t e n g d o s h l a r i x a r a k t e r i d a , q i z i q i s h id a , y u r i s h - t u r i s h i d a ,
m u o m a la s id a va boshqa xususiyatlarida o ‘xshashlik va tafo v u t
borligini to p a d ila r.
K ish ilar n arsa va h o d isa la rn i b i r o n belgiga a s o s la n ib
ta q q o s la s h d a qiyinchiliklarga u c h r a y d i l a r . S h u n in g u c h u n
b e r i l a y o t g a n in f o r m a t s i y a l a r m o h i y a t i g a d i q q a t - e ’t i b o r
qilish s h a r t. K ishilar u c h u n ta q q o s l a s h prinsipi t u s h u n a r l i
va a n iq b o ‘lsa, m avjud q iy in c h ilik la r n i b a r ta r a f qilish o s o n
b o kladi. I n s o n oldiga aniq m a q s a d q o lyilsa, yoinki o ‘rg a -
n ilayotgan oby ek t m ohiyatiga kirib b o ris h u c h u n y o ‘l - y o ‘riq
b e r i l s a , f i k r a n t a q q o s l a s h d a x a t o l a r m i q d o r i k e s k i n
k a m a y a d i.
S h a x s i y k u z a t i s h l a r i m i z g a q a r a g a n d a , t a q q o s l a s h
o p c ra ts iy a s id a k a tta yoshdagi kishi va o ‘q u v c h ila rd a u c h -
raydigan a so siy kam chilik, b u j a r a y o n n i n o t o ‘g lri t a s a w u r
qilish yoki x a to tushunishdir.
T a q q o s l a s h d e g a n d a, ikki v a u n d a n ortiq n a r s a la rn i
y o n m a - y o n q o 'y i s h n i fa ra z q i l i s h l i k d i r . I n s o n s h a x s i y
fa o liy a tid a, t a 'l i m ja ra y o n id a t a q q o s l a s h ustida q a n c h a l i k
k o ‘p m a s h q qilsa va un d a t a q q o s l a s h k o ‘nikm asi q a n c h a l i k
m u k a m m a l p a y d o b o klsa, u n d a f ik r y u ritish s h u n c h a l i k
sam arali b o l a d i .
Abstraksiya.
Bu narsa v a h o d i s a l a r n i n g , q o n u n v a
q o n u n i y a t l a r n i n g a y r i m b c l g i s i , s i f a t i , a l o m a t i y o k i
x u s u s i y a t la r i n i fikran u l a r d a n a y i r i b o lib , m u sta q il f ik r
ob y e k tig a a y la n tiris h d a n ib o rat f ik r y u ritish o peratsiya sidir.
M asalan, bilish jarayonida tabiat, j a m i y a t va ayrim insonlarga
x o s b o l l g a n „ g o bza Ilik “ b e l g i s i n i a y i r i b o lib , u l a r n i n g
g o lzalligi t o ‘g lrisida em as, balki u m u m a n g o lzallik, y a ' n i
e s t e t i k k a t e g o r i y a m a z m u n i d a g i t u s h u n c h a y u z a s i d a n
m u lo h a z a yuritiladi.
A b stra k s iy a la s h s h u n d a y fi k r , t a f a k k u r o p e r a t s iy a s i -
dirki, b u o p e ra tsiy a y o r d a m i d a a w a l m o d d iy d u n y o d a g i
narsa va h o disalarning m u h im xususiyatlarini farqlab o l a m i z ,
s o ' n g r a u l a r d a g i m u h i m b o ' l m a g a n , i k k in c h i d a r a j a l i
xu su siy atlarn i fikran ajratib o l a m i z .
www.ziyouz.com kutubxonasi
A b s t r a k s i y a j a r a y o n i d a o b y e k t d a n a j r a t i b o l i n g a n
belgining o kzi t a f a k k u r n i n g mustaqil o b y ek ti b o l i b qoladi.
A bstraksiya o p e r a t s iy a s i analiz n atijasida vujudga keladi.
M asa la n , s i n f d e v o r i n i an a liz qilish j a r a y o n i d a u n in g faqat
b ir belgisini, y a ’ni o q lig in i ajratib olish m u m k i n v a oq
d e v o r t o ‘g ‘risida e m a s , balki d e v o r n in g oqligi t o ‘g ‘risida,
keyin esa u m u m a n o q lik haqida fikr y u ritish m u m k in .
K ishilar q u y o s h , o y , yulduz, elektr, olo v , b a ’zi p la n e ta -
lar, ay rim to s h v a h o k a z o la r n i n g yoritishini k o ‘z o ‘nglarida
k u za ta turib, u l a r n i n g b itta u m u m iy belgisini, y a ’ni y o ri
t is h in i fi k r a n a j r a t i b o lib , u m u m a n y o r i t i s h t o ‘g ‘risida
m u l o h a z a y u r i t i s h l a r i a y n i h a q i q a t d i r . T u r l i g e o m e t r i k
shakllarni — u c h b u r c h a k , t o 'rtb u rc h a k , kesik k o n u s, kesik
p ira m id a , P a r a l l e l o g r a m m , ko‘p b u rc h a k , p a ra lle le p ip e d va
h o k a z o l a r n i k u z a t a t u r i b , ular u c h u n u m u m i y b o ‘lgan
belgini, y a 'n i b u r c h a k n i fikran ajratishlari, s o 'n g r a u m u
m a n „ b u r c h a k “ t u s h u n c h a s i t o ‘g ‘risida fik r yuritish la ri
lozim boMadi.
F a n va t e x n ik a rivoji avj oigan hozirgi d a v r d a kishilarga
uza tilay o tg an a x b o r o t l a r n i n g m a ’lu m q ism i ab stra k t holda
in s o n m a ’na v iy m u l k i g a a y la n m o q d a . I n s o n d a m a z k u r
b ilim larni hissiy b ilish ap p a ra ti y o rd a m i b ila n o'z la sh tirish
im k o n iy a ti y o ‘q, s h u n i n g u c h u n ularni a b stra k t y o ‘l bilan
0
‘zlashtirib olish t a l a b qilinadi. Lekin ab stra k siy a holatidagi
ax b o ro tn i i n s o n l a r q iy in c h ilik bilan o ‘z lashtira dilar. Yaqqol
k o 'r g a z m a lilik k a a s o s l a n m a g a n b ilim lar q iy in c h ilik bilan
q a b u l q i l i n a d i . S h u n g a q a r a m a y , a b s t r a k t h o la t i d a g i
bilim lar koMami k u n d a n k u n ortib b o r m o q d a . C h u n k i yangi
kashfiyotlar, i x t ir o la r z a m ir id a n kelib c h i q u v c h i
q o n u -
n i y a t l a r , i c h ki m u r a k k a b b o g M a n i s h l a r n i n g b a r c h a s i
abstrakt a tam a sid a o ‘z ifodasini to p m o q d a. S h u bois kishilarni
m a z k u r j a r a y o n g a ta y y o rla sh , o 'n g 'a y s i z s h a r t- s h a r o i t g a
m oslasha olishga k o ‘n i k i s h g a o ‘rgatish lozim .
T a ’lim t i z i m i d a g i b ilim la r n in g a k s a riy a ti b ilis h n in g
o q ilo n a y o ‘li b i l a n egallashga q a ra tilg a n b o l i b , abstrak-
siyadan keng k o l a m d a foydalanishni t a q o z o etadi. S h u n in g
270
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |