Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras
Yüklə 33,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XIX ƏSRDƏ NAXÇIVANDA DUZ İSTEHSALI VƏ TİCARƏTİ
972 ASƏF Q
ƏRİBOV
plandadır. Biz hamımız yaxşı xatırlayırıq ki, vaxtilə Naxçıvanı elektrik enerjisi ilə təmin etmək üçün çox böyük problemlər mövcud idi. Ulu öndərin rəhbərliyi ilə Naxçıvanın enerji təhlükəsizliyi məsələlərinin həllinə start verildi və bu gün biz bu siyasəti uğurla davam etdiririk. Son illərdə Naxçıvanda 5 elektrik stansiyası tikilmişdir. Demək olar ki, Naxçıvanın enerji təhlükəsizliyi məsələləri tam şəkildə öz həllini tapmışdır” (9, s. 18). İqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsinin hüquqi əsasları 2004-cü ilin 29 iyununda qəbul edilmiş “Milli təhlükəsizlik haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununda öz əksini tapmışdır. Qanunda göstərildiyi kimi, Azərbaycan Respublikasının iqtisadi sahədə əsas milli maraqları iqtisadi potensialın artırılmasından, bazar iqtisadiyyatının inkişafı və onun hüquqi əsaslarının təkmilləşdirilməsindən, iqtisadi sabitliyin təmin olunmasından, iqtisadiyyatın inkişafı üçün daxili və xarici investisiyalardan ötrü əlverişli şəraitin yaradılmasından, təbii və maddi sərvətlərin qorunması və səmərəli istifadə edilməsindən, regional və dünya bazarlarının formalaşmasında və fəaliyyət göstərməsində azad və bərabərhüquqlu inkişafın təmin edilməsindən ibarətdir. İqtisadiyyatımızın inkişafının müasir mərhələsində ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi tədbirləri yeni qlobal çağırışlar kontekstində davam etdirilir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 23 may 2007-ci il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının milli təhlükəsizlik konsepsiyası” dövlətin müstəqilliyini, ərazi bütövlüyünü və demokratik inkişaf yolunu, strateji seçimi kimi Avratlantik məkana inteqrasiyasını, bununla yanaşı tarazlaşdırılmış xarici siyasətinin çoxşaxəliliyini vurğulayan, Azərbaycan Respublikasında şəxsiyyət, cəmiyyət və dövləti xarici və daxili təhdidlərdən qorumağa yönəlmiş siyasət və tədbirlərin məqsəd, prinsip və yanaşmalarının məcmusudur (5, s. 327). Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2012-ci il 29 dekabr tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan 2020:gələcəyə baxış” inkişaf konsepsiyasında da qloballaşmanın müsbət amilləri ilə yanaşı mənfi yüklü iqtisadi proseslərin də yayılmasına diqqət çəkilmiş, bu proseslərin ümumdünya təsərrüfat inteqrasiyasına cəlb olunmuş ölkəmiz üçün yaratdığı təhdidlərdən qorunmaq, iqtisadi təhlükəsizliyin daha da gücləndirilməsi, yüksək rəqabət qabiliyyətli iqtisadiyyatın formalaşdırılması, ərzaq, enerji, NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASININ XARİCİ İQTİSADİ ƏLAQƏLƏRİNİN İNKİŞAFI, TƏHLÜKƏSİZLİYİ VƏ İXTİSASLAŞMA İSTİQAM ƏTLƏRİ 973
nəqliyyat, informasiya təhlükə-sizliyinin, demoqrafik və
ekoloji təhlükəsizliyin yüksəldilməsi üçün gələcək fəaliyyətin konseptual istiqamətləri müəyyən edilmişdir (7, s. 12). Təcrübə göstərir ki, xarici ticarət fəaliyyətinin iqtisadi inkişafa xidmət etməsi üçün onun tənzimlənməsi vacibdir. Müasir dövrdə belə fəaliyyətin əsas tənzimləyicisi kimi gömrük orqanları çıxış edir. Daxili bazarın yerli istehsal sahələri nəzərə alınmaqla qorunması xaricə valyuta axınının qarşısını alır, məşğulluğu təmin edir, beynəlxalq əlaqələrdən asılılığı aradan qaldırmaqla iqtisadiyyatın davamlı inkişafına münbit şərait yaradır. Gömrük orqanları tərəfindən yerli istehsalçıların mənafeyinin qorunması, daxili bazarda yerli istehsal məhsullarının satışının stimullaşdırılması istiqamətində görülən işlər nəinki muxtar respublikanın ərzaq təhlükəsizliyinin həllinə, habelə ixrac potensialının artmasına da müsbət təsir göstərir. Bu gün Naxçıvan dünyanın 56 ölkəsi ilə ticarət əməliyyatları aparır. Xarici ticarət dövriyyəsində ixrac əməliyyatlarının həyata keçirildiyi ölkələrin miqyasının ilbəil genişlənməsi müşahidə olunan mühüm yeniliklərdəndir. Muxtar respublika gömrük orqanları hüquq-mühafizə fəaliyyətini də günün tələblərinə uyğun qurur, gömrük sahəsində cinayətlərin qarşısının alınması, aşkar edilməsi, açılması, onları hazırlayan, törədən və ya törətmiş şəxslərin müəyyən edilməsi məqsədilə əməliyyat-axtarış fəaliyyətini davam etdirir. Qaçaqmalçılıq və gömrük sahəsində digər hüquqpozma hallarının qarşısının alınması üçün ən mütərəqqi üsullardan istifadə olunur, kinoloji xidmətin keyfiyyəti yüksəldilir, digər hüquq-mühafizə orqanları ilə birgə fəaliyyət təmin olunur. Muxtar respublikanın ticarət əlaqələrinin artması, gömrük infrastrukturunun və maddi-texniki bazanın möhkəmlənməsi beynəlxalq əməkdaşlıq əlaqələrinin genişləndirilməsinə əlverişli şərait yaradır. 2012-ci ilin oktyabr ayında türkdilli dövlətlərin gömrük xidməti rəhbərlərinin Naxçıvanda keçirilən görüşü bu sahədə aparılan məqsədyönlü işlərin daha bir göstəricisidir. Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin qonşu İran və Türkiyənin gömrük xidmətləri ilə mövcud olan qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq əlaqələri ticarət və gömrük münasibətlərinin inkişafına öz müsbət təsirini göstərir. Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi bütün ölkələrin iqtisadiyyatı qarşısında duran ən mühüm və həlli vacib olan iqtisadi problemlərdən biridir.
974 ASƏF Q
ƏRİBOV
Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün 1995-ci ildən başlayaraq aqrar islahatların hüquqi əsasları yaradılmış və islahatlara start verilmişdir. Ölkə Prezidentinin 2 mart 2001-ci il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının Ərzaq Təhlükəsizliyi Proqramı”, 25 avqust 2008-ci il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı” ölkəmizin ərzaq təhlükəsizliyinin yüksəldilməsində mühüm rol oynamışdır. Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün bitkiçilik və heyvandarlıq sahələri inkişaf etdirilmiş, ərzaq məhsulları ilə özünü təminetmə səviyyəsi daha da yaxşılaşdırılmışdır. Yerli istehsal sahələrinin yenidən qurulması və aqrar islahatların uğurla aparılması bir sıra qida məhsullarının yerli istehsalının artmasına və idxalın azalmasına səbəb olmuşdur. Kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu son beş ildə 2,2 dəfə, kartof istehsalı 1,2 dəfə, tərəvəz istehsalı 1,1 dəfə, meyvə istehsalı 1,2 dəfə, üzüm istehsalı 1,1 dəfə artmışdır. Bu müddət ərzində diri çəkidə ət istehsalı 17,2 faiz, süd istehsalı 9,1 faiz, yumurta islehsalı 30,4 faiz, yun istehsalı 9,8 faiz artmışdır (9, s. 10). Nəzər-dən keçirilən dövrdə muxtar respublikada əsas ərzaq malları üzrə tələbatın ödənilməsi mənbələrinin və özünü təminetmə səviyyəsinin təhlili göstərir ki, respublika əhalisinin mal əti və qoyun əti, quş əti, yumurta, süd və süd