A x lo q iy h islar. A x lo q iy hislarda sh ax sn in g b o sh q a
kishilarga, mehnat jam oasiga va sinfyoki kursguruhiga hamda
o ‘z in in g ijtim oiy burchiga m unosabatlari yaqqol m ujas-
sam lashadi. Inson axloqiy hislami butun vujudi bilan kechi-
rar ek a n , u albatta ijtim oiy axloq tam oyillari, m e ’yorlari
m ezo n ig a asoslangan holda odam lam ing xatti-harakatlarini,
psixik xususiyatlarini, shaxsiy xulq-atvorini baholaydi.
M am lak atim iz fuqarolarining yetakchi axloqiy hislari-
d an biri —
burch hissidir.
U n in g asosini d a vla tim izn in g
h a y o tiy m anfaati talab qiladigan ishlarni bajarishga q a t’iy
u n d a yd iga n ja m iyatim iz ehtiyojlarini tushunish va ularni
o n g li h is qilish aks ettiradi. Shaxsning individual va ijtim oiy
burchlari mavjud boMib, ishlab chiqarish, maktab, oila, yosh -
lar harakati manfaatlarini ichdan his etib yashashdan iboratdir.
O n a-V atan ga sadoqat bilan xizm at qilishda faol na-
m o y o n b o lu v c h i jon ajon yurtga m uhabbat hissi vatan -
parvarlik deb ataladi. Bu his o ‘z xalqiga, o kz V ataniga,
m a m la k a t im iz n in g b a rch a m illa t v a k illa rig a b o l g a n
b irodarlik , d o ‘stlik tu yg‘ularida aks etadi. Vatanparvarlik
hissi e n g m uhim m otiv h isob lan ib , u xalq im izn in g ja n -
govar va q ahram on ona m eh n atin in g manbayidir.
A x lo q iy hislar tarkibiga m a s’uliyat, javobgarlik, fid o -
yilik , v ijd o n , ad olat, ib o, iffat, o r-n o m u s, uyalish, sim p a -
tiya, em p a tiy a , g ‘urur, o'rtoq lik, d o'stlik , m eh r-m u h ab -
bat va b oshqalar kiradi.
H aq iq iy m uhabbat hissi shaxsning aqliy va jism o n iy
k u ch larin i faollashtiradi, uni ijodiy yuksaklikka ko'taradi,
o ‘z ich k i kechinm alari olam iga bcrilib ketishdan asraydi,
faollikk a u ndaydi, unga ham ruhiy, ham biologik k uch-
q u w a t b ag‘ishlaydi.
In tellck tu a l h islar. M azkur hislarda sh axsnin g ham
h a q q o n iy , jo n li, m a n tiq iy m u sh o h a d a la ri, ham so xta,
yu zak i, ajablanarli, shubhali, goh tushunarli, g o h o tushu-
nib b o klm ayd igan, b a’zida hayratda qoldiradigan flkrlarga
m u n osabatlari ifodalanadi. Intellektual hislarga hayajon-
ian ish , ajablanish, shub h alan ish, qiziqish, qiziqu vch an lik ,
sh o d lik , ish tiyoq m an d lik va boshqaiarni kiritish m um kin.
H aya jo n lan ish va ajablanish shaxsni bilish fao liy atin in g
ajralm as qism idir. Ajablanish va hayajonlanish em otsiyasiga
128
www.ziyouz.com kutubxonasi
berilib ketgan shaxs o ‘zin ing bilish ehtiyojlarin i qondirishga
intiladi. Shaxsn i haqiqatni izlash fa oliya ti sh ub h alan ish
hissi sifatida kechishi m um kin. Haqiqatni to p ish esa ishonch
hissi bilan bir davrda am alga oshadi.
E ste tik h isla r. M a ’lu m k i, estetik h islarga h am isha
tayangan axloq iy hislar o ‘z taraqqiyotini m aq sad ga y o ‘nal-
tirgan holda yuzaga keladi. O dam lar ta b ia tn in g va jam i-
yatning turli om illariga ham da ularning o ‘z ig a x o s tarzda
aks etishiga g o ‘zallik yoki xunuklik, fojiali yoki kulgili,
oliyjanob yok i razil, nozik va dag‘al, x u s h b o ‘y yoki no-
xush, yoq im li yoki y o q im siz hodisalar, h o la tla r sifatida
m unosabatda b o la d ila r . Estetik hislar m u ayyan m ezondagi
baholarda, n afosat m e ’yorlarida m a ’lum t a ’b va didda
ro‘yobga ch iqad i ham da o ‘ziga xos b a d iiy lazzatlanish,
go'zaliik n i his etish holatida kechadi. U sh b u h is-tu y g ‘ular
ijobiy yoki salbiylikni anglatish bilan b ir-b irid an ajralib
turadi. N afosat h is-tu y g ‘ulari shaxsning m a d a n iy saviyasi,
u nin g o n g darajasi m ahsuli sanaladi.
Estetik h is-tu y g ‘u larning rivojlanish, m azm u n d orlik
k o ‘rsatkich i sh a x sn in g s o b itq a d a m lig i, u n in g ijtim o iy
yetukligi m e zo n i hisoblanadi.
Psixologiyada shaxsning hodisalardan h issiy t a ’sirlanib,
ularning kulgili jihatlarini payqash xu su siyatiga asoslangan
h azil-m u toyib a, y a ’ni yu m or hissi o kziga x o s estetik tu yg‘u
nam unasi sifatida talqin etilm oqda. L ekin h a zil-m u to y ib a
tuyg'usi u nin g subyektida ijobiy nam u na m avjud b o ‘lishini
ta q o zo etadi. In son d a b unday tu yg‘u n in g past darajada
shakllanganligi, dem ak , shaxs faziiatlari su st rivojlangan-
ligidan dalolatdir.
%
Tekshirish uchun savoliar
1. S iz hissiy ot d e g a n d a n i m a n i t u s h u n a s i z ?
2. Hissiyot b ila n e m o t s i y a n i n g o 'x s h a s h l ig i v a f a r q in i s o ‘z!ab
berin g.
3. H i s s i y j a r a y o n v a hola tla rga t a v s i f b e rin g .
4. H i s - t u y g lu l a r n i n g q a n d a y tu r la r i m a v j u d ?
5. Y u k sa k h i s - t u y g ‘ula r d e g a n d a n i m a n i t u s h u n a s i z ?
6
. H issiy o tn in g t a ’l im d a tu tg a n o ‘rni q a n d a y ?
9 P s ix o lo g iy a
129
www.ziyouz.com kutubxonasi
Dostları ilə paylaş: |