O’smirlarning kattalar bilan o’zaro munosabatlarining psixologik xususiyatlari mundarija kirish i-bob o’smirning kattalar bilan o’zaro munosabatlarining nazariy tahlili

2.2 O’smir va kattalar o’rtasidagi munosabatlarda uchraydigan nizolarni bartaraf etish yo’llari
Tadqiqotning tayyorgarlik bosqichida ijtimoiy muhitda kommunikativ munosabatlarni shakllantirishni o’rganishga yondashuvlarni tavsiflovchi psixologik, pedagogik va maxsus psixologik adabiyotlarning so’rov-tahliliy tahlili o’tkazildi. So’ngra, so’rov jarayonida olingan javoblarni qayta ishlash bo’yicha ishda foiz mazmunini tahlil qilish usullari qo’llanildi. Foiz usuli monitoring ishtirokchilarining javoblari asosida so’rovnoma ma'lumotlarini qayta ishlashni o’z ichiga oladi, ularga ularning fikriga muvofiq javob variantlari ro’yxati taklif etiladi. Kontentni tahlil qilish usuli so’rov ishtirokchilarining ochiq javoblarini semantik toifalar bo’yicha guruhlashni ko’rsatadi. Sinov usuli turli sohalarda qo’llaniladi, ammo psixologik jihatdan u axloq tuzatish ishlari natijalarini yig'ish, maslahat berish, shaxsning kasbiy yo’nalishi va boshqalar uchun mo’ljallangan. Sinov usulini tadqiq qilish dasturi va tartibi shaxs psixodiagnostikasi kabi psixologiya sohasida batafsilroq tavsiflangan. Sinov usulini tayyorlash va o’tkazishda sub'ektlarning natijalari va yutuqlarini to’g'ri taqqoslash, shuningdek ularni to’g'ri talqin qilish va diagnostika qilish imkonini beradigan muayyan me'yor va shartlarga rioya qilish kerak. Test ishlab chiquvchi tomonidan belgilanadi, xarakterlanadi, respondentlarning natijalarini ob'ektiv baholashga yordam beradigan o’rtacha ko’rsatkich. Tadqiqotda foydalaniladigan usullar: 1. Ishni boshlash uchun ochiq va yopiq savollar bilan anketa shaklida taqdim etilgan sotsiologik tadqiqot metodologiyasidan foydalanildi. Ushbu uslub faktlarni bevosita ro’yxatga olish yo’li bilan o’rganilayotgan tadqiqot mavzusi haqida birlamchi ma'lumotlarni to’plash va umumlashtirishdir. 2. V.V. Boykoning kommunikativ munosabatini diagnostika qilish metodikasi. Ushbu shaxsiy so’rovnoma kommunikativ munosabat turini va uning shakllanishining ma'lum darajasini tashxislash uchun mo’ljallangan.
Metodika 25 ta bayonotdan iborat bo’lib, ular "ha" yoki "yo’q" javobini talab qiladi. Ushbu texnikadan foydalanib, salbiy kommunikativ munosabatning quyidagi belgilari aniqlanadi: odamlarga nisbatan yashirin shafqatsizlik ular bo’yicha hukmlar (maksimal ball - 20); Odamlar bilan munosabatlarda ochiq shafqatsizlik (maksimal ball - 45); Odamlar haqidagi hukmlarda asosli negativizm (maksimal ball - 5); Grumbling (maksimal ball - 10); Salbiy muloqot tajribasi (maksimal ball - 20). Buzg'unchi kommunikativ munosabatning mavjudligi belgisi umumiy ball 33 balldan yuqori bo’lib, bu ko’rsatadi aniq salbiy kommunikativ munosabatning mavjudligi. 3. Lazarning yengish xulq-atvorining asoslarini aniqlash metodologiyasi. Texnikadan shaxs uchun muammoli va qiyin vaziyatlarda xulq-atvor xususiyatlarini o’rganishda, sub'ektlarning turli kontingentlarida stressni yengishning xarakterli usullarini aniqlashda foydalanish mumkin. BSC anketasi 50 ta bayonotni o’z ichiga oladi, ularning har biri qiyin yoki muammoli vaziyatda muayyan xatti-harakatni aks ettiradi. Bayonotlar test predmeti tomonidan tavsiya etilgan xatti-harakatlar strategiyasidan foydalanish chastotasiga qarab (hech qachon, kamdan-kam hollarda, ba'zan, tez-tez) 4 balli shkala bo’yicha baholanadi. So’rovnomaning elementlari muallif tomonidan aniqlangan yengish strategiyalarining asosiy turlariga mos keladigan sakkizta shkalaga birlashtirilgan.
