O‘ zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi far g‘ ona davlat universiteti

Kvazi-eksperiment
. «Oraliq» tabiiy metodlar orqali kuzatuv o`tkazish bilan 
qattiq nazoratli kuzatuvlar o`zgarishiga aytiladi. Kvazi-eksperiment metodi 
yordamida to`liq sxemani yaratish mumkin emas. Ammo bu kamchilikka qaramay 
kvazi-eksperimental regionlardan foydalanish imkonini beradi. Eksperimental 
kuzatuvlarning barcha noeksperimental metodlarga ziddir.
Xuddi shuni F.Sh.Mak Giksen quyidagilarda ko`rsatadi: 
•
Klassik klinik metod. 
•
Tabiiy kuzatish. 
•
So`rovnoma
•
Arxiv tekshirish 
•
Korrelyatsion aloqani o`rnatish. 

---

•
Kvazi-eksperiment. 
M.V.Metlin esa quyidagilarda ko`rsatadi. 
•
Tabiiy kuzatish 
•
So`rovnoma 
•
Korrelyatsion kuzatuv 
•
Arxiv tekshirish 
•
Alohida hollarni o`rganish. 
A.K.Kobzi eksperimentga korrelyatsion metodini va eksperimentgacha 
metodini qarama-qarshi qo`yadi. Ularga: so`rovnoma, umumiy kuzatish va umumiy 
eksperiment. Xulq atvorni o`rganishga arxiv metodi, o`z-o`ziga baho berish va testni 
ko`rib o`tadi.
Formal ko`rinishlarga esa bir necha eksperimental kuztuvlarni tiplari 
ajratiladi. Bularni qidiruv (izlanish) va tasdiqlash eksperimentlarda ko`rish mumkin. 
Ularning farqi ishlab chiqarish muammosini darajasiga qarab ajratiladi. Qidiruv 
eksperimenti mustaqil yoki tobe o`zgarishlarga o`tishda o`zaro aloqa davrida olib 
boriladi.
Algoritm kuzatuv quyidagi ko`rinishda bo`ladi. 
❖
A va B orasidagi bog‘lanish farazi sababi. 
❖
Qidiruv eksperimentini o`tkazilishi. 
❖
Faraz tasdiqlanmasa yangi qidiruv eksperimenti yordamida faraz ko`rib 
chiqiladi. Agarda faraz tasdiqlansa, miqdor funktsional faraz ilgari so`riladi 
❖
Tasdiqlov eksperimenti o`tkaziladi. 
❖
O‘zgarish aloqalari haqida faraz qabul (yoki rad) qilinadi va aniqlik kiritiladi.
Psixologik eksperimentlarda «Kritik eksperiment», «pilotaj kuzatuv», «pilotaj 
eksperiment», «yopiq eksperiment», «tabiiy eksperiment» laridan foydalaniladi.
➢
Pilotaj kuzatuv termini eksperiment jarayonida sinov holatida ko`riladi.
Bu usul asosan eksperimentga kirish vaqtida qo`llaniladi. U qat’iy kuzatuvga 
muxtoj emas. Bu usul orqali olingan ma’lumotlar ishonchli emas. Bu narsa ko`pgina 
xatolarni oldini olishga yordam beradi.
➢
«Dala sharoitida kuzatish» real xayotdagi o`zgarish holatlarini kundalik 
xayotda olib boriladi. O‘z holiga ko`ra bu usul kvazi-eksperimentiga taalluqli 
deyishimiz mumkin. Chunki uni eksperiment jarayonida nazoratga olib bo`lmaydi. 
Tabiiy va dala sharoitidagi eksperiment ilmiy ma’lumotlarni olishni yagona usuli 
hisoblanadi.
➢
Eksperimental kuzatuvlarni psixologiyada boshqa fanlar singari bir necha 
bosqich orqali amalga oshiriladi.