Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras
Yüklə 33,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Genel Değerlendirme
- Kaynakça I. Arşiv Kaynakları Archives du ministère des Affaires étrangères (AMAE) (Dışişleri Bakan- lığı Arşivi, Fransa)
- Karabağ Sorunu Kapsamında Ermeniler ve Ermeni Siya- seti
- TTK Belgeler, Türk Tarih Belgeleri Dergisi
1828-1829 OSMANLI-RUS SAVAŞI SONRASI RUSYA’NIN DOĞU ANADOLU’DAKİ FAALİYETLERİNE DAİR BAZI TESPİTLER 173
runda Wiett, Gürcistan’daki Rus otoritelerinden, Prens Woronzof’un Vali Hamdi Paşa’ya elmaslarla süslü bir tütün kutusu hediye ettiğini ve Erzurum Rus Konsolosu Jaba’nın bu hediyeleri vermek için kalabalık bir kortej ile va- liliğe gittiğini rapor ediyordu. Wiett’nin bu durumda sorduğu soru ise “Erzu- rum gibi hassas bir bölgenin valisinin neden hükümetine danışmadan bu he- diyeleri kabul” ettiğidir. Hatta Wiett, valinin bu hareketi ile Babıali’ye olan sadakatinin sorgulanmaya başladığını, bu hediyelerin halkı rahatsız ettiğini ve neden Hamdi Paşa’nın sürekli olarak Rus konsolosuna ayrı bir ilgi gösterdiği konusunda akıllara değişik soruların geldiğini belirtiyordu. 109 Çok geçmeden Hamdi Paşa hakkında çıkan söylentiler valinin görevden alınmasına neden ol- muş, Wiett’nin ifadesi ile bu değişiklik en çok Rus Konsolosu Jaba’yı üz- müştü. Elbette bu gelişme bölgede Rusların nüfuzunda çekinen İngiliz ve Fransız konsolosları ise memnuniyetle karşıladığı bir gelişme oldu. 110
Yukarıda da özetlediğimiz gibi 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı her açı- dan Doğu Anadolu Bölgesi açısından önemli bir dönüm noktası oldu ve gü- nümüze kadar devam eden siyasi manzaranın ortaya çıkmasına kaynaklık etti. Savaşı önemli kılan husus şüphesiz Osmanlıların önemli kaleleri kaybetmesi- nin yanında Rusların belki de savaştan daha tesirli sayılabilecek bir planı uy- gulamaya koymaları oldu. Bu da iki sene evvel İran ile yapmış oldukları sa- vaştan sonra tecrübe ettikleri İran tebaası Ermenilere yönelik “zorunlu göç”tü. İran tarafından göçürülen Ermeni nüfusun neredeyse iki misli sayılabilecek bir Osmanlı tebaası Ermeni’nin bölgeden çekilmesi her açıdan önemli bir ka- yıp oldu. Savaşa hazır olmayan ve bundan dolayı Batı ve Doğu cephesinde Rusya’dan beklenmediği bir mağlubiyet alan Osmanlı Devleti, kaynakların da gösterdiği gibi Rusların bu uzun vadeli planlarını önceden sezememiş ve buna yönelik bir politika geliştirememişti. Ancak metin içinde de gördüğümüz gibi Ermeni reayanın göçürülmesi sadece savaş esnası ile sınırlı kalmamış, dahası
109
AMAE, CADC, CPC, Turquie, Erzeroum, III, Wiett’den Politik Departmana, Erzu- rum, 2 Mart 1850. 110 AMAE, CADN, APD, Constantinople (Ambassade), Série D, Erzeroum, I, Wiett’den La Valette’e, 27 Mayıs 1851. 174 ÖZGÜR YILMAZ
müdahalenin bir aracı haline gelmiştir. Elbette burada Rusların her açıdan takip ettikleri etkili siyasetin rolünü oraya koymak gerekir. Savaş sonrasında Osmanlı tarafında sistemli bir propa- ganda faaliyeti ve istihbarat ağı kuran Rusya özellikle Erzurum’daki konso- losluğu ile siyasi nüfuzunu göstermekten geri durmamıştır. Osmanlı tarafına sürekli olarak gönderdiği ajanlar ile bölgeyi yakından takip etmiştir. Bu ko- nuda Barrere’nin “Erzurum’da vali Kürt isyan bölgesinde nelerin olup bitti-
Rusların bölgedeki faaliyetlerinin yoğunluğunu anlatmak için yeterlidir. 111 Bu
bağlamda Fransız konsolosların bölgedeki faaliyetleri, Osmanlı-Fransız iliş- kilerinin seyrine göre, Osmanlı Devleti’nin siyasi bütünlüğünün Rusya’ya karşı devam ettirilmesi istikametinde olmuştur. Bu, elbette Fransa’nın, Os- manlı tebaası Hristiyanlar üzerindeki bir himaye yarışının bir yansıması olarak kabul edilebilir. Bu bakımdan Fransız konsolosların yazışmaları bölgedeki Osmanlı-Rus rekabetini diğer bir rakip gücün gözünden takip etmek açısından önemlidir. Son söz olarak, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında Ermeni reaya üzerinden bir tesir oluşturmaya yönelik Rus faaliyetleri Kırım Savaşı’na kadar devam edecek olan süreçte bölgedeki Osmanlı-Rus ilişkilerinin en önemli meselelerinden birini oluşturmuştur. Bölgede Fransa örneğinde gördü- ğümüz Osmanlı Devleti’nin bütünlüğünden yana olan büyük güçlerin tercihi ise Kırım Savaşı’nda Rusya’ya karşı Osmanlı Devleti’nin yanında yer alma şeklinde olmuştur.
111 AMAE, CADN, APD, Constantinople (Ambassade), Série D, Erzeroum, I, Barrère’den Aupick’ye, Erzurum, 15 Temmuz 1848. 1828-1829 OSMANLI-RUS SAVAŞI SONRASI RUSYA’NIN DOĞU ANADOLU’DAKİ FAALİYETLERİNE DAİR BAZI TESPİTLER 175
I. Arşiv Kaynakları Archives du ministère des Affaires étrangères (AMAE) (Dışişleri Bakan- lığı Arşivi, Fransa) a) Centre des Archives diplomatiques de La Courneuve (CADC) Série Personnel 1ère Série. Dossier Individuel : n° 1642, “ Victor Fontanier “ Correspondance politique des consuls, (CPC), Turquie, Erzeroum et Trébi- zonde Tome II, Erzeroum, Tome III. Correspondance consulaire et commerciale (CCC): Erzeroum, Tome I; Trébi- zonde, Tome III. Mémoires et Documents: Turquie, Tome XXXIX. b) Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CADN) Archives des Postes Diplomatiques, (APD): Constantinople (Ambassade), Série D: Erzeroum, Tome 1; Trébizonde, Tome IV.
Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarih (1789-1914), TTK, Ankara, 2003. Ateş, Sabri, Ottoman-Iranian Borderlands: Making a Boundary, 1843- 1914, Cambridge University Press, New York, 2013. Attar, Aygün, Karabağ Sorunu Kapsamında Ermeniler ve Ermeni Siya-
Aykun, İbrahim, Erzurum Konferansı (1843-1847) ve Osmanlı-İran Hu- dut Antlaşması, Basılmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sos- yal Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 1995. Beydilli, Kemal, “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Doğu Anadolu’dan Göçürülen Ermeniler”, TTK Belgeler, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, C XIII, S 17, Ankara, 1988, s. 365-434.
Yüklə 33,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|