1. Qarama-qarshilik;
2. masofani saqlash;
3. O’z-o’zini nazorat qilish;
4. Ijtimoiy yordam izlash;
5. Mas'uliyatni o’z zimmasiga olish;
6. Parvozdan qochish;
7. Muammoni hal qilishni rejalashtirish;
8. Ijobiy qayta baholash.
Mavzu uchun stressni engish strategiyasiga ustunlik darajasi "xom" ballarni jins va yoshni hisobga olgan holda me'yoriy guruh qiymatlari bilan T-ballarga aylantirgandan so’ng, quyidagi shartli qoida asosida aniqlanadi. : 40 balldan kam ko’rsatkich - tegishli strategiyadan kamdan-kam foydalanish;
40 ball ≤ ball ≤ 60 ball - o’rtacha foydalanish
tegishli strategiya;
60 dan ortiq ball - aniq afzallik
tegishli strategiya.
1. Tadqiqot davomida 98 kishi so’rovdan o’tkazildi.
1. Shundan: 48 nafari o’g‘il bolalar, 50 nafari qizlar.
2. Yosh tarkibi 14-15 yosh
Natijada, so’rov o’tkazilgan respondentlar orasida ikki guruhga bo’lingan o’smirlar mavjud: muloqotda destruktiv kommunikativ munosabatga ega bo’lganlar va konstruktiv (V.V. Boykoning "Kommunikativ munosabatni diagnostika qilish usuli" bilan olingan ma'lumotlar). Bola uchun oila uning tug'ilgan joyi va asosiy yashash joyidir. Bu bolaning hayotida ko’p narsani belgilaydi. Ota-onalar va bolalar o’rtasidagi munosabatlar eng kuchli insoniy rishtalardan biridir. Bolaning hissiy tarbiyasi birinchi navbatda oilada sodir bo’ladi. Shu munosabat bilan respondentlarga oiladagi va oila ichidagi munosabatlardagi hissiy holatini baholash taklif qilindi.
Eslatma 1. Keyinchalik - buzg'unchi muloqotga ega bo’lgan shaxslar
qurilmalar - DKU bo’lgan shaxslar, konstruktiv bilan ham o’xshash
o’rnatish - CCU.
Ko’pchilik o’smirlar o’zlarining hissiy holatini maqbul, normal deb baholaydilar. Shu bilan birga, CCU bilan kasallangan odamlar, shuningdek, halokatli bo’lganlarda sezilarli darajada kamayadigan a'lo darajadagi ko’rsatkichlarni ko’rsatadi. “Oilangizda nima yoqmaydi?” degan savolga quyidagi javoblar berildi: ikkala guruhda ham “hammasi yaxshi” va “javob berishga qiynalayapman” degan ko’rsatkichlar ustunlik qiladi. Shu bilan birga, birinchi diagrammadagi qadriyatlarga ko’ra, ikkinchi jadvaldan farqli o’laroq, oiladagi qattiqqo’llik va munosabatlardagi tushunmovchilik ustunlik qiladi. Shunday qilib, so’rov natijalari shuni ko’rsatadiki, har ikkala guruh ham oiladagi o’z holatini qulay deb ko’rsatmoqda.
Shu bilan birga, DKU bo’lgan guruhda oilaviy munosabatlardagi salbiy omillar ustunlik qiladi: janjal, qarindoshlar o’rtasidagi tushunmovchilik va bolaga nisbatan qattiqqo’llikning namoyon bo’lishi. Quyidagi gistogrammada qizil rang DKU bo’lgan shaxslarni, yashil rang esa CC bo’lganlarni bildiradi. anketa ma'lumotlarini tahlil qilishdan oldin shuni ta'kidlashni istardimki, oilada o’rtacha hisobda MCU bo’lgan o’smirlarning aksariyati bitta bolaga ega (taxminan 55%) va DKU bo’lgan o’smirlarda ikkita bola (taxminan 56%) bor, miqdoriy ma'lumotlar quyidagicha taqsimlandi: ikkala guruhdagi yuqori ko’rsatkichlar "Jazolar chastotasi" savolida aks ettirilgan, bu erda "juda" javoblari ustunlik qilgan. Kamdan-kam hollarda" yoki "umuman" va "Uydan qochib ketish chastotasi" javoblari eng ko’p "uydan hech qachon qochmagan". Biroq, “Uydan qochish sababi” shkalasi shuni ko’rsatadiki, o’smirlarning fikricha, uydan qochishning sabablari oiladagi doimiy nizolar, ota-onalarning ko’plab taqiqlari va shikoyatlari, shuningdek, o’smirlarning kaltaklanishi va uyda xo’rlangan hisoblashadi.


XULOSA
O’smirlarning ota-onasi, kattalar bilan qiladigan muloqoti xarakteri ularning katta bo’lganlik hissi asosida tuzilgan bo’ladi. Kattalar tomonidan qilinadigan o’smirlarning haq-huquqlarini cheklashlariga bildirgan qarshilik va e’tirozlariga o’zlari ham qattiq qayg‘uradilar. Ular muloqotda kattalarning qo’llab-quvvatlashlariga ehtiyoj sezadilar. Birgalikdagi faoliyat o’smirga kattalarni yaxshiroq tushunishlari uchun yordam beradi. O’smir o’zida bo’layotgan o’zgarishlar, uni tashvishga solayotgan muammolar haqida kattalar bilan bo’lishishga katta ehtiyoj sezadi, lekin buni hech qachon birinchi bo’lib o’zi boshlamaydi. O’smir o’ziga nisbatan yosh bolalardek qilinadigan muomala-munosabatiga qattiq norozilik bildiradi, o’smirlar muloqoti nihoyatda o’zgaruvchanligi bilan xarakterlanadi.O’zini kattalardek his qilish tuyg‘usi bolaning shaxsan o’ziga bo’lgan munosabatini muayyan darajada o’zgartiradi va har qanday ichki munosabat singari bu ham tashqi munosabatlarning ta’siri ostida, mazkur shaxsga nisbatan boshqa odamlarning munosabatlari tashkil topadi.Shuning uchun o’smir o’zi haqida atrofdagi kishilar qanday fikrga kelishi to’g‘risida ko’p o’ylaydi hamda buning uchun qulay muhit yaratish yo’llarini faollik bilan izlaydi.Bu shunday muhit bo’lmog‘i kerakki, undagi munosabatlar endi o’smirning katta kishi, mustaqil odam bo’lib qolganligini yaqqol namoyon bo’lishini istaydi. Har bir o’smir bilan muloqotda uning shaxsidagi eng yaxshi tomonlarni topa bilish, nimaga qobiliyati bor ekanligini aniqlab olish hamda ularga tayangan holda o’smirning o’ziga bo’lgan ishonchini har tomonlama qo’llab-quvvatlash g‘oyat muhimdir. Aks holda tarbiya sohasida katta qiyinchiliklar kelib chiqishi muqarrar. O’smir o’ziga yaqin bo’lgan kishilarning ko’z o’ngida o’z shaxsining mustaqilligini tasdiqlash, o’zligini bildirib, o’z “men” ini anglatish maqsadida u yoki bu darajadagi o’z imkoniyatidan tashqari ishlarga qo’l urishga va shu orqali o’z shaxsining ta’sirini atrofdagi kishilarga o’tkazishga harakat qilib ko’rishga majbur bo’ladi. Basharti, bola o’zini ijobiy tomondan ko’rsatishning ilojini topa olmasa, u holda psixologik ehtiyoj tufayli u salbiy ishlarda o’zini ko’rsatishi, o’z kamchiliklarini oshirib ko’rsatishi, qilish mumkin bo’lmagan ishlarni atayin qilishi, ko’proq o’jarlik va qaysarlik qilishi va boshqa salbiy ishlarni qilishi mumkin.Ushbu Yoshdagi bolalarning o’z-o’zini hurmat qilish tuyg‘usini shakllantirish uning shaxsi rivojida muhim hisoblanadi. Bunda o’qituvchi bolaning sinf va maktab jamoasi oldidagi obro’sini ko’tarish yo’llarini izlashi turli sohalardagi yutuqlarini ko’pchilikka ma’lum qilib, xato va kamchiliklarini yo’qotishda donolik bilan harakat qilishi uning o’z kuch va imkoniyatlariga ishonishiga zamin yaratadi.Bu bilan o’smirda shakllanib kelayotgan “katta kishi” bo’lib qolish tuyg‘usini hurmat qilishini bildiradi, o’qituvchi o’smirning zarur munosabatlarini yo’lga qo’yishida unga zarur kishiga aylanadi. O’smirda psixik jarayonlarning keskin o’zgarishi bilan aqliy faoliyatida ham burilishlar seziladi. Shuning uchun shaxslararo munosabatda, o’quvchi bilan o’qituvchi muloqotida, kattalar bilan o’smirlarning muomalasida qat’iy o’zgarishlar jarayonida qiyinchiliklar paydo bo’ladi. Bular avvalo ta’lim jarayonida ro’y beradi: yangi axborot, ma’lumotlarni bayon qilish shakli, uslubi va usullari o’smirni qoniqtirmay qo’yadi. Odobli, dilkash o’smir kutilmaganda qaysar, intizomsiz, qo’pol, serzarda bo’lib qoladi. O’smir xulqidagi bunday o’zgarishlar tajribasiz o’qituvchi va ota-onasini qattiq tashvishga soladi. O’smirning psixik o’sishini harakatga keltiruvchi kuch - uning faoliyatini vujudga keltirgan yangi ehtiyojlar bilan ularni qondirish imkoniyatlari o’rtasidagi qarama-qarshiliklar tizimining namoyon bo’lishidir. Vujudga kelgan ziddiyatlarni o’smirning psixologik kamolotni ta’minlash, faoliyat turlarini murakkablashtirish, uning shaxsida yangi psixologik fazilatlarni tarkib toptirish orqali asta-sekin yo’qotish mumkin. Ota-onalarning o’smirga shu erkinlikni bermasligi yoki o’smirning shunday deb bilishi natijasida, ular ota-onaga qarshi pozitsiyada bo’ladilar. SHuni alohida ta’kidlash lozimki, ana shu muloqot va munosabat asosida o’smirlarda g‘urur hissi shakllana boshlaydi. Albatta, g‘urur me’yor va qoidalari kattalardan o’rganiladi, lekin o’z g‘ururini qanday himoya qilishi o’smirlarning alohida nazoratida bo’ladi.