Ona tili darslarini boshqa fanlar bilan bog’lab o’qitish

Ona tili darslarini boshqa fanlar bilan bog’lab o’qitish

Ona tili darslarini boshqa fanlar bilan bog’lab o’qitish
Ona tili darslarini huquq, tarix, rus tili, geografiya, biologiya, matematika fanlari bilan bog’lab o’qitish o’qituvchidan o’z faniga bo’lgan qiziqishlarini uyg’otadi.
Ona tilini biologiya fani bilan bog’lab o’rganish. Masalan: 6-sinfda “Daraxt va o’simlik nomlari” mavzusi o’tiladi. Dars jarayonida o’quvchilarni 2 guruhga bo’lish mumkin.


1 guruh ona vatanimizda o’sadigan adirlardagi o’simliklarni yozadilar andiz, shirach, kakra, qo’ziquloq va hakazo.

2 guruhdagilar tog’ o’simliklarini: archa, terak, qayin, na’matak, bodomcha va hakazo.
So’ngra topshiriqlar quyidagicha bo’lishi mumkin:
1. O’simliklar nomi bilan so’z birikmalari hosil qilish: yashil archa, qari terak, shifobaxsh shirach.
2. Hokim va tobe so’z tarkibi kengaytiriladi. Baland yashil archa. Shifobaxsh shirachlarni yig’ib oldilar.
3. Gaplarni kengaytirib matn tuzish mumkin.
“Qo’shma so’zlar” mavzusini bolalarga har tomonlama puxta tushuntirishda botanika fani materiallaridan keng miqyosda foydalanish darsni yanada qiziqarli va samarali bo’lishi ta’minlaydi. Masalan: 5-sinf “Botanika” kitobida o’simliklarning ro’yxati berilgan. Unda keltirilgan so’zlarning 47 tasi o’simliklarning nomi qo’shma so’zlardir.
Anjirpiyoz, atirgul, boychechak, kampirkanop, ituzum, oqjo’ra, sallagul, dalachoy, qirqbo’g’im, chinnigul singarilar shular jumlasidandir.
1-topshiriq. Ot+otdan, sifat+ot, son+otdan
Boychechak shirimiya qirqbo’g’im
Dalachoy oqjo’xori uchqat

2-topshiriq. qiyoslash rang-tus miqdor

kartoshkagul qora-qat uchqat anjirgul oqjo’xori qirqbo’g’im
maza-ta’m o’rin-joy iste’mol qilish mumkin
shirinmiya yeryong’oq ituzum
achchiqmiya suvqalampir kiyiko’t
sassiq kovak

Shunday qilib til materivallarini berishda botanikadan olingan bilimlarga tayanib ish ko’rish bu fanning o’rganish imkoniyatlarini yanada kengaytiradi.

Ona tili darslaridan matematik amallardan foydalanish ham darslarni qiziqarli bo’lishini ta’minlaydi.
Masalan: ot so’z turkumini o’tayotgan paytda matematik raqamlardan foydalanib oylar hosil qilish mumkin. “5+ik?”, “k+3?”, “40+oyoq?”, “8+oyoq?”, “t+10?” beshik, kuch, qirqoyoq, sakkizoyoq, to’n va hakazolar.
5-sinf matematika darsligining “natural sonlar” tarkibida berilgan “natural sonlar va nol” bo’limidagi “o’nli sanoq sistemasi” deb nomlagan birinchi mavzuni eslatish fanlararo bog’lash imkoniyatini yuzaga keltiradi. 555 sonining yozuvida bir xil raqam ishtirok etsa-da, har bir raqam o’ringa qarab o’z ma’nosiga ega.
- o’ngdan 1-besh – 5 ta bir
- o’rtada 2-besh – 5 ta o’n
- oxiridan 3-besh – 5 ta yuzlik borligini anglatadi.
Shu mavzuga oid 3-topshiriqda 3 raqami turgan o’rniga nimani bildirishi so’raladi. Sonlar: 13; 7073; 5235; 3014; Uch sonining o’rniga ma’nolari aytiladi. Sonning ma’no turlari aniqlanadi.
Yoki, respublikamiz tarkibida 12 ta viloyat, 136 ta shahar, 120 shaharcha, 20 mingga yaqin qishloqlar mavjud. Gap sintaktik tahlil qilinadi. Raqamlarga to’xtalib (2, 136, 120, 2000) matematika fanida bu sonlar qanday sonlar turkumiga kiradi? Yana qanday sonlar mavjud? kabi savollar o’rtaga tashlanadi. Javob:
Bular butun sonlardir. Bu sonlar butun sonlardir. 1 , 1 kabi sonlar ham 5 3
matematik tushuchalarni, ham ona tili darslaridagi son va uning turlariga oid ma’lumotlarni beradi.
Shuningdek, son ishtirok etgan maqollar; “Sanamay sakkiz dema”, “Ikki o’n besh bir o’ttiz” kabi maqollarni mazmuni sharhlash, unda ishtirok etgan sonlarning turini aniqlash va sonlar ishtirok etgan maqollar ro’yxatini tuzish kabi topshiriqlar beriladi.
Adabiy ertak va dostonlardagi ishtirok etgan qaxramonlarning sonini aniqlash topshirig’i, shu topshiriqning davomi sifatida:
Masalan, “Alpomish” dostoni misolida.
I. Yaxshi xislatli timsollar:
1. Alpomish (Hanimbek)
2. Qalidrg’och
3. Barchinoy
4. Qorajon
5. .......

II. Yomon xususiyatli timsollar:

1. Boybo’ri
2. Teychaxon
3. Surxail kampir
4. .......
O’tilganlarni takrorlash, mustahkamlash darslarini “Mehmon fanlar tashrifi” tarzda quyidagicha tashkil etish ham ta’lim samaradorligini oshiradi. Ona tili darsiga bir qancha “mehmon bo’lib kelgan” fanlar kelishgani, ular o’zlari bilan savol-topshiriqlar, test va boshqatirmalar bilan sinashmoqchi ekanligi e’lon qilinadi.