllif, doğulduğu məkanın adını anmamış, haqqında bilgi 
verməmişdir.  Bu  yanaşma  bizdə  Muhyinin  bu  məsələyə 
bilərəkdən  toxunmadığı  qənaətini  doğurdu.  Şeyxdən 
söz  açan  əksər  qaynaqlara  istinadən  onun  məhz  Bərdədə 
doğulduğunu  düşünürük.  Əsil-nəsəbinin  Oğuz  Ataya 
dayandığı  göstərilən  Gülşəninin  doğum  tarixi  ilə  bağlı  da 

---