t a f a k k u r s t r u k t u r a s i h a m d a f i k r y u r i t i s h m o t i v a t s i y a s i t o ' g ‘-
r i s i d a n a z a r i y - m e t o d o l o g i k m u a m m o l a r n i o ‘r t a g a t a s h l a y d i .
P . Y . G a l p e r i n n i n g f i k r i g a k o ‘ r a , t a f a k k u r b u o r i y e n -
t i r o v k a — j a r a y o n , o r i y e n t i r o v k a f a o l i y a t i d i r , d c y d i . M u a l l i f
p s i x o l o g i y a f a n i b u i n t e l l e k t u a l m a s a l a l a r n i y e c h i s h d a
s u b y e k t n i n g t a f a k k u r g a o r i y e n t i r o v k a q i l i s h j a r a y o n i n i
o ' r g a n i s h d i r , d e b t u s h u n t i r a d i . P . Y . G a l p e r i n t a f a k k u r n i n g
b o s h q a j i h a t l a r i n i o ' z i n i n g a q l i y h a r a k a t l a r i n i b o s q i c h l i
s h a k l l a n t i r i s h n a z a r i y a s i d a n k e l i b c h i q q a n h o l d a y o r i t i s h g a
i n t i l a d i .
A . V . B r u s h l i n s k i y t a d q i q o t l a r i d a t a f a k k u r — b u m u h i m
y a n g i l i k n i q i d i r i s h v a o c h i s h , g i p o t e z a v a n a z a r i y a l a r n i
b a s h o r a t q i l i s h , o l d i n d a n p a y q a s h d i r d e y d i . T a ’k i d l a s h
j o i z k i , y u q o r i d a g i m u a l l i f l a r d a n f a r q l i o ‘l a r o q , A . V . B r u s h
l i n s k i y t a f a k k u r n i n g u m u m l a s h t i r i b , b i l v o s i t a a k s e t t i r i s h ;
d a n t a s h q a r i , m u h i m y a n g i l i k n i i z l a s h v a o c h i s h , o l d i n d a n
b a s h o r a t q i l i s h x u s u s i y a t l a r i m a v j u d l i g i n i d a l i l l a b k o ' r s a t a d i .
„ T a f a k k u r p s i x o l o g i y a s i “ n i n g p r e d m e t i h a q i d a s o b i q
I t t i f o q p s i x o l o g l a r i b i l d i r i l g a n f i k r l a r g a y a k u n y a s a b , u m u m i y
t a ' r i f b e r i s h n i n g m a v r i d i k e l d i . P s i x o l o g i y a d a t a f a k k u r g a
b e r i l g a n q a t o r t u s h u n c h a l a r m a v j u d . J u m l a d a n , j a r a y o n ,
f i k r y u r i t i s h f a o l i y a t i , b a s h o r a t q i l i s h , a n g l a s h i l g a n b i l i m -
l a r , a q l m e z o n i , f a h m l i l i k v a b o s h q a l a r . S h u l a r g a s u y a n g a n
h o i d a , t a f a k k u r g a q u y i d a g i s h a r t l i t a ’ r i f n i b e r i s h m u m k i n :
t a f a k k u r b u a t r o f - m u h i t d a g i v o q e l i k n i n u t q y o r d a m i b i l a n
b a v o s i t a , u m u m l a s h g a n h o l d a a k s e t t i r u v c h i p s i x i k j a r a y o n
h a m d a i j t i m o i y s a b a b i y b o g ‘l a n i s h l a r n i a n g l a n g a n , y a n g i l i k
o c h i s h g a v a b a s h o r a t q i l i s h g a y o ‘n a l t i r i l g a n a q l i y f a o l i y a t d i r .
D e m a k , t a f a k k u r p r e d m e t i n i b e l g i l a s h / n a s h a q q a t i u n i n g
m u r a k k a b b i l i s h j a r a y o n i e k a n l i g i n i y a n a b i r k a r r a t a s d i q l a b
t u r i b d i . Q u y i d a t a f a k k u r s t r u k t u r a s i n i i l o v a q i l a m i z .
Tafakkur o p e ra tsiy a la ri
Analiz va sintez operatsiyasi.
