Onalar va bolalar so g ‘lig‘ini m uhofaza q IL ish n I tashkil etish

---

5-bob.
ONALAR VA BOLALAR SO G ‘LIG‘INI M UHOFAZA
Q IL ISH N I TASHKIL ETISH
5.1. Onalar va bolalar s o g iig ‘ini muhofaza
qilishning muhim muammolari
M a ’lum ki, ayollar va bolalar o rganizm ining o ‘ziga xos an a to m ik
va fiziologik x u su siy atlari b o ‘ladi. Bu x u su siy a tla r a y o lla rn in g
tu g ‘ish funksiyasi, b o lala rd a esa o ‘sish va jism o n iy rivojlanish bilan 
b o g ‘liq. A h o lin in g a n a sh u g u ru h id a kasalliklar va o ‘lim o ‘ziga xos 
m a ’lum q o n u n iy a tla r b ila n tavsiflanadi. Bu esa o n a la r va b o la la r 
u c h u n o ‘ziga xos m axsus usulda ishlaydigan tibbiyot m uassasalarini 
tashkil q ilish n i ta q o z o etadi.
M u staq illik k a erish ilg an yili b ir yosh g ach a b o ‘lgan g o ‘d a k la r 
o ‘lim i 1000 tirik tu g ‘ilgan c h a q a lo q q a n isb a ta n 35,5 n i, o n a la r 
o ‘lim i 100000 tirik tu g ‘ilganlarga n isb atan 65,3 ni tash k il qildi. 
T ibbiy k o ‘rik la rd a n m a ’lu m b o ‘lishicha, tu g ‘ish yoshidagi a y o lla r­
ning 73 foizi, h o m ilad o rlarin in g esa 69 foizida turli xil ekstragenital 
kasalliklar borligi an iq lan d i. C h a q a lo q la rn in g 20 fo izid an k o ‘p ro g ‘i 
kasal b o ‘lib tu g ‘iladi yoki tu g ‘Ugandan keyin d astlab k i k u n lard a
kasal b o ‘lib q o lad i. B o lalar o rasid a y u q u m li k asalliklar, ay n iq sa, 
y u q u m li g e p a titla r ken g ta rq a lg a n . R e sp u b lik a d a y a sh a y o tg a n
a h o lin in g 70 fo iz d a n k o ‘p ro g ‘ini o n a la r va b o la la r tash k il e tish in i 
hisobga olsak, b u n d a y holat o n a la r va bolalarga tibbiy xizm at k o ‘r- 
satishni tu b d a n yaxshilashni ta q o z o etadi. S og‘liqni saq lash tiz im i- 
dagi islohotlarni am alga oshirishda onalik va bolalikni m uhofaza qilish 
ishlari ustuvor y o ‘nalishlardan biri deb belgilandi. O nalik va bolalikni 
m uhofaza qilish davlat siyosati darajasiga ko ‘tarildi va bu soha u c h u n
id o ra lara ro d a s tu r ishlab ch iq ild i. B unda b o lala r va o ‘sm irla rn in g
tu rm u sh , o ‘q ish , m e h n a t sh a ro itla rin i, ish lay o tg an a y o lla rn in g
104