məhsulları, habelə meyvə və tərəvəzlə təmin olunma dərəcəsi demək olar ki, qənaətbəxşdir. Bunlardan başqa, nəqliyyat təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə bağlı proqramlar qəbul edilmiş, beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərində iştirakçılıqda ölkəmizin milli maraqları yüksək səviyyədə təmin edilmişdir. İnformasiya təhlükəsizliyi ilə bağlı bir sıra qanunlar qəbul edilməklə informasiya cəmiyyətinə keçidin qanunvericilik bazası təkmilləşdirilmiş, “Azərbaycanın inkişafı naminə informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə Milli Strategiya (2003-2012-ci illər)” və bu sahənin inkişafı ilə bağlı bir neçə dövlət proqramı təsdiq edilmişdir. Ölkənin regionlarında mövcud olan iqtisadi potensialdan tam və səmərəli istifadə olunmasını, sosial-iqtisadi vəziyyətin yaxşılaşdırılmasını və iqtisadiyyatın tarazlı inkişafını təmin etmək məqsədilə uğurla icra olunan dövlət proqramları ölkə başçısının regionların inkişafına göstərdiyi diqqətin bariz nümunəsi olmaqla, regionların kompleks inkişafına, o cümlədən infrastruktur sahələrinin bərpası və genişləndirilməsinə, yeni istehsal və emal
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASININ XARİCİ İQTİSADİ ƏLAQƏLƏRİNİN İNKİŞAFI, TƏHLÜKƏSİZLİYİ VƏ İXTİSASLAŞMA İSTİQAM ƏTLƏRİ 975
müəssisələrinin, sosial-mədəni obyektlərin yaradılmasına, yeni iş yerlərinin açılmasına, əhalinin həyat səviyyəsinin daha da yüksəldilməsinə səbəb olmuşdur. Ötən 20 ilin ümumiləşdirilmiş xarakteristikası ondan ibarətdir ki, Naxçıvan Muxtar Respublikasında bütün sahələr üzrə əsaslı nailiyyətlər qazanılmış, hərtərəfli yüksəliş təmin olunmuşdur. Düzgün təməl üzərində müəyyənləşən bu inkişaf meyilləri gələcəkdə daha geniş miqyas almaqla intibahın əsas amili olacaqdır. Bu gün muxtar respublikada təmin olunmuş hərtərəfli tərəqqi, heç şübhəsiz ki, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi inkişaf strategiyasının Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin müasir çağırışlara uğurlu cavabla icrasının məntiqi nəticəsidir. Muxtar
respublika iqtisadiyyatının səmərəli strukturunun formalaşdırılması məqsədilə elmi əsaslara söykənən idxal-ixrac siyasətinin həyata keçirilməsi nəticəsində istehsalyönümlü sahibkarlığın inkişafına, son məhsul istehsalının artırılmasına, daxili bazarın əsasən yerli istehsal məhsulları hesabına təmin edilməsinə, yerli xammal və materiallardan istifadə əsasında istehsal potansialının gücləndirilməsinə, xarici əlaqələrin genişlənməsinə iqtisadi stimul yaradılmışdır. Sosial-iqtisadi inkişafa bu cür kombinə edilmiş yanaşma, elmi nəzəriy-yəyə və təcrübəyə söykənən konsepsiya əsasında həyata keçirilən köklü islahatlar və irimiqyaslı quruculuq proseslərinin nəticələri muxtar respublika iqtisadiyyatında və sosial sahədə əldə edilmiş yüksək inkişaf templərinin qorunub saxlanılmasına və daha da yüksəldilməsinə təminat verir.
976 ASƏF Q
ƏRİBOV
Ədəbiyyat 1.
Nuriyev Ə.X. Regional inkişafın dövlət tənzimlənməsinin aktual məsələləri. Bakı: Elm, 2004, 224 s. 2.
Əhmədov N.H. Heydər Əliyevin inkişaf modeli və Naxçıvanda dinamik inkişaf. Bakı: Elm və təhsil. 2010, 148 s. 3.
Maliyyə Nazir-liyi. http://www. maliyye. gov.az./ node 940 4.
Nağıyev V.N, Məmmədov İ. Ə. Naxçıvan MR-nın faydalı qazıntıları. Bakı: Elm, 2010, 240 s. 5.
Məmmədov Z.S. Regionların iqtisadi inkişaf problemləri. Bakı: Elm, 2007, 469 s. 6.
