0
‘zg arish lar tashqi tom on id an qariyb k o‘zga tashlanm asligi
m u m k in . B iroq m u a m m o n i y c c h is h d a g i q iy in c h ilik ,
d iq q a tn i taq sim lash d agi saro sim alik n i strcssning tashqi
ifodasi, d eb taxm in qilsa b o la d i. Shaxs stress holatida telcfon
raqam larini adashtiradi, vaqtni cham alashda yanglishadi,
o n g fao liya ti yengil torm ozlan ad i, idrok koMami torayadi
va boshqalar.
S tr e s s h o la tid a sh a x sn in g p six o lo g ik xu su siy atla ri,
tu r m u sh tajrib asi, sh ak lla n g a n m alak asi m u h im o ‘rin
tu tad i. K esk inlikn in g o ld in i o lish d a shaxsning o liy nerv
fa o liy a ti, nerv sistem asin ing xususiyatlari alohid a ah a m i-
yatga eg a . U ndagi yuksak h is-tu y g kular (m as'uliyat, burch,
ja v o b g a r lik , vatan p arvarlik , sa d o q a t va h o k a z o ) stress
h o la tid a xatti-harakat b u zilish in in g o ld in i olish d a katta
x izm a t qiladi.
Kayflyat.
Shaxsning xatti-harakatlariga va ayrim ruhiy
jarayon lariga m uayyan vaqt davom ida tus berib turuvchi
e m o tsio n a l h olat kayfiyat d eb ataladi. Shaxsning hayoti va
fa o liy a ti d a v o m id a sh o d o n lik , h azilk ash lik , u m id sizlik ,
ju r ’a t s iz lik , z e r ik ish , q a y g 'u rish sin gari h is - tu y g ‘ular
u n in g ru h iy h olatini u m u m iy tizin iiga aylanadi. U sh bu
v a z iy a t b a ’z i b ir e m o ts io n a l taassu ro tla rn in g vu ju dga
k elish ig a q u lay zam in h ozirlasa, boshqasiga q iyin ch ilik
tu g ‘d ira d i. In son xafa, m a'yu s hissiy holatda b o 'lsa , u
ten g d o sh la r in in g haziliga, keksalarning o lgit-nasihatlariga,
m aslah atlariga quvnoq kayfiyatdagiga nisbatan m azm u n,
sifat jih a td a n boshqacharoq m unosabat bildiradi. S h u n in g
u ch u n ishlab chiqarish va xalq ta'Iim i tizim i jam oalarida,
r a s m iy , real is h c h a n lik , o ‘z a r o y o r d a m , h a m k o r lik ,
h am d ard lik , iliq ruhiy m u h it yaratish, sam im iy m u om ala
m a r o m in i shakllantirish ham jism o n iy , ham aqliy m ehnat
sam aradorligin i osh irish n ing asosidir.
K ayfiyat nihoyatda xilm a-xil, u zoq va yaqin m anbalar
n eg izid a n vujudga keladi. U n i barqarorlashtirib turadigan
aso siy m anbalardan biri — shaxslarning ijtim oiy hayotdagi
u m u m iy nuqtayi nazarlari, h ayotn in g turli jabhalarida aks
etu v c h i ta'sirlardir. C h u n o n ch i, m ehnat m uvaffaqiyati va
ta ’lim y u tu g 'i, rahbar va xo d im , u stoz-sh ogird o'rtasidagi
124
www.ziyouz.com kutubxonasi
m unosabatlari, oiladagi shaxslararo m u o m a la m a ro m i, har
xil v a ziy a tla r d a p a y d o b o ‘lgan tu r m u s h d a g i q a ra m a -
qarshiliklar, sh a x sn in g eh tiyojlari, q iz iq ish la r i; m ayllari
va ta ’blarining q ondirilishidan qanoat h o sil q ilish lik yoki
q a n o a t h o si! q ilm a slik k a y fiy a tn in g m a n b a la r i b o 'lib
h iso b la n a d i. S h a x s n in g m a ’Ium m u d d a t rulii tu sh ib ,
noxush kayfiyatda yurishi turm ushida m u a m m o la r yuzaga
k elganligidan , h alovati, tin ch ligi b u z ilg a n lig id a n dalolat
beradi. Bunday vaziyatlarda shaxsga o q ilo n a xu shtavozelik
bilan ijobiy ta ’sir o ‘tkazish, ruhini tetik la sh tim v ch i vosita-
larni q o ‘llanish, kayfiyatini buzib turgan o m illa rn i bartaraf
etish m aqsadga m uvofiq.
Insonda kayfiyatning paydo bo‘lishi va o'zgarishiga ta'sir
qiluvchi ikkita om iln i tahlil qilisli m utlaqo shart. Ulardan biri
obyektiv va subyektiv xususiyatli vaziyatdir: a ) tabiiy omillar
bilan bogMiq b o lg a n vaziyat (havoning sovuqligi yoki issiqligi,
b io r itm ik a o ‘z g a r ish i); b) sh a x sla r a ro m u n o s a b a tn in g
n oxu sh ligi va b osh q alar. O byektiv va su b y e k tiv sh art-
sharoitlami ikkinchi manba sifatida talqin qilish mumkin.
Masalan, birinchidan, mehnat va o ‘qish faoliyatiga kerakli
v o sita larn in g m avjud ligi (ish d a stg o h i, m e h n a t q u ro li,
yorug'lik, auditoriya, partalar va boshqalar). Ikkinchidan,
s u b y e k tiv m u n o s a b a tla r n in g : ilk p s i x o l o g i k m u h it,
m uloqotm andlik m arom i, rag'batlantirish, m u loq ot o'm atish
uslubi, shaxsiyatga tegm aslik, teng huquqlilik, hamkorlik,
demokratiya prinsiplariga
rioya
qilish, o kzaro tushinish,
shaxsning psixologik xususiyatlarini hisobga o lish va hokazo.
Psixologiya fanida „asosiy hissiyotlar" atam asi k o ‘ch m a
m a'noda qoMlanib kelmoqda. Tadqiqotlar ich id a K.Izartning
tasnifi m uayyan q iziqish u yg‘o tad i, lek in h is-tu y g'u lar-
n in g b arch asin i o 'z id a qanirab o lo lm a y d i. K .Iza rtn in g
talqinicha: 1) q iziq ish — malaka va k o 'n ik m a la r shakllani-
shiga, o ‘qishga m oyillik u yg'otadigan b ilim larn i egallashga
yo rd am b eru veh i ijob iy h issiy h o la td ir; 2 ) q u v o n c h —
q o n d ir ilis h i d a r g u m o n b o 'lg a n y e t a k c h i e h tiy o jn in g
qondirilishi m u m k inligi bilan bogMiq ijobiy h issiy holatdir;
3) hayratlanish — favqulodda ro‘y bergan holatlardan hissiy
jihatdan ta'sirlan ish n in g ijobiy yoki salbiy jih atd an ifoda
125
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |