b a ’zi tu rla rin in g tara qqiyotiga aso s la n sa , ikkinchi t o m o n d a n
u l a r n in g b a ’zilariga y e ta k c h ilik q iladi. S h u n in g d e k , b o s h q a
b a r c h a t u rla rn in g rivojlanishi h a m s o ‘z - m a n t i q x o t i r a n i n g
ta k o m illa s h u v ig a uzviy b o g ‘liq b o i a d i va ayni p a y t d a s o ‘z -
m a n t iq x o tiran in g o ‘sishi q o l g a n x o tira turlarin in g b a r q a r o r -
la shuvini bclgilaydi.
Ixtiyoriy va ixtiyorsiz xotira.
X o tira tu rla rig a b a ’z a n
b o s h q a c h a y o n d a s h is h h o l l a r i h a m u c h r a b t u r a d i . S h u
b o i s d a n xo tira faollik xu su siy atlarig a k o 'r a q u y i d a g i la r g a
ajratiladi. M asa la n , faoliyat m a q s a d ig a k o ‘ra
xotira ixtiyorsiz
va ixtiyoriy turlarga boMinadi.
Ixtiyoriy xotira d c g a n d a , m a i u m m a q s a d n i r o ‘y o b g a
c h i q a r i s h u c h u n m u a y y a n d a v r l a r d a aqliy h a r a k a t l a r g a
suyanib a m alg a oshirishdan ib o rat xotira jarayoni tu s h u n ila d i.
Bu fa oliya tni o d a t d a , on g b e v o s i t a b o sh q a r a d i. P s ix o lo g iy a
fanida k o lp in c h a ixtiyoriy x o tira g a ixtiyorsiz esda olib q o l i s h
q a rsh i q o 'y ila d i. A gar bu j a r a y o n m a ’lu m to p s h ir i q y o k i
vazifa q o ‘y a d ig a n b o ‘lsa, e s d a olib qolish g a y e t a k l o v c h i
faoliyat b i r o n - b i r m a q s a d n i r o 'y o b g a ch iq a rish g a y o ‘n a l -
tirilgan tarz d a yuzaga kcladi.
B iz m a t e m a t i k a d a n t o p s h i r i q l a r y e c h a y o t g a n i m i z d a
m asaladagi so n la m i esda olib q o lishni o ‘z o ldim izga n i a q s a d
q il ib q o ky m a y m i z . M a z k u r s o ‘z - m a n t i q h o l a t d a a s o s i y
m a q s a d faqat m asala y e c h is h g a q a r a tila d i, n a tija d a s o n l a r n i
( i k k i n c h i d a r a j a li belgi s i f a t i d a ) e s d a s a q l a s h g a h o j a t
qolm aydi. Shunga qaram ay, b iz ularni qisqa m u d d a tg a b o 'l s a -
d a , e s d a saqlashga in tila m iz , b u h o la t faoliyat y a k u n l a n -
g a n g a q a d a r d a v o m etadi.
E s d a o lib q o lis h n i m a q s a d q ilib q o ‘yish e s d a o l i b
q o l i s h n in g asosiy sharti h i s o b la n a d i . S erb psixologi R a -
do sav lev ic h o ‘z ta d q iq o tid a q u y id a g i ho d isan i b a y o n e t a d i .
T a j r i b a d a te k s h i r i l u v c h i l a r d a n biri tilni t u s h u n m a g a n l i g i
s a b a b li , u n i n g o ld ig a q o ‘y i l g a n v a z if a n i t u s h u n m a g a n .
O q ib a td a u n c h a katta b o ‘l m a g a n ta d q iq o t m ateriali 4 6 m a r t a
o ‘qib b erilga niga q a r a m a y e s d a o lib q o l in m a g a n . T a j r i b a -
n in g keyingi b o sq ic h id a v a z if a t e k s h irilu v c h ig a t u s h u n -
tirib b e r ilg a c h , u m a te r ia ln i o lti m a r t a o 'q i b t a n i s h g a n ,
247
www.ziyouz.com kutubxonasi