Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras
Yüklə 33,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
948 ABBAS SEYİDOV – SEVİNC İMANOVA
halında rast gəlinən vertikal xətlər maraqlıdır. İki dəstədə 50, birində 44, digərində 35 və 12 işarə vardır. İşarələrin yerləşmə ardıcıllığının müşahidəsi onluq say sisteminin mövcudluğunu göstərir. Ən böyük qrupda hər birində 10 işarə olan 5 sıra vardır. Tədqiqatçıların fikrincə, bu işarələr çıxarılan duzun miqdarını, və ya şaxtada keçən iş günlərin sayını göstərir. Tunelin cənub tərəfində daş çəkiclər, maral buynuzu, ağac və samandan hörülmüş ip qalığı və iki qara cilalı saxsı qab aşkar olunmuşdur. Tapılmış alətlər həm qədim duz mədəninin dövrləşməsi, həm də duzun çıxarılma üsullarını müəyyən etmək baxımından əhəmiyyətlidir. Müəyyən edilmişdir ki, buynuz alətlərlə duz layları arasındakı meqrel təbəqəsi təmizlənmiş, sonra yaranan boşluqlara ağac pazlar çalınaraq, duz parçaları qoparılmışdır. İlkin hesablamalara görə qədim duz mədəninin tutumu 5700 m 3 -dən artıqdır ki, bu da haqqında danışılan mədəndən 11.500 ton duz çıxarıldığını (hər kub metrdən təxminən 2 ton) göstərir. Arxeoloji materiallara əsasən qədim duz mədənləri e.ə. III-II minilliklərə aid edilir ( Алиев, 1991:152-154). Xələc, Ərəbyengicə, Şortəpə, Sədərək, Maxta abidələrində və daha geniş qazıntılarla öyrəndiyimiz II Kültəpə qədim yaşayış yerinin ilk tunc dövrü təbəqəsində 1978-1987-cı illərdə apardığımız arxeoloji qazıntılar zamanı əkinçilik, maldarlıq və sənətkarlıq sahələrinin tədqiqi konkret olaraq qədim iqtisadiyyat (poleoekonomika) haqqında fikirlər söyləməyə əsas vermişdir. Bu ad altında qədim dövrün iqtisadiyyatı, təsərrüfat həyatı və onun ayrı-ayrı sahələrinin öyrənilməsi nəzərdə tutulur. II Kültəpə yaşayış yerinin ümumi sahəsi 6 hektardan artıqdır. Biz abidənin 10 metr qalınlığında olan ilk tunc dövrü təbəqəsini əvvəl 400 m 2 ,
2 sahədə öyrənmişik. Abidənin XII tikinti qatında tamamilə təmizlənmiş dairəvi planlı otağın diametri 5,3 m idi. Bu təbəqədə aşkar etdiyimiz bütün otaqların diametrləri 5,5-7,5 m arasında olub. Yalnız bir otağın (X tikinti qatında) dimetri 12 metrə çatıb. I Kültəpə abidəsində də analoji hal müşayiət olunub. Burada olan otaqların dimetri 3,5-7,3 m arasındadır. Buna görə də 6 metr diametri olan otaqlar Kür-Araz tikintiləri arasında orta rəqəm kimi götürülə bilər. Bu hesabla, bir otağın tutduğu sahə təxminən 28-30 m 2 -dir. Fikrimizcə, hər otaq 5-6 nəfərdən ibarət olan bir ailənin yaşaması üçün nəzərdə tutulmuşdur. ARAZBOYU Q ƏDİM NAXÇIVAN TAYFALARININ İQTİSADİ H ƏYATI (E.Ə. V-II MİNİLLİKLƏR) 949
Evlərin yerləşməsini nəzərə alsaq, belə görünür ki, 6 hektar sahədə təxminən 150 ev olmuşdur. Deməli, ilk tunc dövründə II Kültəpənin əhalisi 750-900 nəfər təşkil etmişdir. Tədqiqatçı Q.N.Lisitsınanın fikrinə görə, Qeoksür (enolit yaşayış yeri) əhalisinin adam başına gün ərzində 250-300 qram taxıl tələb olunub ( Лисицына, 1965:141). Etnoqrafik müşahidələr göstərir ki, Naxçıvanın dağ kəndlərində 5-6 nəfərlik ailənin aylıq taxıl norması 50 kq-dan artıq deyil. Çünki, istehsal zamanı bu qədər taxıldan 75-80 kq çörək alınır. Deməli, təxminən kültəpəlilərin taxıla olan tələbatı aylıq-7,5, illik 90 ton təşkil etmişdir. Növbəti ilin əkini üçün əlavə taxıla ehtiyacı nəzərə alıb, bu rəqəmi təxmini 95 ton qəbul etmək olar. Eramızdan əvvəl V-III minilliklərdə buğda və arpa toxumlarının qarışıq əkilməsini nəzərə alaraq demək olar ki, hər hektardan yığılmış məhsul orta hesabla 25-30 sentner olmuşdur. Bu məhsuldarlıqla 90 ton taxıl üçün 38-47 hektar torpaq sahəsi tələb olunur. V.M.Massonun hesablamalarına görə, qədim zamanlarda 20 hektar torpağı becərmək üçün 2500 adam-gün tələb olunurdu ( Массон, 1971:102). Deməli, 38-47 ha torpağı becərmək üçün 5000-6250 adam-günə ehtiyac olmuşdur. Bu dövrün insanlarının rasionununda söz yox ki, əsas yerlərdən birini də ətə olan tələbat tutmuşdur. Ətdən hər gün istifadə edilmədiyini nəzərə alsaq, onda gün ərzində 130-150 qramı qənaətbəxş hesab etmək olar. Bunu etnoqrafik müşahidələr də göstərir. Kənd yerlərində 4-5 baş qoyun bir ailənin ətə olan illik tələbatını ödəyir. Qış aylarında ət yeməklərinə tələbat çox olsa da, yay vaxtlarında əsasən süd məhsullarından istifadə olunur. Belə görünür ki, ətə olan aylıq tələbat bir ailə üçün 27 kq, bütün əhali üçün isə təxminən 4 ton olmuşdur. Yaşayış yerinin ətə olan illik tələbatı isə 48 ton təşkil etmişdir ki, bu da təxminən 354 baş mal və ya 2700 baş qoyun edir. 500 baş heyvan sürüsünün 4 çoban tərəfindən otarılmasını nəzərə alsaq, onda maldarlıq üçün il ərzində orta hesabla 3700 adam-günə ehtiyac olmuşdur. Osteoloji qalıqların təhlili göstərir ki, ətin az hissəsi təsərrüfatda ikinci dərəcəli yer tutmuş ovçuluqla əldə edilmişdir. Tikinti sahəsinə gəldikdə, diametri 6 m, divarının qalınlığı 40 sm olan otağın həcmi 19 m 3 edər. Bir evin tikintisi üçün təxminən 30x20x10 sm ölçüdə 3000 çiy kərpic lazımdır. İki nəfər gün ərzində 100 kərpic hazırlasa, bu Yüklə 33,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|