Ə.Naxçıvan bölgəsi XIX – XX əsrin əvvələrində. Bakı: Elm, 2008, 264 s. 7.
8.
Azərbaycan Respublikasının Statistik göstəriciləri 2013, Bakı – 2014. 9.
2014-cü ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafının xülasəsi. Naxçıvan: Əcəmi, 2015, 87 s. 10.
XIX ƏSRDƏ NAXÇIVANDA DUZ İSTEHSALI VƏ TİCARƏTİ Yashar RAHİMOV *
Orta Aras havzası bölgesine dahil olan Nahçıvan tarihinin öğrenilmesi tarih bilimi karşısında duran önemli problemlerdendir. XIX. yüzyıl tarihimizin en zor ve karmaşık dönemlerinden biri olmuştur. Aynı dönemde ilkel tekniğe dayalı Nahçıvan endüstrisinin, özellikle “tuz sanayi”nin durumu, tuz üretimi ve ticareti, fiyatı, ihracat vb. bu gibi meseleler bugün de kendi güncelliği ile ilgi çekiyor. Nahçıvan’da tuz çıkarılması çok eski dönemden - taş devrinden mevcut olmuştur. Üretilmiş tuz, yerli nüfusun ihtiyaçlarını tam ödüyordu. XIX. yüzyılda Nahçıvan tuzu Azerbaycan ve Güney Kafkasya’nın çeşitli bölgelerine taşınıyordu. Çoklu tuz rezervinin olmasına rağmen gereksiz kurallar üretimin səmərələliyinə olumsuz etkiliyordu. Orta Aras havzası bölgesinin hayatında ciddi rol oynayan Nahçıvan tuzuna tüm dönemlerde büyük ilgi olmuştur. Teknik savunma alım ve ulaşım alanındaki zorluklara rağmen XIX. yüzyılın sonlarına doğru tuz üretimi artırılmıştır. Çıkarılan tuz çeşitli arazilere binek hayvanlar vasıtasıyla taşınıyordu. Nahçıvan kazasındaki dağlardan çıkarılan taş tuz birçok bölgelere olduğu gibi Karabağ’a da ihraç ediliyordu. Taş tuz madenlerinin çoğu Devlet Hazinesi’ne dahil idi. Nahçıvan taş tuz birikiminin haddinden fazla üretilmesine rağmen çoğu kısmı israfa neden oluyordu. Eski zamanlardan beri bölgenin önemli ihtiyacını karşılayan Nahçıvan tuzuna günümüzde olduğu gibi her zaman ihtiyaç duyulmuştur. Makalede yukarıda belirtilen konularda, özellikle bölgedeki tuz üretimi ve ticareti konuları analiz edilmiştir.
* Tarih üzre felsefe doktoru, ANAS, Nahçıvan Bölümü, yaarrahimov@yahoo.com.tr 978 YASHAR RAHİMOV
19 th CENTURY Abstract Study of the history of Nakhchivan which is sitnated in the middle Araz River basin, is an important issue for science history. The 19 th century was one of the most challenging and difficult periods of our history. Settling on primitive technology of Nakhchivan industry at that lime as well as situation of the salt industry, salt production and trade, its price, export and etc. Even today such problems attract the attention of their relevance. Salt extraction in Nakhchivan was since ancient times even since the Stone Age. Extrcted salt was completlmet the needs of local population. In the 19 th century Nakhchivan salt was exported to different regions of Azerbaijan and South Caucasus. Despite the abundance of salt reserves unnecessary rules shoued a neqative impact on the efficiency of the industry. In all periods of time there was a great need to Nakhchivan salt, salt has played a serious role in the life of Middle Araz River basin. Despite the technical and transport difficulties by the end of the 19
th century salt production was increased. The salt was carried out to different areas as draught by donkeys and mules. The salt form mountains of Nakhchivan region were exported to Karabakh. Rock salt-mines was subject to treasure. Although the calculation of Nakhchivan rock salt reserves by hundreds of millions of tons, it was used very bad. Since of ancient times it has been a great demand for Nakhchivan salt at all times which that was strict role of regions’ life. The above mentioned problems and especially in the regions salt production, salt trade was analyzed in the article. Document Outline
Yüklə 33,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|