|
Oriental Renaissance: InnovativeOriental Renaissance: Innovativeso-z-birikmasi-moslashuvli-so-z-birikmasi-haqida-ba-zi-mulohazalarOriental Renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences
VOLUME 2 | ISSUE 12
ISSN 2181-1784
Scientific Journal Impact Factor
SJIF 2022: 5.947
Advanced Sciences Index Factor
ASI Factor = 1.7
1246
w
www.oriens.uz
December
2022
olmoshga mutanosib nisbatlovchi qo‘shiladi:
mening uy + im- , mening uylar +im- ,
sening uy + ing- , sening uylar + ing- , uning uy + i- , uning uylar + i- ,bizning uy +
imiz- , bizning uylar + imiz-
kabi.
2. Qaratuvchi ot leksema bilan, boshqa turkum leksemalarining ot tabiatlituri,
shuningdek
otlashib
kelgan
holati
bilan
ifodalanganida
qaralmishga
III shaxs nisbatlovchisi qo‘shiladi: a) ot leksema bilan ifodalanishi:
uyning devor +i- ,
uylarning devor +i-,
uyning devorlar + i - ,
uylarning devorlar + i-
kabi; b) fe'lning
otdosh shakli bilan ifodalanishi:
rozi qilishning yo‘l + i- , rozi qilishning yo‘llar + i-
kabi; d) olmoshning ot turlari bilan ifodalanishi: kimning kitob + i- , kimlar-
ning kitob + i-, kimning kitoblar + i-, kimlarning kitoblar + i- , allanarsa-ning sharpa
+ si- , allanarsalarning sharpa + si- , allanarsaning sharpalar + i- , allanarsalarning
sharpalar + i- kabi; e) boshqa turkum leksemasining otlashib kelgan holati bilan
ifodalanishi: yaxshining fazilat + i- , yaxshilarning fazilat + i-, yaxshining fazilatlar +
i- , yaxshilarning fazilatlar + i- ; buning qilig‘ + i- , bularning qilig‘ + i- , bu-
ning qiliqlar + i- , bularning qiliqlar + i- kabi; f) ikki va undan yuqori miqdorni
anglatadigan
miqdor
son,
shuningdek hamma- kabi
leksema
bilan
ifodalanishi: o‘nning yarm + i- , hammaning fikr + i kabi.
3. Qaratuvchi bo‘lib ko‘plik ma’nosi ifodalanadigan jamlovchi son,
hamma
kabi
leksema kelganida kelishikdan oldin odatda ko‘plik nisbatlovchisi qo‘shiladi:
ikkala
+ miz + ning istag + imiz- , ikkala + ngiz + ning istag + ingiz- , ikkala + si + ning
istag + i- ; hamma + miz + ning istag + imiz-
kabi. Qaratuvchi tarkibidagi
nisbatlovchidan ko‘rinib turibdiki, bunday qurilma asli uch a’zoli:
bizning
ikkalamizning istagimiz-
kabi. Bunday uch a’zoli qurilma alohida ta’kidlash zarur
o‘rinda-gina ishlatiladi; boshqa o‘rinlarda ikki a’zoli qurilma ishlatiladi, shu yo‘l
bilan uslubiy g‘alizlik, ortiqchalik bartaraf qilinadi. Bunday qaratuvchi bilan
qaralmish tarkibiga nisbatlovchilarning ko‘plik shakli o‘zaro moslashib qo‘shiladi.
Bu yerdagi moslashuv muvofiqlashuv aloqasi tarkibida ichki hodisa sifatida voqe
bo‘ladi.
4. Yuqoridagi bandda tasvirlangani kabi hodisa qaratuvchi
o‘z-
ta’kid birligi
bilan ifodalanganida ham voqe bo‘ladi; yuqoridagi ifodalanishdan asosiy farqi shuki,
bu yerda nisbatlovchilarning birlik shakllari ham ishlatiladi:
o‘z + im + ning uy + im-
, o‘z + imiz + ning uy + imiz-
kabi. Bunday qaratuvchi ta’kidma’nosini
ifodalashgagina
xizmat
qiladi. Ikkinchi
farq
shuki,
bunday
vazifada
kelgan
o‘z
leksemashakli
grammatik ko‘rsatkich,
shu
jumladan
nisbatlovchi qo‘shilmagan holda ham keladi:
o‘z + im
+ ning uy + im- - o‘z uy + im-
kabi. Bunda
o‘z
leksemashakli tashqi ko‘rinishda sifatlovchini eslatadi.
O‘zimning
|
|
|