---

tu rm u sh va m eh n a tin i tashkil qilishni yaxshilash, oila rivojlanishini 
o q ilo n a rejalash tirish siyosatini yurgizish, tu g ‘ish yoshidagi ayol- 
larn i so g ‘lo m lash tirish , istalm agan h o m ilad o rlik n in g old in i olish, 
kontratsep siy a usullarini keng q o ‘llash, qizlarni o ‘sm irlik davridan 
boshlab sog‘lom onalikka tayyorlash h am d a ularni sog‘lom lashtirib 
b o r is h , o n a la r va b o la la rg a k o ‘r s a tila y o tg a n tib b iy y o rd a m
tu rla rin in g sifat darajasini o sh irib borish va b o sh q a q a to r ta d b irla r 
k o ‘zda tutilgan.
T u g ‘ru q x o n a la r q ayta tashkil e tilib , tu g ‘ru qqa tayyorlash b o ‘- 
lim i, tu g ‘ruq bloki va ko ‘zi yorigan ay o llar h a m d a c h a q alo q la rn i 
reab ilitatsiya qilish b o ‘lim la rid a n ib o rat ak u sherlik m ajm uasiga 
aylantirildi. A yollar m aslahatxonalari faoliyatida ham o ‘zgartirishlar 
kiritildi.
V ilo y atlard a o n a la r va b o la la r salo m atligini m uh o faza qilish, 
u la r o ‘rta sid a kasallanish va o ‘lim k o ‘rsa tk ic h larin i kam aytirishga 
q a ra tilg a n tad b irla rn i am alga o sh irish d a ay o llar m aslahatxonasi, 
tu g ‘ru q m ajm uasi, b o lala r va k a tta la r poliklinikalari h a m d a barcha 
u m u m iy d a v o la sh -so g ‘lo m lash tirish tarm o q la ri faoliyatini birlash- 
tiru v c h i a k u s h e rlik -te ra p e v tlik -p e d ia trlik m ajm u a la ri (A T P M ) 
tash k il qilingan.
Barcha davolash-profilaktika m uassasalarida tibbiy yordam k o ‘r- 
sa tish n in g yangi shakllari (ku n d u zg i va uy sta tsio n a rla ri, am b u la - 
toriyada ixtisoslashgan davolash m ajm ualari va boshq.) joriy qilindi.
O n a la r va b o la la r sog‘lig‘ini m u h o faza qiluvchi m uassasalar 
quyidagi tad b irla rn i am alga oshirishlari lozim :
• q izlarning sog‘lig‘ini yaxshilash ishlarini sifat jih a tid a n yanada 
y u q o ri b o sq ich g a k o ‘ta rish , u larn i sog‘lom o n alik k a tayyorlash;
• b alog‘at yoshiga yetm ag an lam in g erta turm ushga chiqishining 
o ld in i olish, 15— 17 yoshlarda h o m ilad o r b o iis h , 30—35 va u n d an
k a tta yoshlardagi tu g ‘ishlar so n in i kam ay tirish , tu g ‘ru q la r o rasi- 
dagi m u d d atn i k am id a 2 ,5 —3 yilga uzaytirishga erishish;
• h o m ilad o rlik n in g e rta m u d d a tla rid a ayollar m aslahatxonasi 
hisobiga olish, u larn in g h am m a sin i terap ev t k o ‘rigidan o ‘tkazish, 
m avjud b o ‘lgan ek stragenital kasalliklarni an iq lash n i t a ’m inlash;
105

---

• tu g ‘ish yoshidagi b a rc h a ay o llarn i tib b iy k o ‘rik d a n o ‘tkazish 
va u n in g sifatini keskin yaxshilash, tib b iy k o ‘rikni im k o n b o ric h a
tu m a n m arkazida, iloji b o lm a s a tu m a n m arkazidagi m utaxassislarni 
va z a ru r asbo b -u sk u n alarn i jalb qilgan h o ld a qishloq shifokorlik 
p u n k tlari yoki qishloq shifoxonalari bazasida tashkil qilish;
• sog‘lo m lash tirish lozim b o ‘lgan tu g ‘ish yoshidagi ay o llarn i 
im k o n b o ric h a k o ‘p ro q s ta ts io n a r va k u n d u z g i s ta tsio n a rla rd a
d avolash. A m b u lato riy a d a d a v o la n a y o tg a n la rn in g davolash ja ra - 
y onini d o im o n azo ratg a olish;
• xavfli g u ru h g a kirgan h o m ila d o r ay o llarn i h o m ila d o rlik n in g
e rta m u d d a tid a n d isp a n se r n a z o ra tig a o lish , u c h m a rta p ro filak tik
davolash va tu g ‘ru qqa tayyorlash b o ‘lim ida k am id a ikki hafta oldin 
y o tq iz ish n i t a ’m inlash;
• tu g ‘ru q q a tayyorlash b o ‘lim la ri, tu g ‘ru q d a n keyingi rea b ili­
tatsiya b o ‘limlari va tug‘ruq zallarini belgilangan va vazirlik tom onidan 
tasdiqlangan reja asosida tashkil qilish, yetarlicha sharoitlar yaratish 
va lozim b o ‘lgan tibbiyot asb o b -u sk u n a la ri b ilan t a ’m in lash . A k u ­
sh e rlik m ajm u a sin i m alak ali m u ta x a ssisla r (te ra p e v t, a k u sh e r- 
g in ek o lo g , a n e ste z io lo g -re a n im a to lo g , n e o n to lo g p e d ia tr) bilan 
t a ’m in lash ;
• h o m ila d o rlik k a nisbiy va m u tla q m o n elig i b o r a y o llarn in g
b a rc h a sin i o ‘z v a q tid a k o n tra tse p tiv v o sita la rn i q o ‘llash orq ali 
istalm agan h o m ilad o rlik n in g o ld in i olish. Yil m o b ay n id a g o rm o n al 
k o n tra tse p siy a va rezin a m a h su lo tla rin i ish latish nisb atin i o sh irib
borish. K ontratsep siy a vositalariga b o ‘lgan eh tiy o jn i a n iq la sh d a va 
q o ‘llashda xalqaro an d o zalarg a am al qilish;
• v i lo y a t, a y r im t u m a n va s h a h a r y u q u m li k a s a l l ik l a r
s h i f o x o n a l a r i d a o ‘t k i r v i r u s l i g e p a t i t b i l a n k a s a l l a n g a n
h o m ilad o rlam in g tug‘ishini ta ’m inlash m aqsadida yetarlicha tu g ‘ruq 
p a la ta la ri, tu g ‘ru q zallari va tu g ‘ru q d a n keyingi rea b ilita tsiy a
o ‘rinlarini tashkil etish. T ug‘ish yoshida b o ‘lgan va hom ilador ayollar 
o ‘rtasid a A vstraliya a n tig en i ta sh u v c h ila rin i o ‘z v a q tid a an iq lash
u c h u n tibbiyot tiz im in in g h a m m a b o ‘g ‘in la rid a q o n olishni tashkil 
qilish va u n i tek sh irish u c h u n kerakli m an z ilg a yetkazish;
• ped iatriy a u ch astk alarid a d isp a n se r n a z o ra ti ishining sa m a ra- 
d o rlig in i o sh irish , b e m o r b o la la rn i o m m a v iy s o g io m la s h tiris h
106

---

m ajm u alarin i am alga oshirish, b a rc h a v iloyatlarda akush erlik -tera- 
p e v tlik -p e d ia trlik m ajm u a la rin in g sam arali ishlashini ta 'm in la s h ;
• ishlab ch iq ilg an sam arali tashkiliy tavsiyalarni tez ro q b a rc h a
davolash profilaktika m uassasalari ishiga kiritish;
e b o sh q a v azirliklar, q o ‘m itala r, ja m o a t ta sh k ilo tla ri, ja m g ‘ar- 
m a la r, s h u n in g d e k , xalq aro va h u k u m a tg a q arashli b o ‘lm agan 
ta sh k ilo tla r bilan h am k o rlik n i kuchaytirish;
• o m m aviy a x b o ro t vo sitalarid an (televideniye, rad io , m atb u o t 
v ositalari) y an ad a ken g ro q fo y d alan ish , ah o li bilan b o la d ig a n har 
q a n d a y u c h ra s h u v d a n u n u m li fo y d ala n ish va bu ishga o b ro ‘- 
e ’tib o rli, ilg‘o r fikrlovchi, keng m a s ’uliyatli, uzo q n i k o ‘zlaydigan, 
v a ta n va xalq istiqboli u c h u n c h in a k a m qay g ‘u rad ig a n kishilarni 
ja lb qilish.
S h u n i t a ’kidlash kerakki, o n a la r va bolalarni m uhofaza qiluvchi 
tib b iy o t m uassasalari o ‘z faoliyati bilan bevosita kelajak avlod 
sog‘lig‘iga va soniga ta ’sir qiladi. O nalar va bolalar sog‘lig‘ini m uhofaza 
qilish faq at tib b iy o t m u assasalarin in g vazifasi b o ‘lm ay davlat va 
b o sh q a ta sh k ilo tla r b ila n am alga oshirilishi z a ru r b o ‘lgan ijtim oiy 
m u a m m o la rd a n biridir.
B olalarni tu g ‘ish d a n o ld in , tu g ‘ilg an d an keyin (bola 2 yoshga 
y etg u n c h a ) ularga t o ‘lan ad ig an m o d d iy y o rd am lar, ayollarga pul 
to ia n a d ig a n ta ’tillar, bola tarbiyasi va parvarishi bilan shug‘ullanuv- 
chi tibbiyot m uassasalari, bog‘chalar, ayollar m eh n atin i yengillash- 
tiru v c h i m aishiy m u assasalar b a rc h a si o n a la r va b o lala r sog‘lig‘ini 
m u h o fa z a qilish u c h u n kerakli sh a ro it yaratadi.
M am lak atim izd a o n a la r va b o lalar sog‘lig‘ini m uhofaza qilish 
u c h u n bir q a n c h a tibbiyot m uassasalari tashkil qilingan. S hular 
jum lasiga akusherlik va ginekologiya ilm iy-tadqiqot instituti, pediatriya 
ilm iy tadqiqot instituti, o n a va bola m arkazlari, tu g ‘ruq m ajm ualari, 
ayollar m aslahatxonalari, bolalar poliklinikalari va shifoxonalari, 
ixtisoslashgan b o ‘lim lar, m arkazlar kiradi. Yuqoridagi tibbiyot m uas­
sasalari bilan bir qatorda yangi tashkiliy tuzilm alar respublika skrining 
m arkazi, respublika p erin atal m arkazi va ularning viloyatlardagi 
filiallari faoliyat k o ‘rsatm oqda. B ulam ing barchasi o n alar va bolalar 
sog‘lig‘ini m uhofaza qilishga im kon beradi (28-jadval).
107

---