A n a liz
— s h u n d a y b i r
t a f a k k u r o p e r a t s i y a s i d i r k i , u n i n g y o r d a m i b i l a n b i z n a r s a
v a h o d i s a l a r n i f i k r a n y o k i u l a r n i n g x u s u s i y a t l a r i n i a m a l i y
263
www.ziyouz.com kutubxonasi
ta h lil q i l a m i z . A l l o m a l a r n i n g a y t i s h i c h a , m a y m u n n i n g
y o n g ‘o q n i c h a q i s h i n i n g o ‘z i y o q b o s h l a n g ‘ic h o d d i y
analizdir. 0 ‘q u v c h i y o s h la r t u r m u s h d a v a d a r s ja ra y o n id a
an a liz y o r d a m i b i l a n k o ‘pgina ishlarni a m a l g a oshiradilar,
topshiriqlar, m iso l v a masalalarni yec hadilar. D e m a k , tabiat
va j a m i y a t d a g i b i lim va tajribalarni i n s o n n in g o ‘zlashtirib
olishi a n a l i z d a n b o s h l a n a r e k a n V D a r s d a b iz k im y o v iy
b irik m a la m i ( H 2 S 0 4 — v o dorod, kislorod va oltingugurtga)
parchalaym iz. G a p l a m i g ram m atik tahlil qilish asosida ularni
gap b o l a k l a r i g a , m o r f e m a va fo n e m a la rg a ajratiladi. A garda
i n s o n n in g o ld ig a a v t o m a s h i n a m o t o r i n i n g tuzilishini bilish
vazifa qilib q o ‘yilsa, u h o ld a bu to p s h iriq n i hal qilish u c h u n
u m o t o r n i a y r i m q i s m la rg a ajratib, h a r b i r q is m n i, o ‘z
nav h a tid a , a l o h i d a o lib tekshirishi lo zim b o ‘ladi.
V M a ’r u z a v a d a r s ja r a y o n la r id a ta fa k k u rn in g analiz qilish
operatsiyasi j u d a m u h i m o ‘rin tutadi. In so n g a savod o ‘rgatis!i
bolan in g n u tq in i a n a liz qilishdan b o sh lan ad i. S o ‘ng bu holat
m a t n n i g a p l a r g a , g a p l a r n i so‘zlarga, s o ‘z!arni, o ‘z nav-
b atid a, b o ‘g ‘in la rg a , fonem alarga, u la r n i e sa tovushlarga
ajratish singari a q liy faoliyatga o ‘tiladi. A rifm e tik a , algebra,
g e o m e t r i y a , t r i g o n o m e t r i y a , fiz ik a y o i n k i CV zbekiston
tarixi, falsafa, iq t is o d , psixologiya va b o s h q a fan asoslarini
o ‘rganish m u a m m o l i topshiriq va m a sa la la rn i yechish h a m
an a liz q i l is h d a n b o s h l a n a d i
. \ y
Y u q o r i d a a y t i b o ‘tilg a n m o t o r y o k i b o s h q a l a r n i n g
t u tg a n o ‘rn i n i c h u q u r t u s h u n ish d a y o l g ‘iz a n a liz n in g o ‘zi
kifoya q ilm a y d i. C h u n k i tarkibiy q is m la rn i b irlashtirgan va
b i r - b i r i g a t a ’s i r k o ‘rs a ti b tu r g a n m o t o r v a m a s h i n a n i
b u t u n l i g i c h a o l i b t e k s h i r g a n d a g i n a , u n i n g m o t o r yoki
m a s h i n a e k a n lig in i a n g la sh m u m k in .
^
Sintez —
s h u n d a y b i r ta fa k k u r o p e r a t s iy a s i d ir k i, biz
narsa va h o d i s a l a r n i n g ana liz da b o l i n g a n , ajratilgan ayrim
q ism la rin i, b o ‘Iak!arini sintez y o r d a m i b i l a n fikran yoki
a m a liy ra v ish d a b irla sh tirib , butu n holiga keltiram iz. S intez
e le m e ntlam ing, n a rsa va hodisalarning qismlari va bo'Iaklarini
bir b u t u n h o l g a k e ltirish d a n iborat aqliy faoliyat ekanligi
264
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |