S h u n i t a ’kidlash lo z im k i, sh a x s d a eslash j a r a y o n i d a
i s h o n c h hissining u y g ‘o n is h i esga tu sh irish g a k a t ta t a ’sir
k o ‘rs a ta d i.
X o t i r o t (e s d alik la rn in g shaxsiy m a jm u a si) — b u sh ax s-
n i n g o ‘tm is h d a g i o b ra z la r, vo q elik lar va ta a s su ro tla rin in g
f a z o v iy l a s h u v i h a m d a v a q t ( d a v r) j i h a t d a n a n i q ifo d a -
la n ilis h ig a asoslanib esga tu shirishdir. X o tirla sh d a n a fa q a t
o ‘t m i s h oby ek tlari va subyektlari esga tushiriladi, balki u lar
m u a y y a n v aq t va fa zo j i h a t d a n m u v ofiqlashtirila di, y a ’ni
u l a r n i q a c h o n , q a y e rd a , q a n d a y s h a r o itd a kechganligi esga
tu s h i r ila d i. Bu m a h s u lla rn in g n atijasida u lar t u r m u s h n i n g
m u a y y a n davri bilan b o g l a n a d i , u la rn in g davriy kechishi
i n s o n l a r t o m o n i d a n a n g la b yctiladi.
H a r b i r i n s o n n i n g s h ax siy t u r m u s h tarixi u y a s h a -
y o t g a n j a m i y a t n i n g ijtim oiy voqeliklari bilan c h a m b a r c h a s
b o g ‘liq. B o rliqning, ijtim oiy h a y o tn in g hodisalari, holatlari,
v o q e l i k l a r i , o b y e k t i v h a m d a s u b y e k t i v x u s u s i y a t l a r i ,
k e c h i n m a l a r i , sh ax sn in g m u a y y a n esdaliklari m a 'l u m vaqt
( d a v r , m u d d a t ) b i l a n c h e k l a n g a n l i k va q u r s h a b o l i n -
g a n l i k n i n g t a y a n c h negizi sifatida xizm at qiladi. J u m l a d a n ,
i n s o n b i r o r narsa, s a n a va voqelikni cslaganida, u m a z k u r
h o d is a m ustaqillik b ayram i arafasida, y a ’ni XX a sm in g oxirgi
o ‘n yillig id a s o d i r e t i lg a n l ig in i t a ’kidlaydi.
S h u n i n g d e k , xotiro t (esdalik) m u r a k k a b aqliy faoliyat,
j a r a y o n b i la n a lo q a d a b o 'lib , esga tush irish v o q e liklarni,
u l a r n i n g k e tm a - k e t li g i n i , o ‘za ro sababiy bogMiqligini a n g -
lash ( t u s h u n i s h ) n i n g za ru ra ti h isoblanadi. S h u n in g u c h u n
i n s o n e sd a lik (x o tirot)larining m a z m u n i , m ohiyati, m a ’nosi
o ‘z g a r m a y qolishi aslo m u m k i n em as . C h u n k i, xotiro t qotib
q o l g a n k o g n itiv ta rk ib e m a s , balki d i n a m i k
xususiyatli
x o t i r a j a r a y o n i d i r . S h a x s y o ‘n a!is h i e v o l u t s i o n ( t a b i i y
r a v i s h d a , a s t a - s e k i n o kz g a rib b o r u v c h a n l i k ) t a m o y i l g a
a s o sla n g a n lig i tufayli u q a y t a fïkr yuritishga, m a ’n o n i fikran
q a y t a q u r is h g a moyil.
S h a x s n in g xotiroti (esdaliklari) u n i n g shaxsiy h a y o ti,
s a r g u z a s h tla r i bilan alo q ad o rlig i sababli u d o im o u la r bilan
b i r q a t o r d a r a n g - b a r a n g e m o t s i o n a l h o la tla r, m u r a k k a b
ic h k i k e c h i n m a l a r h a m o h a n g l ig i d a kechadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Unutish va esda saqlash
U n u t i s h x o t i r a j a r a y o n i sifatida t a 'r i f g a c g a b o klib,
o 'z in in g vujudga kelish xususiyatiga b o g lliq h o ld a o lta c h u q u r
va y uzaki k o 'r in is h la rg a ega. S h u bois, u n u t i l g a n o b r a z -
l a r n in g y oki f i k r l a r n i n g fa o lla sh u v i u y o k i b u d a r a j a d a
q i y i n c h i l i k l a r g a u c h r a s h i , h a t t o a m a l g a o s h m a y d i g a n
voqclik k a aylanishi m u m k in . S haxsning fa o liy a tid a x o tira d a
t o ‘p l a n g a n m a t e r ia ll a r ( t u r l i c h a b o 'l i s h i d a n q a t ’i n a z a r )
a m a li y o t d a k a m r o q q o 'l l a n il s a (fo ydalanilsa), o r t i q c h a y u k
xususiyatini kasb etsa u n u t i s h t o b o r a c h u q u r l a s h i b b o ra d i.
B u n in g n atijasida u n i n g faol h ay o tiy m a q s a d g a c ris h is h
y o l i d a g i a h a m iy a ti pasayadi. A n i m o b i r o r - b i r m a t e r ia ln i
eslash c h o g ‘ida q iy in c h ilik , s u n ’iy t o ‘siq y iiz a g a kelsa, uni
m u t la q o y o 'q q a c h iq a r ish k erak em as , c h u n k i b u h o d is a
u n i b a t a m o m shaxs x o tirasid an ch iq ib kctishini b ild ir m a y d i.
O d a t d a m a te r ia lla r (o b y e k tla r, s u b y e k tla r) n in g a n i q , y a q -
q o l , m a v j u d t o m o n l a r i n i n g s h a k li u n u t i l a d i , b u n d a n
ta s h q a r i, u n i n g h u k m surishi, b a r q a r o r a h a m i y a t l i m a z -
m u n i e s a u n g a o ‘x s h a sh ( m u t a n o s i b ) b i l i m l a r v a x u lq -
a t v o r h a ra k a tla rin in g shakliy birliklari bilan q o lsh ilib ketadi.
O q ib a t n atijad a x u l q - a t v o r n i n g m a z k u r s h a k l l a r i d a t a a s -
s u ro tla r integral ( u m u m l a s h m a , yig‘iq) t a r z d a e s g a tu s h ish i
m u m k i n . l.P .P a v l o v n i n g t a 'k i d l a s h i c h a , s o 'n i b b o r a y o tg a n
reflekslar o ‘zlarini tiklashi u c h u n d astlabki p a y d o b o 'l i s h
d avriga q a r a g a n d a ta k ro r la s h m iq d o rin i k a m r o q t a l a b e tadi.
B u n d a n t a s h q a r i, s o ‘n ib b o r a y o tg a n re fle k s la r m u a y y a n
sh a r o it yoki v aziyatga to r m o z l a n is h , t o ‘x ta lis h g a u c h r a s h i
m u m k i n . Bu v o qelik a l la q a c h o n u n u t i lg a n , d e b t a s a w u r
q ilin g a n ta a s s u r o tla rn in g fa v q u lo d d a a y r im o m i l l a r n i esga
tu sh irish holati bilan izo h lan a d i. M asa la n , o g lir b e t o b b o ‘lib
y o t g a n o d a m q a c h o n l a r d i r o ‘rg a n g a n s h e ’rini t a s o d if a n
y o d d a n a y ta d i, v a h o l a n k i , u n d a n u z o q y i l l a r d a v o m i d a
fo y d a la n m a g a n i u c h u n u u n i b a t a m o m u n u t g a n , d e b o ly-
lashi m u m k in .
X otira j a r a y o n i h iso b la n m is h
u n u t i s h — b u o ‘ziga
xos, ra n g -b a ra n g , i z o h ta l a b ru h iy k o g n itiv h o d i s a d i r .
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |