Orttirilgan immun tanqisligi sindromi (oits) retrovirus guruhiga
Yüklə 44,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Orttirilgan immun tanqisligi sindromi (OITS) — retrovirus guruhiga mansub virus qoʻzgʻatadigan kasallik; ikki davrga boʻlinadi: OIV infeksiyasi va bevosita OITS (SPID) davri. OIV infeksiyasi davri odam organizmida virus bor, lekin kasallik alomatlari hali na-moyon boʻlmagan davr. Virus deyarli bir vaqtda Parijda professor Lyuk Montanye hamda AQShda professor Gallo boshchiligidagi olimlar tomonidan kashf etilgan (1983-yil). Bu virus odamning immunitet tizimiga tanlab taʼsir koʻrsatadi, ayniqsa, SD4+ immun hujayralariga qirgʻin keltiradi. Virus odam organizmiga tushgach, 2—3 kundan soʻng, 25—30% hollarda birlamchi infeksiya davriga xos alomatlar kuzatilishi mumkin. Bu "oʻtkir serokonversiya sin-dromi" deb ataladi, bunda harorat koʻtariladi, tunda terlash, boʻgʻimlar va bosh ogʻrigʻi, loxaslik, qayt qilish, ich ketishi, badanda, ayniqsa, uning yuqori qismida toshmalar paydo boʻlishi mumkin. Bu alomatlar odam organizmiga tushgan virus taʼsiriga immunitet tizimi maʼlum darajada javob qaytarish reaksiyasi bilan bogʻliq. Lekin bu davrda antitelolarni aniqlash natija bermaydi, chunki immunitet tizimining javobi hali toʻliq shakllanmagan boʻladi. Kasallikning bu davri 8—10 yilgacha, baʼzan undan ham uzoq davom etishi mumkin. Hozirgi kunda amaliyotda OIV infeksiyasi tashhisini qoʻyish qonda kasallik virusiga qarshi paydo boʻlgan antitelolarni aniqlash — immun ferment taxlili (IFT) reaksiyasiga asoslangan. Dastlabki antitelolar virus organizmga tushgach, 3 haftadan soʻng shakllana boshlasa ham, qoʻllanadigan diagnostikumlar ularni ilgʻay olmaydi. Shu bois, odamga ushbu infeksiya ilashgani toʻgʻrisida virus organizmga tushganidan soʻng 90 kun oʻtkazib olingan tek-shirish natijasiga qarab xulosa chiqarish mumkin. .OITS OIV infeksiyasining yakuniy davri hisoblanadi. Virus bilan organizm oʻrtasidagi kurash uzoq davom etib, virusning ustunligi bilan tugaydi. Shu vaqtdan OITS davri boshlanadi. Bu davrda odam organizmi har qanday mikrobga bardosh berish xususiya-tini yoʻqotadi. Jumladan, nafas, meʼdaichak, siydik yoʻllarida doimo mavjud boʻlgan va kasallik qoʻzgʻata ol-maydigan mikroblar ham faollashib, turli xastaliklarni keltirib chikari-shi mumkin. Ularning namoyon boʻlishi organizmda yuzaga kelgan OITS holati bilan bogʻliq boʻlgani uchun, ushbu guruhga kiruvchi kasalliklar jamlangan holda OITS bilan bogʻliq (assotsiirlan-gan) infeksiyalar deb ataladi. Bular bakterial infeksiyalar, zamburugʻli kasalliklar, viruslar qoʻzgʻatadigan kasalliklar, Kaposhi sarkomasi va hokazo. Kasallik virusi infeksiya yuqqan odamning qonida, erkaklar shahvatida, ayollarning jinsiy aʼzolari chiqindilarida va koʻkrak sutida boʻladi. Shuning uchun OITV, asosan, uch xil yoʻl bilan yuqadi: qon orqali, jinsiy aloqa vositasida va infeksiya yuqqan onadan homilasiga vertikal yoʻl bilan oʻtadi. .OITS bilan ogʻriganlarning koʻpchiligini narkomanlar (giyoxvandlar), fohishalar, gomo- va biseksuallar tashkil etadi. OITS organizmga jinsiy aloqa, parenteral muolajalar (nosteril igna, shprits va boshqa tibbiy anjomlar ishlatilganda), inifitsirlangan qon va uning oʻrnini bosuvchi dorilarni qoʻllash, aʼzo va toʻqimalarni koʻchirib oʻtkazish (transplantatsiya) vaqtida, shuningdek, virusni yuktirib olgan onadan homilaga homiladorlik davrida, tugʻish jarayonida va goʻdak emi- ziladigan boʻlsa, koʻkrak suti bilan yuqib qolishi mumkin. Oʻzbekistonda OIV/OITS bilan bogʻliq masalalar Sogʻliqni saqlash vazirligining OIV/OITS xizmati tomonidan amalga oshiriladi. Respublika.OIV/OITS markazi, Qoraqalpogʻiston Respublikasi OIV/OITS markazi, Toshkent shahar va viloyatlar OIV/.OITS markazlari oʻz xududlarida ushbu soha faoliyati bilan bogʻliq barcha profilaktik, epidemiologik, lab. tekshiruvi, davolash tadbirlarini olib boradi. Har bir markaz qoshida oʻz ixtiyori bilan lab. tekshiruvi uchun kelganlarni sir saqlagan holda tekshiradigan anonim xonalar mavjud. Maqsadli guruhlargiyohvandlar va seksiolog xodimlari bilan virus yuqib qolishining odsini olish maqsadida xufiyona ish olib boradigan Ishonch punktlari (IP) ham ishlaydi. Profilaktikasi. Ushbu infeksiya keng tarqalgan kasalliklardan biri boʻlgani uchun muhofaza tadbirlari ijtimoiy hayotning barcha soha vakillari ishtirokida olib borilishi lozim. Har bir yigit-qiz bu infeksiyaning tarqalish yoʻllari, uning oldini oladigan tadbirlardan xabardor boʻlishi va oʻzini undan ehtiyot qilishi kerak OITS (orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi) OIV deb nomlangan virus (odam immunotanqislik virusi) sabab bo’lgan sindrom, xalq orasida ko’proq SPID kasalligi nomi bilan tanilgan. Kasallik immunitet tizimini o’zgartirib, odamlarni infektsiyalar va kasalliklarga ko’proq moyil qilib qo’yadi. Bu sezuvchanlik sindrom rivojlanishi bilan yomonlashadi. OIV organizmning barcha to’qimalarida uchraydi, lekin u infektsiyalangan odamning biologik suyuqliklari (sperma, vaginal suyuqliklar, qon va ona suti) orqali yuqadi. OITS / OIV: ULAR NIMA OIV — immunitet tizimidagi T hujayralariga (CD4 hujayralari) hujum qiluvchi virus. OITS — bu infektsiyaning rivojlangan bosqichida paydo bo’ladigan sindrom, ya’ni salomatlik holati. Virusning yuqishi OITS rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Biroq, OIV yuqganda har doim ham immunitet tanqisligi sindromi rivojlanavermaydi. Terapiyasiz OIV infektsiyasi rivojlanishi mumkin va oxir-oqibat u ko’pchilik hollarda OITSga aylanadi. Bundan so’ng, inson kasallikni doimo anamnezida olib boradi. OIV bir odamdan boshqasiga qon yoki jinsiy aloqa orqali yuqishi mumkin. Virus antiretrovirus terapiya (ART) bo’lmaganda rivojlanadi. ART odam immunotanqislik virusi o’sishini sekinlashtiradi yoki oldini oladi. Virus rivojlanishining darajasi odamlar orasida keng tarqalgan va ko’plab omillarga bog’liq. Ushbu omillar quyidagilardir: Bemorning yoshi; Tananing OIVdan o’zini himoya qilishi qobiliyati; Dori vositalari mavjudligi; Boshqa infektsiyalar mavjudligi; Bemorda genetik kasalliklar mavjudligi; Virusning ayrim shtammlariga qarshi himoya. OIV QANDAY YUQADI Jinsiy aloqa orqali yuqishi — bu infektsiyalangan jinsiy suyuqliklar (og’iz bo’shlig’i, rektal, genital yoki shilliq pardalari) bilan aloqa qilganda yuzaga kelishi mumkin. Bu vaginal, oral va anal kabi himoyalanmagan jinsiy aloqa vaqtida sodir bo’lishi mumkin. Perinatal yuqishi — ona tug’ruq paytida, homiladorlik paytida , shuningdek, emizishda infektsiyasini bolaga yuqtirishi mumkin. Qon quyish orqali yuqishi — hozirgi vaqtda qon quyish orqali OIV yuqtirish xavfi rivojlangan mamlakatlarda juda ehtiyotkorlik bilan tekshiruv va ehtiyot choralari tufayli juda past. Shu bilan birga, giyohvand moddalarni qabul qiluvchilar yoki bemorning qoni bilan zararlangan shpritslarni qayta ishlatish oqibatida kasallik yuqish xavfi juda yuqori. OITS ALOMATLARI Ko’p hollarda OITS (SPID) belgilari bakteriyalar, viruslar, zamburug’lar va / yoki parazitlarning rivojlanishi sabab yuzaga keladi. Ushbu holatlar odatda tanani infektsiyadan himoya qiladigan sog’lom immun tizimiga ega bo’lganlarda rivojlanmaydi. DASTLABKI ALOMATLARI OIVga chalingan ko’plab odamlarda OITS alomatlari va belgilari bir necha oy yoki hatto yillar davomida uchramaydi. Boshqalarda gripp va shamollash ga o’xshash alomatlar rivojlanishi mumkin, ular odatda virus yuqganidan 2-6 hafta o’tgach namoyon bo’ladi. Kasallikning birinchi belgilari quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin: Isitma ; Varaja qilish; Bo’g’imlardagi og’riq; Mushaklardagi og’riq; Tomoq og’rishi ; Terlash (ayniqsa tunda); Bezlarning kattalashishi; Qizil toshmalar toshishi; Charchoq; Zaiflik; Tana vaznini yo’qotish. ASIMPTOMATIK (BELGILARSIZ) Ko’pgina hollarda OITSning dastlabki alomatlari yo’qolib ketganidan keyin ko’p yillar davomida qo’shimcha kasallik alomatlari kuzatilmaydi. Shu vaqt ichida virus rivojlanib, immun tizimi va tana a’zolariga zarar yetkazishda davom etadi. OIVni replikatsiyalashga qarshi dori vositalarisiz ushbu jarayon o’rtacha 10 yilgacha davom etishi mumkin. Infektsiyalangan odamda odatda hech qanday alomat kuzatilmaydi, u o’zini yaxshi his qiladi va sog’lom ko’rinadi. RIVOJLANGAN (SO’NGGI) BOSQICHLARDA Agar bemor davolanmasa, OIV insonning infektsiyalar bilan kurashish qobiliyatini zaiflashtiradi. Odam organizmi jiddiy kasalliklarga qarshi kurasha olmaydi. Hatto oddiy shamollash ahm juda og’ir shaklda kechadi. Aynan ana shu bosqich OITS deb ataladi. OIV infektsiyasinining oxirgi davrlardagi alomatlari quyidagicha ifodalanishi mumkin: Ko’rishning xiralashishi; Ich ketishi , odatda doimiy yoki surunkali; Quruq yo’tal; Haroratning bir necha hafta davomida 37 ° C dan yuqoriligi; Kechki terlash; Muntazam charchoq; Nafas qisilishi; Bir necha hafta davom etadigan bezlarning kattalashishi; Vazn yo’qotish; Tilda yoki og’izda oq toshmalar paydo bo’lishi. KASALLIK HAQIDA AFSONA VA HAQIQATLAR Mazkur kasallik haqida ko’plab noto’g’ri tushunchalar mavjud. Virus quyidagi hollarda yuqmaydi: Qo’l berib ko’rishish; Quchoqlashish; Kundalik o’pishlar (agar og’izda yaralar bo’lmasa); Aksa urish; Teri bilan aloqa; Sochiqlarni birga ishlatish; Ro’zg’or buyumlari (qoshiq, piyola, kosa va hokazo). TASHXISLASH CDC (kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazlari) ma’lumotlariga ko’ra, har 8 ta OIV bilan kasallangan amerikaliklarning bittasi o’zlarining holatidan bexabar. QON NAMUNASINI TAHLIL QILISH Tashxis virus mavjudligini aniq ko’rsatadigan qon tahlili yordamida amalga oshiriladi. Agar virus aniqlangan bo’lsa, test natijasi «ijobiy» bo’ladi. Qon bemorga kasallik mavjud deya