O‘ttiz yillik urush

II BOB. YEVROPADA O‘TTIZ YILLIK URUSH.
2.1. O‘ttiz yillik urushning borishi.
Boshqasi muhim funktsiya tarixchilar gapiradigan bu shartnoma: 18-asrgacha frantsuzlar sodir bo‘lgan barcha keyingi Evropa kelishuvlari uchun asos bo‘lgan.Vestfaliya tinchligi shartlariga ko‘ra, Ispaniya Shimoliy Niderlandiyaning mustaqilligini tan oldi. Shuningdek, Shveytsariya Ittifoqi xalqaro huquqiy tan olindi.
Vestfaliya tinchligining ahamiyati- Shunday qilib, ushbu shartnoma jahonda milliy davlatlarning mavjudligini va xalqaro huquqning muayyan tamoyillarining amal qilishini ta'minlaydigan zamonaviy dunyo tartibiga asos solgan voqea deb ataladi. Siyosiy muvozanat printsipi, ehtimol, Vestfaliya tinchligi qoidalarining paydo bo‘lishi natijasida aniq rivojlangan. Ikki yoki undan ortiq davlatlar oʻrtasidagi munosabatlardagi murakkab hududiy, huquqiy, diniy muammolarni Yevropaning boshqa kuchli va nufuzli davlatlarining aralashuvi yordamida hal etish anʼanasi shundan boshlab paydo boʻldi.
30 yillik urushning hozirgi huquq tizimining shakllanishidagi ahamiyati
Jahon huquqi sohasiga mansub va 1648 yildan keyin paydo bo‘lgan "Vestfaliya tizimi" tushunchasi har qanday davlatning o‘z huquqiy hududida suverenitetini ta'minlashni anglatadi. 19-asrgacha shartnoma qoidalari va Vestfaliya tinchligi shartlari asosan qonunlarni belgilab berdi.
Shartnoma paydo bo‘lgandan so‘ng, isloh qilingan xristianlikning an'anaviy Rim-katolik xristianligi bilan huquqlari ayniqsa mustahkamlandi, bu madaniyatshunoslik nuqtai nazaridan muhimdir. To‘g‘ri, ko‘plab olimlar Germaniya aholisi shartnoma imzolangandan keyin yashashi kerak bo‘lgan qoidalarda ma'lum kamchiliklarni topadilar. Demak, ular hukmdor tanlagan dinga e’tiqod qilishga majbur bo‘ldilar, ya’ni aslida din erkinligi yo‘q edi. Ammo barcha kamchiliklarga qaramay, Vestfaliya tinchligi xalqaro huquq tizimini yaratishga qaratilgan birinchi (va muvaffaqiyatli) urinish edi.
Urush natijalari: O‘ttiz yillik urush aholining barcha qatlamlarini qamrab olgan birinchi urush edi. V g‘arbiy tarix bu 20-asrdagi jahon urushlarining o‘tmishdoshlari orasida eng qiyin Yevropa to‘qnashuvlaridan biri bo‘lib qoldi. Eng katta zarar Germaniyaga yetkazildi, ba'zi ma'lumotlarga ko‘ra, u erda 5 million kishi halok bo‘ldi. Mamlakatning ko‘plab hududlari vayron bo‘ldi va uzoq vaqt davomida kimsasiz qoldi. Germaniyaning ishlab chiqaruvchi kuchlariga qattiq zarba berildi. Ikkala qarama-qarshi tomonning qo‘shinlarida epidemiyalar avj oldi, urushlarning o‘zgarmas hamrohlari. Chet eldan askarlar oqimi, qo‘shinlarning bir frontdan ikkinchisiga doimiy ravishda joylashtirilishi, tinch aholining qochib ketishi o‘latni kasallik o‘choqlaridan tobora ko‘proq tarqatdi. Vabo urushning muhim omiliga aylandi. Urushning bevosita natijasi shundaki, 300 dan ortiq kichik nemis davlatlari Muqaddas Rim Imperiyasiga nominal a'zolik bilan to‘liq suverenitetga ega bo‘ldilar. Bu holat 1806-yilda birinchi imperiya mavjudligining oxirigacha davom etdi. Urush Gabsburglarning avtomatik ravishda qulashiga olib kelmadi, balki Evropadagi kuchlar muvozanatini o‘zgartirdi. Gegemonlik Fransiyaga oʻtdi. Ispaniyaning tanazzulga uchrashi yaqqol namoyon bo‘ldi. Bundan tashqari, Shvetsiya Boltiqbo‘yida o‘z mavqeini sezilarli darajada mustahkamlab, buyuk davlatga aylandi. Imperiyada barcha dinlar (katoliklik, lyuteranlik, kalvinizm) tarafdorlari teng huquqlarga ega boʻldilar. O‘ttiz yillik urushning asosiy natijasi diniy omillarning Evropa davlatlari hayotiga ta'sirining keskin zaiflashishi edi. Ularning tashqi siyosat iqtisodiy, sulolaviy va geosiyosiy manfaatlarga asoslana boshladi. Xalqaro munosabatlarda zamonaviy davrni hisoblashni Vestfal tinchligidan boshlash odat tusiga kirgan.
1618-1648 yillardagi O‘ttiz yillik urush deyarli barcha Yevropa mamlakatlariga ta'sir ko‘rsatdi. Muqaddas Rim imperiyasining gegemonligi uchun bu kurash Yevropadagi oxirgi diniy urush edi.
Mojaroning sabablari
O‘ttiz yillik urushning bir qancha sabablari bor edi.
Birinchisi, Germaniyadagi katoliklar va protestantlar o‘rtasidagi to‘qnashuvlar, oxir-oqibat kattaroq to‘qnashuvga – gabsburglar gegemonligiga qarshi kurashga aylanib ketdi.

Guruch. 1. Nemis protestantlari.

Ikkinchisi, Fransiyaning o‘z hududlarining bir qismiga bo‘lgan huquqini saqlab qolish uchun Gapsburg imperiyasini parchalanib ketish istagi.
Uchinchisi esa Angliya va Fransiyaning dengiz ustunligi uchun kurashidir.
O‘ttiz yillik urushni davrlashtirish
An'anaga ko‘ra, u to‘rtta davrga bo‘linadi, ular quyidagi jadvalda aniq ko‘rsatiladi.