Ön söz 5 GiriĢ

Qaz ehtiyatları

Yataqlarda qaz yığımlarına əsasən iki formada rast gəlinir: sərbəst və neftdə həll olunmuş şəkildə. Qaz yığımları strukturda sərbəst formada və ya neft yatağının üst hissələrində yerləşə bilər.

1. 
   Sərbəst qaz ehtiyatlarını hesablamaq üçün əsasən iki üsuldan istifadə edilir: həcm və təzyiq düşküsü.
   

1. 
   həcm üsulu. Adından göründüyü kimi üsul qazın hər hansı bir layının həcminin miqdarını göstərir. Lakin burada neftdən fərqli olaraq bəzi spesifik parametrlər nəzərə alınmalıdır. Belə ki, lay həcmində qazın ehtiyatı həmin layın təzyiq və temperaturundan da əsaslı surətdə asılıdır.
   

V = S · h · m · f ·(P·α – P_son·α_son)·β_q · η_{q ,} burada V – qazın çıxarıla bilən ehtiyatı, m³.
S – yatağın qazlılıq sahəsi, m².
h – qazlı layın effektiv qalınlığı, m.
m – lay süxurunun məsaməlik əmsalı.
f – layın temperaturu ilə standart (yer üstündə) temperatur fərqlərini nəzərə alan düzəliş əmsalı.
_{f =} T  t_st
T  t_lay
burada T = 273⁰C, t_st = 20⁰C, t_lay – lay temperaturu, ⁰C
P – layın (hesablanma tarixinə) orta mütləq təzyiqi , MPa;
P_son – layın işlənilmənin sonunda orta mütləq təzyiqi – MPa (çox hallarda 0,1 MPa bərabər götürülür).

_c 
1293109 H

P  e ^
atm

α, α_son - qazın P və P_son təzyiqlərində Boyl-Mariott qanunundan fərqlənmə düzəlişi.
β_q – layın qazla doyma əmsalı.
η_q – layın qazvermə əmsalı.

2. 
   təzyiq düşküsü üsulu. Üsul qaz yatağının bilavasitə işlənilmə prosesində tətbiq olunur, yəni işlənilmənin ilk dövründə (Q₁) və bir müddət keçdikdən sonra hasil edilmiş qazın həcmləri (Q₂) və bu dövrlərə müvafiq lay təzyiqlərinin (P₁ və P₂) qiymətlərinin müqayisəsinə istinad edir:
   

_{Q =} Q₂  Q₁
P₁  P₂

Belə olduqda yatağın qalıq qaz ehtiyatını hesablamaq olar.
_{V =} (Q₂  Q₁)( P₂₂  P_son_son )
P₁₁  P₂₂

2. 
   Neftdə həll olmuş qaz ehtiyatını hesablamaq üçün yataqda xüsusi təyinatlı tədqiqatlar aparılmalıdır. Burada lay təzyiqinin, qaz amilinin və s. göstəricilərinin yatağın işlənilmə illərində fasiləsiz ölçülməsi və alınmış qiymətlərin sistemləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Məhz bu məlumatlar əsasında yatağın neftli həcmində həll olmuş qazın miqdarını hesablamaq olar.
   

^V0 ^{= Q}b.^r0 ^{– Q}çıx.^b0^pson^αson^{f – Q}ç.b.^(b0^{-b) p}son^αson^{f – Q}ç.b. ^rson
burada
V_o – standart şəraitdə (yer səthində) neftdə həll olmuş qazın çıxarıla bilən ehtiyatı, m³;
Q_b– standart şəraitdə neftin balans ehtiyatı, m³;
Q_çıx. – həmin şəraitdə neftin çıxarılabilən ehtiyatı, m³;
Q_ç.b – həmin şəraitdə neftin çıxarıla bilməyən ehtiyatı, m³;
r₀ – ilk qaz amili m³/ m³;
r_son – qalıq lay təzyiqində (P_son) neftdən ayrılmayan qazın həcmi, m³;
b₀, b - ilk və cari dövrdə lay neftinin həcm əmsalı;
a_son - qazın sıxılma əmsalı;
f – lay temperaturuna görə əmsal (M.M.İvanova və b., 1985).