xabar berilgunga qadar bir necha marta qayta tekshiriladi. Agar bemor virusga duchor bo’lsa, u imkon qadar tezroq sinovdan o’tishi juda muhimdir. OIV erta aniqlanganda davolanishning muvaffaqiyatli bo’lishi ehtimoli ko’proq. Bundan tashqari, uyda o’tkazsa bo’ladigan test vositasidan foydalanish mumkin. Virus yuqganidan so’ng, test natijasida ijobiy natija berishi uchun 3 haftadan 6 oygacha vaqt ketishi mumkin. Ba’zan qayta sinov qilinishi talab etiladi. OITS (SPID) NI DAVOLASH Hozirgi kunda OIV yoki OITSga davo yo’q. Mavjud davolash usullari kasallikning rivojlanishini sekinlashtirishi mumkin va ko’pchilik odamlarga uzoq va nisbatan sog’lom hayot kechirishga imkon beradi. Infektsiyalanish erta muddatlarda aniqlanganda antiretrovirusli davolanish juda muhimdir — bu hayot sifatini yaxshilaydi, umr ko’rish davomiyligini uzaytiradi. Shuningdek, 2013-yil iyun oyida chop etilgan Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti yo’riqnomalariga muvofiq yuqtirish xavfini kamaytiradi. Hozirgi kunda ushbu infektsiyaga qarshi hech qanday emlash yoki dori- darmon ishlab chiqilmagan, ammo so’nggi yillarda davolash usullari ancha yaxshilandi. Bemorlarning sog’ligi va hayot sifatini kuniga qabul qilinadigan bir tabletka sezilarli darajada yaxshilasi mumkin. FAVQULODDA TABLETKALAR Agar odam so’nggi 72 soat ichida (3 kun) virus yuqtirganligiga amin bo’lsa, PEP deb ataladigan OIVga qarshi vositalar (postkontakt profilaktika) kasallik rivojlanishini to’xtatishi mumkin. Davolashni virus yuqganidan keyin imkon qadar tezroq olish kerak. PEP 4 haftalik, faqat 28 kun davom etadigan davolashning juda qiyin usuldir. Bu noxush nojo’ya ta’sirga ( diareya , ko’ngil aynishi va bosh og’rig’i) sabab bo’lishi mumkin. OIVga ijobiy tashxis qo’yilgach, davolanishni boshlashdan avval virusning rivojlanishini kuzatish uchun muntazam qon tekshiruvlari topshirib turish kerak. Terapiya ko’plab afzalliklarga ega va qonda virus darajasini kamaytirishga qaratilgan. ANTIRETROVIRUS PREPARATLAR OIV ni davolash antiretrovirus (ARV) dorilar bilan amalga oshiriladi. Preparatlar infektsiya bilan kurashadi va organizmda virus tarqalishini sekinlashtiradi. Odatda, bemorlar YSART (yuqori samarali antiretrovirus terapiya) yoki KART (kombinativ antiretrovirusli terapiya) kabi kombinatsiyalangan davolashni oladilar. Kombinativ dori vositalari har bir insonga mos keladi. Kasallikka qarshi kurashish davolash odatda doimiy va umrbod davom etadi. OIVni davolash odatdagi dozaga asoslangan. Tabletkalar har safar muntazam ravishda rejalashtirilgan holda qabul qilinishi kerak. ARV`ning har bir turi har xil nojo’ya ta’sirga ega, ammo ba’zi bir umumiy ta’sirlari ko’ngil aynish, charchash, ich ketishi, bosh og’rig’i, terida toshma toshishi yoki ko’rishning xiralashishini o’z ichiga olishi mumkin. QO’SHIMCHA YOKI MUQOBIL TIBBIYOT Ba’zi bir cheklangan tadqiqotlarga binoan, o’simlik dori vositalari kabi muqobil dori-darmonlar samarali qo’llanilmagan, ammo mineral yoki vitaminlar umumiy salomatlik holatiga yaxshi ta’sir ko’rsatadi. Bemorlarga bu usullarni shifokorlari bilan muhokama qilish tavsiya etiladi. Orttirilgan immun tanqisligi sindromi Yüklə 44,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|